مقدمه:

بيوتكنولوژي به عنوان تكنيكهايي كه در آن از ارگانيسمهاي زندهبراي ساخت يا ايجاد تغييرات در يك فرآورده استفاده مي شود تعريف شده است، همچنين ميتوان مفاهيمي مانند افزايش محصول گياهان و جانوران يا توليد ميكروارگانيسمهايي برايكاربردهاي ويژه را نيز به آن افزود. البته در اين مقاله مفهوم مورد نظر تكنولوژيتغيير نقشه ژنتيكي است كه تحت عنوان مهندسي ژنتيك در كشور ما و ساير نقاط جهانشناخته شده است مي باشد.
بيوتكنولوژي از ظرفيت بالايي براي سودرساني و اثرگذاري بر بخشكشاورزي، جنگل و پرورش آبزيان برخوردار است. تكنيهاي مدرن بيوتكنولوژي دانشمندان راقادر مي سازد كه ژنهاي جدا شده از ارگانيسمهاي زنده را به ارگانيسمهاي هدف منتقلسازند و در نتيجه سرعت و دقت بيشتري را نسبت به روشهاي سنتي اصلاح بذر و نهال دراختيار بشريت قرار دهند. در مقايسه با بيوتكنولوژيهاي سنتي اصلاح بذر، بيوتكنولوژيموجب افزايش پايدار بهره وري و فرآوري بهينه براي تقويت بهره برداري و تنوع محصولمي گردد. بيوتكنولوژي امكان تكيه كمتر كشاورزان بر مواد شيميايي را فراهم نموده وهمچنين مي تواند موجب حفظ منابع ژنتيكي و مديريت بهينه منابع طبيعي شود.
بيوتكنولوژي همچنين باعث بروز چالشهاي ويژه اي مي شود. البته بروزاين چالشها عمدتاً‌مربوط به زمان، مكان و چگونگي كاربرد تكنولوژي مي شود. البته بهكارگيري سريع بيوتكنولوژي و سرمايه گذاري در تحقيقات توسط بخش خصوصي در كشورهايصنعتي بيان گر اين مطلب است كه در آينده راه قابليت رقابت و مزيت نسبي كالاهايكشاورزي در بازارهاي بين المللي از طريق بيوتكنولوژي ميگذرد. بنابراين بيوتكنولوژيبا ظرفيت هاي بالايي كه در اختيار كشورهاي توسعه يافته قرار مي دهد نقش عمده اي درتوسعه كشاورزي ايفا نموده و نبايد اجازه داد كه توسعه و توليد ابزارهاي مربوط بهبيوتكنولوژي باعث ايجاد شكاف بيشتر بين كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعهشود.
روبرو شدن با چالشهاي پيش روي بخش كشاورزي در ايران مستلزماستفاده از تكنولوژيهاي موجود مي باشد. پيشرفتها در بيوتكنولوژي فرصتهاي تازه ايبراي حل و فصل مسائل مربوط به توليد غذا و امنيت غذايي و رقابت در بازارهاي بينالمللي و صرفه جويي در منابع ملي و طبيعي در اختيار ايران قرار مي دهد. در حال حاضربحثهاي زيادي در اطراف بيوتكنولوژي در زمينه هايي مانند مسائل اخلاقي، حفاظت ازمحيط زيست، سلامت غذايي و حفاظت از حقوق مالكيت معنوي در حال انجام است اين مسائلنياز به بحث و بررسي در تمام سطوح جامعه دارند. جامعه علاقمند به دانستن اين مطلباست كه چرا در حاليكه روشهاي سنتي اصلاح بذر براي دهه هاي متمادي قادر به تأمينغذاي كافي بوده اند بايستي از روشهاي مهندسي ژنتيك براي اصلاح بذر استفاده نمود. مردم همچنين علاقمند به دانستن اين مطلبند كه چه كساني از بيوتكنولوژي سود مي برندو در صورت بكارگيري مهندسي ژنتيك چه ريسكهايي وجود خواهد داشت و چه سازماني مسئوليتمشكلاتي كه در اين زمينه بروز خواهد نمود به عهده خواهد گرفت (2002(Khan and Shirani .
با توجه به مطالب بالا مقاله حاضر به بررسي الگوي گسترش استفادهاز بيوتكنولوژي در كشورهاي مختلف جهان مي پردازد در كنار اين مطلب ظرفيتبيوتكنولوژي در كمك به توسعه كشاورزي و صرفه جويي در نهاده هاي كشاورزي مورد بررسيقرار مي گيرد. در انتها در مورد سياستها در رابطه با موضوعات مرتبط با بيوتكنولوژيبحث و بررسي مي شود، بخش نتيجه گيري به پيشنهاد سياست هاي مناسب براي توسعهبيوتكنولوژي در ايران مي پردازد.
توسعه جهاني محصولات ترانسژنيك
اولين محصول با نقشه ژني تغيير يافته كه اجازه بهره برداري تجارياز آن صادر شد گوجه فرنگيFlaver – Saverنام داشت. نقشه ژنتيكي اين نوع گوجه فرنگي به نحوي تغييريافته بود كه زمان رسيدن آن به تأخير مي افتاد و در نتيجه بو و طعم تازگي آن تازمان رسيدن به ظرف غذا حفظ مي شد. مجوز بهره برداري از اين محصول در سال 1994 درايالات متحده صادر شد اين محصول يك موفقيت علمي بي نظير ولي يك شكست تجاري كامل بود(2002 (Marra, et al, . درسال 2002 در سطح جهان 7/58 ميليون هكتار زير كشت اين محصولات بوده است، جدول 1 نشاندهنده روند افزايش سطح زير كشت از سال 1996 تا سال 2002 مي باشد.
جدول 1- سطح زيركشت محصولات ترانسژنيك جهان از سال 1996 تا سال2002 (ميليون هكتار)