ونوس مگس خوار

هنگامي که درباره گياهان گوشتخوار فکر ميکنيم، نبايد تصور کنيم که اين گياه يک تاک رونده عظيم الجثه است که ميتواند سگي را در ميان شاخ و برگ خود بفشارد يا گل غول پيکري است که يک جهانگرد بخت برگشته را ميبلعد.
گياهان گوشتخوار درواقع کوچک هستند و غذاي آنها هم از حشرات کوچک تشکيل ميشود. گياهان حشره خوار انواع بسيار متنوعي دارند که تنها 13 گونه از آنها در مينه سوتا (Minnesota) ديده شده است.
اما چرا يک گياه حشره ميخورد؟ مگر نه اينکه گياهان مواد غذايي را از خاک دريافت ميکنند؟ پاسخ اين است که گياهان حشره خوار در زمينهايي مانند مردابها يا لجنزارها رشد ميکنند که خاک آن از نظر مواد مغذي بسيار فقير است. اين گياهان براي دريافت نيتروژن و مواد مغذي ديگر، به شکار حشرات و استفاده از مواد موجود در آنهارداخته و براي اين منظور تکامل يافته اند.
بسياري از افراد هنگام صحبت از گياه حشره خوار به ياد ونوس مگس خوار (Venus’ flytrap) مي افتند. اين گياه در مردابها ميرويد و از جمله گياهاني است که ميتوان در گلخانه نيز پرورش داد. تله اين گياه از دو برگ تشکيل شده که مانند کفه هاي صدف باز و بسته ميشوند. به محض اينکه حشره اي محرکهاي درخشان اين برگها را لمس کند، تله بسته ميشود و تا زمان هضم حشره، بسته باقي ميماند.
در اينجا به معرفي چهار نوع ديگر از مشهورترين انواع گياهان حشره خوار ميپردازيم.

گياه کوزه اي

گياه کوزه اي (pitcher-plant) داراي گونه هاي بسيار متنوع و از بزرگترين انواع گياهان حشره خوار محسوب ميشود. و ارتفاع بعضي از گونه هاي آن گاهي به 60 سانتيمتر ميرسد. اين گياه بيشتر در مردابها و لجنزارها ميرويد و هر گياه داراي يک ساقه بلند و صاف و يک گل بزرگ با گلبرگهاي سرخ و مادگي چتر مانند است که در تابستان ميشکفد.
کوزه هاي اين گياه، در واقع برگهاي آن هستند که دورتا دور اين ساقه و نزديک به زمين قرار دارند. اين برگها لوله اي و به شکل کوزه اي دهان گشاد هستند. هر گياه در اواسط بهار 5 يا 6 برگ جديد ميدهد که هر 15 روز يکي از آنها باز ميشود. در پايان تابستان تمام برگها رشد کرده و کامل ميشوند و در طول زمستان و حتي تا تابستان بعدي، باقي ميمانند.
اين برگها آب را در خود نگه ميدارند. شهد گياه در اطراف کلاهک و دهانه کوزه ترشح ميشود و حشرات را به سوي خود جلب ميکند، حشره با رسيدن بر روي برگ به درون کوزه حرکت ميکند، تارهاي مو مانند که به سمت پايين متمايل هستند و سطح لغزنده کوزه، حشره را به پايين هدايت ميکند و اين شکار نگون بخت که نميتواند از کوزه خارج شود، در آب موجود آن غرق ميشود.
برگ کوزه اي منزلگاه موجودات بسيار ريز مانند تک ياخته ها، کرمهاي بسيار کوچک و سخت پوستان ذره بيني آبزي است. لارو سه نوع حشره هم در اين کوزه ها زندگي ميکنند که همه اينها همزيستان گياه هستند و همراه با باکتريها، کار هضم حشره شکار شده را بر عهده دارند. در اوايل تابستان، حشرات بالغ از برگهاي کهنه خارج شده و در برگهاي تازه تخم گذاري ميکنند. برگ کهنه که هضم کننده هايش را از دست داده، ميميرد و برگهاي تازه جايگزين آن ميشوند.

دروزرا (Drosera) يا شبنم خورشيد (sundew)

اين گياه در بسترهاي خزه خشک شده ميرويد. دروزرا از بالا شبيه يک قطره درشت سرخرنگ و براق به عرض 5 تا 10 سانتيمتر است. برگهاي گرد و پهن آن که هر يک بر روي ساقه اي جداگانه قرار گرفته، سرخ و کرک دار هستند و قسمت پايين آنها و ساقه سبز رنگ است. گل اين گياه سفيد رنگ است و بر روي ساقه 10 سانتيمتري که از ميان رستنگاه ساقه هاي برگها خارج ميشود، ميشکفد.
اين گياه نيز براي شکار حشرات از برگهاي خود استفاده ميکند. تارهاي متعدد سوزني شکل بر روي برگ وجود دارند که نوک هر يک از آنها يک قطره ماده چسبناک وجود دارد که شبيه قطره شبنم يا شهدي شيرين به نظر ميرسد. اين قطره ها، حشراتي چون پشه، مگس و انواع حشرات دوبال را به سوي خود جذب ميکند. فرود حشره بر روي يک قطره، موجب چسبيدن او بر آن شده و حشره با تقلا براي آزاد شدن، بيش از پيش خود را به دام مي اندازد.
پس از اينکه حشره تسليم شد، تارها به ترشح شيره اي پر از آنزيم ميپردازند که حشره را هضم و جذب ميکند.گاهي تمام برگ به آهستگي به دور شکار ميپيچد و کار هضم حدود 2 روز طول ميکشد. سپس برگ گشوده شده و باقيمانده حشره همراه با باد از برگ جدا ميشود.

گياه کره اي باترورت (Butterwort) يا گياه کره اي

باترورت يکي از نامتعارف ترين گياهان حشره خوار است. اين گياه بر روي شکاف سنگها و صخره ها ميرويد. باترورت گلهايي ظريف و زيبا - معمولا به رنگ بنفش و آبي- دارد که در ماههاي آخر بهار ميشکفند.
باترورت نام خود را به خاطر برگهايي که به نظر چرب و “کره اي” شده اند به دست آورده است. برگهاي اين گياه به صورت مجموعه 3 تا 6 تايي –و در گونه هايي بسيار بيشتر- بر سطح زمين ميرويد. با بررسي دقيق متوجه خواهيد شد که برگها داراي دو نوع غده ترشحي هستند. غدد برآمده اي که کار رشح ماده چسبناک و کره اي را بر عهده دارند و غدد کوتاهي که مواد هضم و جذب کننده را ترشح ميکنند.
اين دو غده بويي ايجاد ميکنند که مگها، شته ها و شش پايان را به تله چسبناک جذب ميکند. حشره اي که به دام بيافتد، با تقلا براي رهايي، موجب ترشح شيره هضم کننده ميشود. برگها به آهستگي لوله ميشوند و حشره را هضم و جذب ميکنند.

بلدرورت (bladderwort)

بلدرورت يا گياه مثانه دار در برکه ها، درياچه ها و نهرهايي با جريان آب آهسته و در کل در آبهايي با عمق کمتر از 60 سانتيمتر يافته ميشود. اين گياه بدون ريشه در نزديکي سطح آب شناور ميشود و شاخه هاي آن تا 90 سانتيمتر و بلندتر رشد ميکند و ساقه هاي آن پر برگ هستند. اين ساقه ها تا 20 سانتيمتر بالاي سطح آب رشد ميکنند و خوشه هايي از گلهاي زرد رنگ که شبيه گل ميمون هستند، بر آنها ميشکفد.
ساقه هاي زيرآبي منشعب شده و برگهاي نخ مانند بسيار از آنها جوانه ميزند. اين برگها داراي کيسه هاي کوچک و سبکي هستند که مثانه يا bladder نام دارند. مثانه هاي جوان شفاف هستند و به تدريج تيره ميشوند. هر مثانه در واقع تله ريز و تو خاليي است که ورودي آن يک طرفه است.
اگر يک حشره آبزي کوچک يکي از چهار تار محرک اين مثانه را لمس کند، در تله باز ميشود و مانند يک جارو برقي، حشره به داخل اين کيسه مکيده شده و درب تله در يک چشم برهم زدن –حدود يک 15 هزارم ثانيه - بسته ميشود.
ساقه ها که داراي غدد ترشح آنزيم هستند، کار هضم و جذب طعمه را بر عهده دارند. مثانه پس از يک يا دو ساعت آماده شکار طعمه جديد خواهد بود.
dnr.state.mn.us