انواع زمين لرزه
 

1- زمين لرزه هاي تکتونيکي: زمين لرزه هاي تکتونيکي در برگيرنده تعداد بسيار زيادي از زلزله هايي هستند که سالانه در سطح جهان ثبت مي شوند. حرکات صفحات تشکيل دهنده پوسته زمين عامل ايجاد اين زمين لرزه ها مي باشد که در فصلهاي گذشته به تفصيل مورد بررسي قرار گرفت.
2- زلزله هاي آتشفشاني: اين زلزله ها فقط در نواحي فعال آتشفشاني اتفاق مي افتد و به انفجارهاي آتشفشاني نيز معروف است. شکل بعدي نشان ميدهد که زلزله ها و آتشفشانها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ ميدهند.
3- زمين لرزه هاي فروريختي : بر اثر فروريختن غارها و كانالهاي زيرزميني ، لرزه‌هايي ايجاد مي‌شود كه به نام زمين‌لرزه‌هاي فروريختي موسومند. اين تكانها بسيار كوچك بوده و فقط اهميت محلي دارند.
4- زمين لرزه هاي القايي: بر اثر آبگيري يا تغييرات ناگهاني سطح آب درياچه‌هاي پشت سدها ، تزريق آب يا سيالهاي ديگر به داخل زمين و يا استخراج آنها، مخصوصاً درجاهايي كه گسلهاي فعال وجود دارد زمين‌لرزه‌هايي ايجاد مي‌شود. در واقع دليل اصلي اين لرزه‌ها را مي‌توان بارگذاري سريع برروي زمين و يا برداشتن ناگهاني بار زيادي از روي آن ذكر كرد. اين لرزه‌ها به نام القايي موسومند. لرزه‌هاي ناشي از معادن نيز در اين دسته قرار مي‌گيرند. به عنوان مثال مي‌توان به زمين‌لرزه‌اي كه درارتباط با آبگيري و تغييرات فصلي سطح آب درياچه سد سفيدرود روي داد اشاره نمود.
5- زمين لرزه هاي ناشي از انفجارها: انفجارهاي نظامي و صنعتي، همچنين آمد و شد و يا فعاليت‌هاي ساختماني، نيز لرزه‌هايي را ايجاد مي‌نمايند كه شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پيشبيني است .

رابطه گسل با زلزله
 

رابطه گسل - زلزله دو طرفه مي‌باشد. يعني وجود گسلهاي فراوان در يک منطقه سبب بروز زلزله مي‌گردد. اين زلزله به نوبه خود سبب ايجاد گسل جديدي گرديده و نتيجتا تعداد شکستگيها زيادتر شده و به اين ترتيب قابليت لزره خيزي منطقه افزايش مي‌يابد

نحوه آزاد شدن انرژي زلزله
 

ممکن است يک زلزله به همراه خود پيش لرزه و پسلرزه‌هايي داشته باشد، که اين دو قبل و بعد از زلزله اصلي ممکن است وقوع يابند، به عبارتي ديگر اين موضوع به نحوه آزاد شدن انرژي زلزله بستگي دارد. بطوري که انرژي زلزله بصورتهاي زير آزاد مي‌گردند.

پيش لرزه
 

گاهي اوقات از بروز زلزله اصلي ، يکسري زلزله‌هايي با بزرگي کمتر از زلزله اصلي به وقوع مي‌پيوندند که معمولا فراواني آنها با نزديک شدن به زمان وقوع لرزش اصلي ، افزايش مي‌يابد.

لرزش اصلي
 

همان زلزله اصلي بوده که بواسطه آن اکثر انرژي ذخيره شده درسنگها يکباره آزاد مي‌گردد و چنانچه داده‌هاي مربوط به يک زلزله بزرگ غير دستگاهي باشد مهلرزه ناميده مي‌شود.

پس لرزه
 

زلزله‌هاي خفيف تري که غالبا پس از لرزش اصلي ، از حوالي کانون زلزله اصلي منشأ مي‌گيرند، را پس لرزه مي‌گويند. پس لرزه‌ها مي‌توانند حتي تا سالهاپس از وقوع زلزله‌هاي اصلي نيز به طول انجامد.

دسته لرزه
 

مجموعه‌اي از تعداد زيادي زلزله که در يک منطقه محدود در مقطع زماني در حد هفته تا چند ماه به وقوع مي‌پيوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحي آتش فشاني ديده مي‌شوند.

ريز لرزه
 

زلزله‌هاي ضعيفي هستند که بزرگي آنها 3 ريشتر و يا کمتر از 3بوده و غالبا افزايش ناگهاني و نامنظم آنها نشانه قريب الوقوع بودن مهلرزه يا زلزله اصلي مي‌باشند.

مدت زمان لرزش
 

زمين لرز ه ها ي خفيف يا متوسط اغلب بر اثر يك تكان ايجاد مي شود و معمولاً بيش از چند ثانيه يا حتي چند كسري از ثانيه دوام ندارد.
در زمين لرزه ارتعاشات حاصل از آن چند مرحله است. معمولاً بر اثر يك يا چند تكان خيلي خفيف آغاز مي شود و در دنبال آنها بعد از يك فاصله زماني متغير يك يا چند تكان اصلي كه بسيار مخرب است وقوع مي يابد، پس از آن شدت تكانها ضعيف مي شود كه بوسيله دستگاههاي زلزله سنج ثبت مي شود، كه به اولي پيش لرزه و به دومي لرزه اصلي و به سومي پس لرزه مي گويند. البته همه زلزله ها با پيش لرزه همراه نيستند وهمه پيش لرزه ها را نمي توان دال به وقوع زلزله دانست ، چرا كه زلزله هاي خفيفي رخ داده اند ولي حركات شديد بوقوع نپيوست ، در بعضي مواقع يك زلزله مخرب پيش لرزه زلزله مخرب ديگري بوده است.
گاهي در همه نواحي زمين لرزش هاي با نيروهاي مختلف دز مدت چندين روز ، چندين هفته يا ماه رخ مي دهد . لرزش هايي را كه مدت آنها طولاني است“دوره هاي زمين لرزه” ناميده مي شود. حركات لرزه اي زمين در يك منطقه خاص تحت تاثير عوامل متعددي قرار دارد . مهمترين عوامل از قرار زيرند:
الف ) فاصله از محل كانون زلزله: در شرايط معمولي هر چه مسافت افزايش يابد شدت لرزش ها كاهش مي يابد ، اما از سوي ديگر مدت زمان لرزش زلزله همراه با افزايش فاصله زياد مي شود. براي هر10 افزايش از كانون زلزله يك يا يك و نيم ثانيه افزايش مي يابد .
ب ) مشخصات خاك منطقه : مدت زمان لرزش در خاك بيشتر از مدت آن در بستر سنگي است (تقريباً 2 برابر ) همچنين حداكثر سرعت زلزله در روي بستر خاك بيشتر از بستر سنگي است .
ج ) بزرگي زلزله : هرچه مقدار انرژي آزاد شده يك زلزله بيشتر باشد مدت زمان لرزش بيشتر است.
مدت زمان يك زمين لرزه از چند ثانيه تا يكي دو دقيقه است و در همين فاصله زماني كوتاه آثار مخربي را ايجاد مي كند.

آثار زلزله
 

هنگامي كه زلزله اتفاق مي افتد از خود آثاري به جا مي گذارد ،اين آثار به شرح زير است :

1- لرزش زمين وتخريب ساختمانها:
 

در اثر زلزله زمين به ارتعاش در مي آيد و هنگامي كه ارتعاشات شديد باشد ، باعث تخريب ساختمانها مي گردد.
ميزان تخريب ساختمانها تابع كيفيت كارهاي ساختماني، تركيب خاك ، خصوصيات تكانهاي زمين لرزه ، نيرو وجهت تكان مي باشد. تكانهاي قائمي كه در مركز بيروني در نزديكيهاي آن مشاهده مي شود، كمتر از قطار امواجي كه از مشخصات نواحي مجاور است، موجب خسارت مي گردد. امواج توليد شده به شدت به ساختمانهاي، بويژه ديوارهايي كه به موازات آن است آسيب مي رساند. اين امواج ديوارها را بالا برده و به آنها پيچ و تاب مي دهد. امواجي كه تحت زاويه 45 تا55 درجه به زمين مي رسند خرابيهاي شديدي معمولاًبه بار مي آورد.
سرعت موج در سنگهاي سخت خيلي بيشتر از سنگهاي سست و نرم است. امواج در طبقات ضخيم سنگهاي سست و نرم مانند آبرفتهاي دره ها ضعيف مي گردند و حتي ممكن است از بين بروند. اما طبقه نازكي از سنگهاي سست بر روي سنگهاي سخت نمي تواند لرزه ها و امواج را مستهلك كند لذا طبقه مزبور از روي سنگي كه برروي آن قرار گرفته است بطور ناگهاني جستن مي كند. در اين صورت ميزان تخريب بيشتر از ساختمانهايي است كه روي طبقه سخت است. ساختمان سنگ نيز برروي موج مي تواند بدينگونه تاثير داشته باشد كه امواج در جهت چين ها و طبقات سريعتر از جهت عمود بر آن انتشار مي يابند. معمولاً خطرناكتر ازهمه كهريزهاي سنگ ، طبقات نازك آبرفتها در ته دره ها ، سپس باتلاقها ، توربزارها و در ياچه هايي كه گياهان آن را فراگرفته اندمي باشد. خطر زمين هاي خشك از زمين هاي اشباع شده از آب كمتر است. جنس مصالح ساختماني نيز موثر است . ساختمانهاي خشتي در مقابل ساختمانهايي كه از آجر و ملاط خوب ساخته شده باشندمقاومت كمتري از دارند. اسكلت بندي، نوع مصالح ساختماني ، طراحي ساختمان نيز از عوامل موثر در ميزان تخريب ساختمان هستند.
معمولاً تخريب ساختمانها به صورتهاي مختلف صورت مي گيرد مثل فرو افتادن كتيبه ها ، دود كش ها ، بالكن ها ، تيغه ها تغيير شكل و فروافتادن بام پوش ها ، جابجائي تيرهاي اصلي بام ، ستونها ، چدا شدن اتصالات ، ترك خوردن ديوارها بصورت افقي، عمودي ، قطري ، فروريختن راه پله ها ، بالكن ها و غيره.
تخريب ساختمانها ممكن است همراه با ايجاد حريق و آتش سوزي بر اثر انفجار لوله هاي گاز ، اتصالات برقي باشد.
بنابراين آثار تخريبي ساختمانها در هنگام زلزله نتيجه ارتعاشات سطح زمين و مربوط به نتايج غير مستقيم آن است. چراكه اگر مركز زلزله در مكانهاي بسيار دور از مكانهاي جمعيتي اتفاق افتد هيچ تخريب و خسارتي نخواهد داشت. همه تلفات و خسارات نتيجه آثار ثانوي زلزله است يا نتيجه تخريب ساختمانها و زير آوار ماندنها است يا حريقهاي بعداز زلزله است.

2- صداهاي زلزله
 

در اغلب موارد زلزله ها با صداهاي خاصي همراه است كه ايجاد وحشت مي كند البته اين صداها به غير از صداي ناشي از زلزله است. توليد صداهاي زلزله بخاطر ايجاد امواج ارتعاشي است كه در اثر زلزله بوجود مي آيند. صداهاي زلزله در بعضي موارد شبيه رعد، صداي صفير باد يا خمپاره ، غلغل آب جوش، انفجار گلوله هاي بزرگ توپ ، چرخهاي قطار مي باشد. صداهاي زلزله گاهي جلوتر از موجهاي زلزله است ولي ممن است نسبت به آن تاخير داشته باشد. ممكن است صداي شديد زير زمين هيچ زلزله اي را در پي نداشته باشد يا همراه زلزله اي خفيف باشد.

3- نورهاي زلزله
 

در هنگام وقوع بعضي زلزله ها آثار نوراني مختلفي از خود مثل نور افشاني آسمان، برق، جرقه هاي نور و امثال آن ديده شود. اگر چه پاسخ مناسبي براي آن داده نشده و يا نيافته اند همانند نورهاي كه در مناطق كوهستاني و يا سطح دريا ها كه جمعيت نيست مشاهده شده است ولي به عقيده دانشمندان اين نورها اثرات ثانوي زلزله است به خصوص در سطح مراكز مسكوني وشهرها.

4- لرزش هاي دريا يا تسونامي
 

زماني كه كانون زلزله در كف دريا يا نزديك آن باشد ، امواج متعددي را در آب توليد مي كند كه به نام تسونامي معروف است. اين امواج به بدنه كشتي ها برخورد و موجب ارتعاش آنها مي گردد. اگر تكان قائم باشد ، كشتي ناگهان بالاآمده و بعد پايين مي رود و تحدبي در آب مشاهده مي شود. اگر مركز بيروني نزديك كرانه باشد ، در هنگام نخستين تكان آب دريا عقب مي رود و سپس با موجي قوي به ساحل مي ريزد و موجب تخريب و زيانهاي شديد مي شود.

5 - تغيير مشخصات آب چشمه ها
 

به علت وقوع زلزله معمولاً در وضع چشمه ها و چاهها تغييراتي بوجود مي آيد. چرا كه بر اثر ارتعاش مجاري زيررميني آب تنگ يا گشاد ويا مسدود مي گردد. چراكه هنگام زلزله طبقات زمين جابجا مي گردد. ممكن است چشمه ها ي جديد ايجاد گردد يا به علت لغزش هاي زمين ممكن است مجاري قديمي آب بسته شود و در جائي ديگر جاري شود يا طبقات نفوذ ناپذيري كه طبقات آبدار روي آنها قرار دارد شكاف بردارد و آب به اعماق زمين رفته و موجب خشكيدن چشمه ها گردد.
دماي آب چشمه ها ممكن است براثر مخلوط شدن با چشمه هاي معدني ديگر تغيير نمايد چنانكه در سوئيس اتفاق افتاد.

6- ايجاد شكاف وگسل
 

هرنوع زلزله اي، هراندازه كم اهميت باشد باز شكافهايي در پوسته زمين ايجادمي كند و در ناحيه مركز زلزله بيشتر مشاهده مي شود. شكافها گاهي بصورت شعاعي از يك مركز مي باشد اما بيشتر بي نظم بوده و در جهات مختلف پراكنده است. شكاف دردامنه كوهها در جهت دامنه و در كرانه و در طول آن ايجاد مي شود. پهناي شكافها از 20سانتيمتر تا 10يا 15 متر هم مشاهده شده است و طول چند كيلومتر. اين شكافها با نخستين تكانها بوجود مي آيد و ممكن است در تكانهاي بعدي بيشتر شود.
اگر شكافها از آبرفتهاي كف دره يا دشت عبور كند در عمقي از اين آبرفت آب وجود داشته باشد با خود گل و گاهي گازهايي را كه در هوا مشتعل مي گردد، خارج مي شود.

7- زمين لغزش
 

اين پديده عمدتاً توسط زلزله ايجاد مي شود و در اثر آن حجم بزرگي از خاك و سنگ در مناطق داراي شيب تند به سمت پائين حركت مي كند البته بعضي از آنها ناشي از اشباع منطقه از آب مي باشد. اين پديده مي تواند خطرات زيادي مثل مدفون نمودن روستاها يا شهرها زير خروارها خاك و سنگ ايجاد نمايد. در بعضي مناطق زمين لرزه منجر به فرونشستن زمين به عمق 60 متر هم شده است. سنگريزش هم گاهي وقتها ناشي از زلزله است.

8- آبگونگي يا روانگرايي
 

اگر در عمق كمتر از 8 متري سطح زمين خاك از ماسه هاي يكدست سستي كه از آب اشباع است تشكيل شده باشد، ممكن است در اثر زلزله شديد رفتار اين خاك مانند رفتار يك سيال باشد. يعني خاك بصورت فوران و جوشش گل و ماسه در سطح زمين پديدار مي گردد، در نتيجه اگر ساختماني بر روي اين زمين واقع باشد، فرو مي ريزد.
رويداد زلزله در شهرهاي بزرگ مثل تهران مي تواند يك تراژدي غم انگيز ايجاد نمايد كه خاطره اين تراژدي براي سالها در اذهان باقي بماند. زيرا زلزله مي تواند تاسيسات حياتي مهم مانند بيمارستانها مراكز آتشفشاني، امداد و غيره را به خطر اندازد و يا منجر به به قطع برق ، آب، تلفن، گاز و يا ويراني ساختمانها، راهها، خيابانها و بسته شدن آنها شود. كه خود اين عوامل مي تواند خسارات اقتصادي، اجتماعي، رواني مهلكي ايجاد نمايد.
چند عامل وجود دارد كه شهرها را در مقابل زلزله آسيب پذير مي نمايد. نوع ساختمانها و مصالح و فرم و اسكلت بندي بكاررفته درآنها، نوع جنس و ساختمان زمين زير شهر، تراكم جمعيت شهر. درعوض وجود عواملي مي تواند خطرات و خسارات ناشي از زلزله را كاهش دهد مثل پاركها ، فضاهاي باز ، وجود مراكز امدادي مناسب ، بيمارستانها ، آتش نشانيها ، شبكه هاي حمل وارتباطي مناسب، همكاري مناسب بين مردم و آموزشهاي لازم قبل از زلزله. استفاده مناسب از مراكز امدادي ، آموزشي ، تفريحي براي اسكان زلزله زدگان.

پيشگيري ازخطرات زلزله
 

اگر چه براي پيش بيني زلزله دانشمندان متخصص با مشكل مواجهه اند و يا پيش بيني ها در اكثر موارد با موفقيت همراه نبوده است. ولي امكان كنترل و كاهش خسارات و خطرات ناشي از زلزله و حوادث طبيعي مي تواند با استفاده از دانش و تكنيك و بكارگيري تكنولوژي و مصالح ساختماني مناسب و با طراحي بهينه شهرها و نقشه منازل مسكوني، كارخانه ها، مراكز آموزشي ساخت پل ها و غيره از خطرات ناشي از زلزله ها و حوادث ديگر جلوگيري كند.
در حوادث طبيعي مثل زلزله معمولاََ بيشترين خسارات و خطرات وتلفات جاني بعد از وقوع زلزله اتفاق مي افتد، كه مي توان با كسب آمادگيهاي لازم و آموزش هاي مناسب چه در رعايت موارد بهداشتي و امدادرساني ، كنترل هيجانات ، بوجود آوردن امكانات لازم در انبارهاي مطمئن، آتش نشانيها و ديگر مراكز امداد رساني مي توان جلوي خطرات راگرفت. در هرحال پيشگيري يك راه درمان است و هدف پيشگيري در حقيقت كاستن از تلفات جاني و خسارات مالي است.

آمادگيهاي زلزله
 

همانطوركه قبلاً ذكر شد پيش بيني زلزله ها براي جلوگيري ازخسارات وتلفات اجتماعي و جاني واقتصادي به جز در موارد محدودي با قرين موفقيت نبوده است. اما در كشورهاي صاحب نام و پيشرفته با ايجاد آمادگيهاي لازم و آموزشهاي مناسب مردم خود توانسته اند از ميزان تلفات جاني و مالي بطور قابل توجهي كاهش داده اند. چنانكه در ژاپن كه كشور زلزله ها است در اين امر موفقيت هاي زيادي داشته اند. لذا بايد مردم را در زمينه هاي زير آموزش داد.

الف ) آمادگيهاي قبل اززلزله
 

در اين زمينه لازم است مردم بدانند كه محل خواب خودرا دور از پنجره ها، قابهاي عكس، اشياء بزرگ مثل يخچال و كمد، اشياء آويخته تعيين كنند. محكم كردن اشياء آويزان و متحرك نگهداري اشياء در طبقات پايين كمدها. قرار دادن اشياء شكستني درجاي امن. موادي كه زود آتش مي گيرند در جاي امن قرار دهند و از قرار دادن در نزديك مراكزحرارتي خودداري كنند. راههاي خروج محل كار و زندگي خودرا شناسايي كنند. محل هاي رفت و آمد را از وسايل دست و پا گير و مزاحم تخليه نمايند. وسايل امدادي مثل كپسول آتش نشاني و كمك رساني را تهيه و طرز استفـاده از آن را بدانند. جعبه كمك هاي اوليه را تهيه نمايند و موارد ديگر.
فراگيري مسائلي ازاين قبيل نياز به آموزش توسط رسانه هاي جمعي به خصوص تلويزيون و روزنامه ها دارد و يا توسط مدارس. همينگونه مسئولين شهرهاي در خطر بايد مكانهاي بهداشتي ـ درماني ، آتش نشاني، امدادرساني و هر مكان ديگري كه در ارتباط با شهروجان انسانها است بايد به اندازه كافي توسعه دهند و امكانات لازم براي هر مركز را تهيه نمايند. چرا كه وجود مراكز مجهز مي تواند بعد از زلزله در خدمات رساني مناسب را براي آسيب ديدگان ارائه دهد. ضمن آنكه به نكات فني وطراحي ساختمانهاي فوق بايد توجه نمود.

ب ) هنگام زلزله
 

در هنگام زلزله رعايت نكاتي لازم است كه آموزش آنها مي تواند در كاهش صدمات موثر واقع شود. ازجمله اين موارد به قرار زير است :
اينكه مردم آرامش خودرا حفظ نمايند. در كجا و چه موقعيتهاي پناه گيرند از كجا و كدام موقعيتها دوري گزينند. در مراكز عمومي مثل مدارس چگونه پناه گيرند. در فضاهاي باز و بسته چه رفتاري را انجام دهند و مناسبترين رفتار در مقابل زلزله را اتخاذ نمايند. چگونه به افراد نيازمند مثل كودكان و سالمندان كمك نمايند.

ج ) بعد از زلزله
 

مردم بايد بياموزند بهترين رفتار بعد از زلزله كدام است . يافتن مجروحان و كمك به سالمندان را بايد بدانند.
سازمانهاي مسئول بهداشت محيطي شهرها لازم است وظايف خود را بدانند و به نحو احسن انجام دهند. وظايفي مثل گندزدايي آبهاي مصرفي، شناسايي محل هاي نشت هاي فاضلاب ، مبارزه با حشرات موذي و اقل بيماريهاي واگيردار، مبارزه با موشها و جوندگان ، جدانمودن بيماراني كه مثل گال يا بيماريها مسري دارند، ضد عفوني نمودن پوشاك و پتوهاي آسيب ديدگان، احداث دستشويهاي بهداشتي موقتي وغيره ... كه سازمانهاي مسئول بايد به نحوي از عهده ان برآيند. سازمانهاي آتش نشاني ضمن اينكه بايد از قبل به تعداد لازم در سطح شهر وجود داشته باشند بايد به سرعت بتوانند كمكهاي لازم به نياز مندان را ارائه دهند و از ايجاد حريق احتمالي جلوگيري نمايند.

تاريخ زلزله هاي بزرگ ايران
 

ايران كشوري لرزه خيز است. ايران بر روي يكي از دو كمربند بزرگ لرزه خيزي جهان موسوم به «آلپا» قرار دارد و هر از گاهي زمين لرزه هاي بزرگي در آن بوقوع مي پيوندد.
از سال 1340 تاكنون زمين لرزه هاي مختلف و در مواقعي ويران كننده مناطق مختلف كشور را با خسارات و تلفات سنگيني روبه رو كرده است كه آخرين آنها، زمين لرزه صبح روز جمعه شهرستان بم مي باشد.
آخرين زمين لرزه در ايران كه در سال 79 و در دو استان زنجان و قزوين با قدرت 2/5 در مقياس ريشتر به وقوع پيوست، مناطق طارم، خدابنده، ابهر، خرمدره و سلطانيه و همچنين بويين زهرا را لرزاند و خسارت ها و تلفاتي به بار آورد. بيش از 500 نفر بر اثر وقوع اين زمين لرزه كشته شدند.
بزرگترين زمين لرزه اي كه در سالهاي اخير در ايران به وقوع پيوست مربوط به 31 خرداد 1369 در استانهاي گيلان و زنجان با قدرت هفت و سه دهم در مقياس ريشتر بود. اين زمين لرزه بيش از 40 هزار كشته برجاي گذاشت كه خونبارترين زمين لرزه در ايران به حساب مي آيد. اين زلزله در عرض چند ثانيه حدود و هزار و 100 كيلومتر مربع كه 27 شهر و 1871 روستا را در برمي گرفت، ويران كرد. اين در حالي است كه ديگر كشورهاي منطقه مانند، تركيه، سوريه، ارمنستان و يا افغانستان نيز به دليل قرار گرفتن در اين خط زلزله با تعداد بيشماري از اين قبيل زمين لرزه ها رو به رو هستند. دانشمندان گفته‌اند كه دليل اين پديده در بستر اقيانوسها كه نشانه هاي حركت شبه قاره هند به سمت قاره هاي آسيا و اروپا را آشكار مي سازد، نهفته است.
قاره هند از 30 ميليون سال گذشته با سرعتي معادل 10 سانتي متر در سال به سمت قاره هاي اروپا و آسيا حركت كرده است و در زمان حاضر اين سرعت به پنج سانتي متر در سال كاهش پيدا كرده است. فهرستي از زمان و ميزان قربانيان زمين لرزه هاي به وقوع پيوسته در ايران در ذيل به طور خلاصه ارائه مي شود :
- آوريل سال 1960 (فروردين / ارديبهشت 1339) 450 تن در شهر لار، واقع در جنوب كشور كشته شدند.
- سپتامبر 1962 (شهريور / مهر 1341) 11 هزار تن كشته و 200 روستا در غرب تهران ويران شد.
- اوت 1968 (مرداد / شهريور 1347) حدود 10 هزار تن در استان خراسان جان سپردند.
- آوريل 1972‌ (فروردين / ارديبهشت 1351) پنج هزار و 44 تن در جنوب كشور كشته شدند.
- آوريل 1977 (فروردين / ارديبهشت 1356) حدود 900 تن در منطقه اصفهان جان باختند.
- سپتامبر 1978 ((شهريور / مهر 1357) 25 هزار تن در شرق ايران كشته شدند.
- نوامبر 1979 (آبان / آذر 1358) 600 تن در شمال شرقي ايران جان سپردند.
- ژوئن 1981 (خرداد / تير 1360)، يكهزار و 28 تن در استان كرمان كشته شدند.
- ژوئيه 1981 (تير/ مرداد 1360) يكهزار و 300 تن در استان كرمان جان باختند.
- 21 ژوئن 1990 (31 خرداد 1369) حدود 40 هزار تن در شهر رودبار در شمال كشور در اثر سنگين ترين زمين لرزه كشته شدند.
- 28 فوريه 1997 (10 اسفند 1375) حدود يك هزار و 100 تن در اردبيل كشته شدند، بزرگي آن زمين لرزه، 5/5 درجه در مقياس ريشتر بود.
- 10 مه 1997 (20 ارديبهشت 1375) يكهزار و 613 تن در بيرجند بر اثر زمين لرزه با بزرگي 1/7 درجه در مقياس ريشتر، جان باختند.
به گفته كارشناسان امور شهري مقاوم سازي ساختمانها و تقويت سازه هاي ساختماني در امور شهرسازي و احداث بنا در شهرها و استفاده مناسب از تحقيقات در حوزه زمين شناسي و اقليمي اساسي از جمله مولفه هاي بسيار مهمي است كه در كاهش خسارت و تلفات زمين لرزه هايي از اين دست مي تواند نقش مهمي داشته باشد. اين واقعيت كه ايران در كمربند زلزله جهاني قرار دارد و استفاده از تجربيات ديگر كشورهاي زلزله خيز و موفق در ساماندهي به امور شهري و مقاوم سازي شهرها در مناطق زلزله خيز بيش از گذشته احساس مي شود.

نتيجه گيري
 

زلزله از پديده هاي طبيعي است كه در اثر جابجا و شكسته شدن ناگهاني سنگهاي درون زمين اتفاق مي افتد. اين پديده اگر در مراكز جمعيتي اتفاق افتد از بلاياي طبيعي محسوب مي شود كه انسان در مقابل آن عاجز مي ماند.
گشور ما جزء مناطق لرزه خيز دنيا حسوب مي شود و خطر زلزله ما را تهديد مي كند. شهر تهران كه مركز سياسي و اداري ايران با جمعيت زياد و تراكم بالا همراه با ساختمانهاي اداري- اقتصادي- مسكوني در كمربند زلزله خيز آلپ- هيماليا با زلزله هاي شديد و خطرناك واقع است.
پيش بيني زلزله حتي در كشورهاي پيشرفته وصاحب دانش و فن لازم بسيار ضعيف مي باشد. لذا هميشه زمين لرزه هاي با شدت بالا تلفات جاني و مالي فراواني بهمراه دارد. براي كاستن از ميزان خسارات وتلفات زياد ناشي از زلزله بايد قبل از وقوع آن پيشگيري هاي لازم را مورد توجه واقع شود. براي پيشگيري ازخطرات زلزله هركدام از مسئولين و مردم بايد اقدامات لازم را انجام دهند. ازجمله اين اقدامات مي توان به موارد زير اشاره نمود :
1 - شناسايي مناطق زلزله خيز و تهيه نقشه هاي پهنه بندي خطر زلزله توسط دستگاههاي مسئول
2 - رعايت نكات فني در ساخت وسازهاي شهري ونظارت موثر ومفيد بر ساخت وسازها نظير ساختمانهاي اداري، عمومي، مسكوني و شهر سازي.
3 - آموزش مداوم شهروندان با زلزله و راههاي گريزازومقابله با خطرات آن توسط رسانه هاي عمومي و مراكز آموزشي.
4 - آماده بودن قبل ازوقوع زلزله نظيرمهيا نمودن امكانات دارويي، بهداشتي، مراكز امدادي، آتش نشاني، بيمارستاني و تجهيز نمودن اين مراكز و ديگر سازمانهاي مسئول، تا درهنگام زلزله بتوان به نيازمندان كمك نمود.
5 - شناسايي ساختمانهاي عمومي و مسكوني غير فني ونا مقاوم موجود واستحكام بخشي و تجهيز آنها درمقابل زلزله.
منابع و ماخذ:
1. آمادگي در برابر زلزله، كتاب راهنماي معلم سال سوم را هنمايي
2. آموزش همگاني براي مقابله با خطرات زلزله ، موسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله
3. آيزاك، آسيموف، زمين لرزه
4. احمدي ، محمد مهدي- ناظر، محمد حسين ـ رضايي پناه، ناديا ـ خطرات زلزله را كاهش دهيم، موسسه بين المللي زلزله شناسي ومهندسي زلزله
5. امبرسز نيكلاس ـ ملويل چارلز ، تاريخ زمين لرزه هاي ايران ، ترجمه ابوالحسن رده ، انتشارات آگاه
6. اوبروچف، مباني زمين شناسي، ترجمه عبدالكريم قريب، انتشارات خوارزمي
7. تهراني ، خسرو - زمين شناسي ايران - دانشگاه پيام نور ، 1377.
8. جورج گاموف، سرگذشت زمين،ترجمه محمود بهزاد، سازمان انتشارات انقلاب اسلامي
9. درويش زاده ، علي - زمين شناسي ايران - انتشارات اميرکبير ، 1380.
10. رشد آموزش راهنمايي تحصيلي ويژه نامه زلزله ، شماره 18 ، پاييز 1377
11. شادي طلب ژاله، بررسي آسيب پذيري شهر تهران دربرابر زلزله ، موسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله
12. شفيعي ، سيروس ـ مدني احمد ، زمين شناسي عمومي ، دانشگاه صنعتي اميركبير
13. صداقت محمود ، زمين شناسي براي جغرافيا ، انتشارات پيام نور
14. كلود آلگر ، نا آراميهاي زمين ،ترجمه علي درويش زاده ، دانشگاه تهران
15. معتمد احمد ، زمين شناسي عمومي ، انتشارات دانشگاه تهران ،
16. معماريان ، حسين - زمين شناسي مهندسي و ژئوتکنيک - انتشارات دانشگاه تهران ، 1381.
17. معماريان حسين ، فرايندهاي دروني تغيير دهنده زمين ( 1و2‌ ) انتشارات دانشگاه آزاد ايران ،1358
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سايت :ketabdar