بانک جهاني درراستاي برنامه تعديل اقتصادي ، دخالت دولت را پذيرفته واظهار مي دارد: مداخله دولت به خودي خود نامطلوب نيست .برعکس اگر قرار است اقتصاد به کل ظرفيت بالقوه اش دست يابد ، نوعي مداخله دولت ضروري است.
قبل از شروع به بحث پيرامون نظام توزيع کالا درايران ، شايسته است به پاره اي ازتعاريف دراين رابطه اشاره گردد.
? نظام:
عبارت است از يک رشته از اجزاء وابسته به هم که تعدادي فعاليت ، وظيفه يا عملي را انجام مي دهد.
? نظام بازرگاني:
عبارت است از رشته اي از اجزاء وابسته به هم که پاره اي فعاليتهاي بازرگاني ، کارکرد بازرگاني يا عمليات بازرگاني را انجام مي دهند.
? توزيع کالا:
يکي از شاخه هاي مهم نظام بازرگاني بوده که موضوع آن دردسترس قراردادن محصولات دربازارهاي مربوط به خودشان ويا به عبارت ساده تر قراردادن محصولي صحيح درمکان صحيح ودروقت صحيح . توزيع به کانال توزيع شهرت دارد.
? فرآيند توزيع:
مسيري که درآن محصول وحق مالکيت آن ازتوليد به مصرف جريان پيدا مي کند.
ليکن کانالهاي توزيع کالارا مي توان به دوگروه اصلي :
کانال توزيع کالاهاي صنعتي وکانال توزيع کالاهاي مصرفي تقسيم کرد. کانالهاي توزيع ، عنصر مهمي درمجموعه بازاريابي محسوب مي گردند. به طور سنتي ، کانال به معني (( جريان کالاها وخدمات اقتصادي )) تعريف شده است . روابط بين اين کانالهاي مستقل وموضوع اصطکاک قدرت بين آنها اثر مستقيمي برکل نظام اقتصادي مي گذارد.
? قدرت درروابط بين کانالها:
توانائي يک عضو ازکانال به کنترل متغيرهاي تصميم گيري در استراتژي بازاريابي هريک از اعضاء دريک کانال معين وبا ميزان مختلف توزيع.
يکي از مصاديق استفاده ازقدرت درکانالهاي توزيع را مي توان درخرده فروشي مواد غذائي يافت.هرقدر اين کانالها محدودتر کردند ، توليد کنندگان مواد غذائي حق انتخاب کمتري جهت عرضه محصولات خود خواهند داشت.با استمرار اين وضعيت ، تدريجا' کالاهاي بيشتري توسط توزيع کنندگان کمتري عرضه شده ، به طوري که قدرت دردست تعداد معدودي توزيع کننده متمرکز مي گردد.

? نقش دولت درنظام توزيع کالا:
 

امروزه کمتر کارشناسي است که به نقش دولت در هرنظام اقتصادي وبه طور اخص در نظام توزيع کالا، اعتقاد نداشته باشد. عواملي همچون قيمت گذاري ، بهداشت عمومي وفردي ، ايمني مصرف کنندگان ، حفظ محيط زيست ، حمل ونقل وترافيک اهميت وضرورت نظارت وکنترل دولت دراموربازرگاني را بيش از پيش نموده است، به طوري که حتي طرفداران اقتصاد بازار نيز به اين ضرورت اذعان داشته اند، به عنوان نمونه ، بانک جهاني درراستاي برنامه تعديل اقتصادي ، دخالت دولت را پذيرفته واظهار مي دارد: مداخله دولت به خودي خود نامطلوب نيست . برعکس اگر قرار است اقتصاد به کل ظرفيت بالقوه اش دست يابد ، نوعي مداخله دولت ضروري است. براي مثال ؛ حفظ نظم وامنيت ، توليد وعرضه کالاهاي عمومي ، سرمايه گذاري در سرمايه انساني ، ساختمان وتعمير زيربناي اقتصادي وحفظ محيط زيست همه زمينه هائي هستند که مداخله دولت را مي طلبد.

درحال حاضر حتي کشورهاي داراي اقتصادبازار نيز اصل فوق را پذيرفته وبا وضع قوانين متعدد وايجاد تشکيلات رسمي جهت نظارت برحسن اجراي قوانين مزبور براموربازرگاني (ازجمله توزيع کالا) نظارت وکنترل کامل اعمال مي دارند. درتاييد اين موضوع ، صرفا' با اشاره به ذکر عناوين تعدادي ازقوانين جاري درچند کشورصنعتي داراي اقتصاد بازار ، که به موضوع بحث ارتباط دارد ، بسنده مي گردد:
الف) کشورژاپن :
قانون مسئوليت درقبال محصول، قانون فروشگاههاي خرده فروشي درابعاد بزرگ ودوازده قانون ديگر که متقاضي احداث فروشگاه مي بايست آنهارا رعايت کند.
ب) کشور انگلستان:
قانون تجارت منصفانه ، قانون رويه هاي تجاري محدودکننده، قانون قيمتهاي فروش مجدد، قانون رقابت ، قانون حمايت از مصرف کننده .
ج) کشور ايالات متحده آمريکا:
قانون فروش، قانون نمايندگي (فروش) ، قانون تجديد نظر درعلائم تجاري ، قانون فدرال کمسيون تجارت ، قانون رابينسون- پتمن( جهت کنترل رويه هاي تبعيضي درقيمت گذاري ) ، قانون فدرال، موادغذائي ، داروئي وآرايشي.
اصولا' ، هرنظام اقتصادي بدون برخورداري ازروش هاي کنترل ، قادر به ادامه حيات نخواهد بود وبيشترين روشهاي مذکور دراختيار دولت مي باشد.
روش هاي کنترل درهرنظام را مي توان به سه طبقه اصلي تقسيم کرد:مسقيم- غير مستقيم – خود تنظيمي يا خود تصحيحي
? روشهاي کنترل مستقيم :
دولت با وضع قوانين ومقررات درخصوص کالا يا خدمت معيني ، نحوه توزيع آن را کنترل مي کند.
ـ روشهاي کنترل غير مستقيم :
به آن دسته ازروشهائي اطلاق مي گردد که ازطريق مقررات کنترلي که بر عناصر ديگري ازنظام اعمال مي شوند، سعي درکنترل عنصر اصلي معيني دارند .
ـ روشهاي کنترل خودتنظيمي يا خود تصحيحي :
دراين روش ، نظام، مستقل ازعوامل خارجي وبدون مداخله آنها وخودبه خود به سمت وضعيت مطلوب حرکت مي کند.
منبع:
مقالات ارسالي به آفتاب
ماهنامه بررسيهاي بازرگاني
ارسالي از طرف کاربر محترم : omidayandh
/ع