استعداد را ميزان نسبي پيشرفت فرد در يک فعاليت برآورد مي‌کنيم. اگر براي کسب مهارت در يک فعاليت افراد مختلف در شرايط و موقعيت يکساني قرار بگيرند متوجه خواهيم شد که افراد مختلف تفاوتهايي از لحاظ ميزان کسب آن مهارت نشان مي‌دهند. برخي افراد در يک زمينه يادگيري بهتر و کارايي زيادتري از خود نشان مي‌دهند و پيشرفت آنها در آن زمينه سريعتر است، در حالي که افراد ديگر در زمينه‌هاي ديگري ممکن است از خود کارايي و مهارت و سرعت پيشرفت زيادتري نشان دهند. در واقع چنين تفاوتي به تفاوت آنها در استعدادهايشان مربوط مي‌شود.
افراد علاوه بر تفاوتهايي که از لحاظ استعدادهايشان با يکديگر دارند، مثلا يکي در زمينه فني و ديگري در امور هنري استعداد دارند، از لحاظ هوشي نيز متفاوت از هم هستند. به عبارتي افراد از لحاظ بهره هوشي در طيفي گسترده شده‌اند که از عقب ماندگي ذهني شديد تا نبوغ و غير هوشي را شامل مي‌شود. اما اکثريت افراد در حدود متوسط قرار مي‌گيرند.
کاربرد هوش و استعداد
موفقيت افراد در تمامي فعاليتها و رفتارهاي او تا درجاتي به ميزان هوش و استعداد او بستگي دارد. هرچند برخي فعاليتها نياز چنداني به سطح هوشي بالا و يا استعداد خاص در آن زمينه ندارند و همه افراد تا حدودي از عهده انجام آن فعاليتها برمي‌آيند، مثل امور روزمره و شخصي زندگي. اما برخي فعاليتها نيز وجود دارند که لازمه آنها و موفقيت در انجام آنها سطح معيني از هوش و استعداد فرد در آن زمينه است. به عنوان مثال در هنر موسيقي علاوه برداشتن سطح معيني از هوش ، داشتن استعداد از عوامل بسيار ضروريست. بنابراين کاربرد سطح هوشي و استعداد عمدتا در زمينه انتخاب مشاغل و رشته‌هاي تحصيلي مورد توجه است.
رابطه هوش و استعداد
در گذشته از بهره هوشي براي تعيين اينکه يک فرد در يک زمينه خاص مي‌تواند کارايي لازم را از خود نشان دهد يا نه استفاده مي‌کردند. به عبارتي آزمونهاي هوشي براي تعيين ميزان استعداد فرد در آن زمينه بکار مي رفت و اولين بار چنين روشي در جنگ جهاني اول و دوم براي گزينش افراد براي تخصصهاي مختلف استفاده شد. در جنگ جهاني دوم فقط داوطلباني را که نمره آنها در آزمون هوشي از حد خاصي بالاتر بود براي آموزش خلباني انتخاب مي‌کردند. در تحقيقاتي که در اين زمينه انجام شده بود براي حقوقدان شدن بهره هوشي 95 - 157 ، مهندس شدن 100 -151 ، مکانيک شدن 60 - 155 و ... تعيين شده بود.
امروزه علاوه بر تأکيد اساسي که بر بهره هوشي در يادگيري مهارتها و حرفه‌ها مي‌شود مسأله استعداد نيز در کنار آن اهميت ويژه‌اي دارد و آزمونهاي هوشي نمي‌توانند تعيين کننده صرف ميزان موفقيت فرد در يک زمينه باشند. به عنوان مثال فردي که از لحاظ سطح هوشي در حد بالايي قرار دارد لزوما مهندس يا پزشک خوبي نخواهد شد. موفقيت آن وابسته به بهره هوشي او در کنار استعدادهايي که در آن زمينه دارد مي‌باشد. افرادي با بهره هوشي يکسان ممکن است استعدادهاي مختلفي در زمينه‌هاي مختلف از خود نشان دهند. فردي ممکن است در زمينه موسيقي مهارت و شايستگي نشان دهد، ديگري در مکانيک و ديگري در علوم پزشکي.
سنجش هوش و استعداد
براي سنجش استعداد افراد در زمينه‌هاي گوناگون معمولا از آزمونهاي ويژه سنجش استعداد استفاده مي‌شود. برخي از اين آزمونها کلي بوده و تواناييها و استعدادها فردي را به صورت کلي مي‌سنجند. مثلا ابزارها و آزمايشاتي وجود دارد که توانايي فرد را در زمينه انجام فعاليتهاي ظريف مورد سنجش قرار مي‌دهند برخي از اين افراد در اين زمينه نمرات بالايي مي‌گيرند که نشان دهنده استعداد آنها در کارهاي ظريف مثل ساعت سازي ، طلاسازي و ... است. افرادي که در اين زمينه نمره پايين مي‌گيرند در يادگيري و انجام اين فعاليتها دچار مشکل مي‌شوند يا حداقل بايد زمان بيشتري براي کسب مهارت در آنها صرف کنند.
براي سنجش هوش نيز از آزمونهاي جداگانه‌اي استفاده مي‌شود. يک آزمون استعداد بيانگر سطح هوشي فرد نخواهد بود و يک آزمون هوش ميزان استعداد فرد را در يک زمينه بطور کلي مشخص نمي‌کنند. البته برخي از آزمونهاي هوشي با تعيين هوش و عملي تا حدودي توانايي فرد را در زمينه‌هاي مختلف کلامي و عملي را برآورد کنند و به صورت يک راهنمايي کلي مي‌توانند مفيد باشند. به اين ترتيب روشن مي‌شود با توجه به مجزا بودن بحث هوش و استعداد آزمونهاي جداگانه نيز براي برآورد دقيق ويژگيهاي فرد مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
نابغه‌هاي کودن
در روانشناسي عقب ماندگي ذهني با افرادي هر چند نادر مواجه مي‌شويم که با وجود پايين بودن بهره هوشي حتي در سطحي که به عنوان يک عقب مانده ذهني معرفي مي‌شوند، استعدادهاي فوق‌العاده‌اي از خود در يک زمينه خاص نشان مي‌دهند. بطوري که استعداد آنها دائما چشمگير و قابل توجه باشد. يکي از اين نابغه‌هاي کودن با بهره هوشي مربوط به طبقه عقب ماندگي ذهني متوسط قادر بود با يک قيچي و يک طلق اشکالي را با ظرافت و دقت تمام برش دهد. بدون اينکه از الگو يا مواد و ... استفاده مي‌کند. اين اشکال معمولا اشکال پيچيده مثل يک اسب در حال رسيدن ، يک گوزن با گردني افراشته بر روي يک صخره و مواردي از اين قبيل را شامل مي‌شود که با تمام ظرافت هنري برش داده مي‌شد.
توصيه‌هايي به والدين و مربيان در زمينه رابطه هوش و استعداد
والدين بايد توجه داشته باشند که لزوما داشتن بهره هوشي بالا به منزله دارا بودن استعداد در تمامي زمينه‌ها نيست. افرادي که بهره هوشي بالا دارند ممکن است در زمينه‌هاي مختلف استعدادهاي مختلف داشته باشند. از اينرو بهره هوشي به تنهايي نمي‌تواند تعيين کننده رشته تحصيلي يا شغلي فرد در آينده باشد. بر اين اساس والديني که اصرار دارند فرزند باهوش آنها حتما در رشته‌هاي رياضي فيزيک يا مهندسي تحصيل کند ممکن است با در نظر نگرفتن استعداد فرزند خود در زمينه هنر استعدادهاي او را سرکوب سازند.
مربيان در مدارس بويژه در مدارس دوره متوسطه بايد تمام تلاش خود را در جهت راهنمايي دانش آموزان براي کشف استعدادهاي خود به عمل آورند، يکي از اين روشها مي‌تواند اجراي آزمونهاي معتبر استعداد سنج باشد.
منبع:daneshnameh.roshd ir ارسالي از طرف کاربر محترم : omidayandh /ج