چکيده: بي شک انتخاب عناوين براي سالهاي گذشته تا کنون از سوي مقام معظم رهبري بي صرفاً به عنوان يک حرکت نمادين نبوده است؛ بلکه تفکر ناب ولايت بعنوان يک منبع الهي و علمي ارزشمند پشتوانه آن مي باشد. با توجه به اينکه ريشه بسياري از اين عناوين از قرآن کريم و احاديث معصومين مي باشد؛ لذا نياز به بررسي اين مقوله از ديدگاه قرآن و معصومين مورد توجه قرار مي گيرد. همچنين لازم است تا از ديدگاه علما و دانشمندان هم مورد بررسي قرار گيرد تا به جنبه علمي آن هم اشاره شود. يکي از قشرهاي که مورد تاکيد در پيام هاي مقام معظم رهبري هستند مديران کشور مي باشند. لذا در اين مقاله سعي گرديده تا از ديدگاه علم مديريت هم به پيام نهفته در عنوان سال 1389 نيز پرداخته شود.
مقدمه :
يکي از سنت هاي حسنه که از سال 1378 با نامگذاري آن سال بعنوان سال امام خميني (ره)، توسط مقام معظم رهبري پايگذاري شد، نامگذاري سال هاي هجري شمسي است. اين نامگذاري شايد در ابتدا موضوعي ساده تلقي شود ولي اگر با ديدي آگاهانه و مدبرانه به آن نام و سالي که در پيش داشتيم و سالي که در برابر خواهيم داشت بنگريم، متوجه خواهيم شد که نام هاي پرمحتوا، کاملاً حساب شده و بر اساس نيازهاي جامعه و حکومت اسلامي مي باشند. و اين اسامي پيامهاي را براي تک تک اعضاء جامعه در بر دارد. در اين مقاله سعي شده به نکات حائز اهميت در خصوص عنوان سال 1389 که سال "همت مضاعف و کار مضاعف" نامگذاري شده اشاره گردد.
مفهوم "همت مضاعف و کار مضاعف" به زبان ساده :
اگر بخواهيم خيلي ساده مفهوم عنوان "همت مضاعف و کار مضاعف" را بيان کنيم ميتوانيم بگوئيم :
نهادينه کردن روش صحيح استفاده از منابع کشور و استفاده کارآمد از عوامل توليد، کار و سرمايه است. يعني با استفاده از عوامل توليد موجود شامل نيروي کار، سرمايه، مديريت و مواد اوليه بتوان به محصولي بيشتري دست يافت. البته بايد دقت کرد که برداشت اشتباه از اين عنوان نشود چون بسياري از افراد کار مضاعف را شايد به معني اضافه نمودن ساعت کار تلقي کنند که اين اشتباه بزرگي است در حقيقت به معني کار بهتر که منظور کميت نيست بلکه منظور کيفيت کار مي باشد. البته نبايد فراموش شود که همت مضاعف و کار مضاعف ريشه در آيات قرآني دارد و جهت آن، حرکت و کار در مسير رضاي خدا است. تلاش براي پيشرفت کشور بايد بر اساس برنامه اي باشد که اسلام آن را مشخص کرده لذا توجه و پيروي از فرامين رهبري و ولايت فقيه قطعاً به کاميابي و سعادت جامعه ختم خواهد گرديد.

همت مضاعف و کار مضاعف از ديدگاه قرآن :
 

اسلام، سستي و تنبلي را مکروه و بيکاري را حرام کرده است و در قرآن کريم به کرات در خصوص کار و احکام آن آياتي بيان شده است به همين اندازه هم به همت، تلاش و پافشاري بر انجام صحيح امور توجه گرديده است. در احاديث هم که از پيامبر اسلام (ص) و اهل بيت (ع) ذکر شده است مي توان به اهميت کار و تلاش در کار پي برد. براي روشن شدن اهميت موضوع بصورت مختصر به چند نمونه از اين آيات در ذيل اشاره ميکنيم:
- کار و تلاش لازمه حيات انسان است و هيچ جامعه اي بدون همت بلند و کار مداوم و حساب شده به قله هاي توسعه و ترقي صعود نخواهد کرد. اساساً فطرت آدمي بطور طبيعي در پي تلاش و جنب و جوش است و قرآن کريم انسان را "تلاش گر" معرفي کرده است : (يآ أَيهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاَقِيهِ) ، اي انسان! تو به سوي پروردگارت تلاش بسياري داري و سرانجام به لقاي او خواهيد رسيد. در آين آيه کلمه (کَادِحٌ) به معناي تلاش و کوشش آمده که انسان بايد در راه رسيدن به پروردگارش بسيار تلاش و کوشش کند و به راحتي از اين آيه ميتوان به اهميت همت در رسيدن به اهداف والا و تعالي پي برد.
- در آيه ديگر که در خصوص تلاش و همت نکاتي ذکر گرديده ميتوان به اين اشاره کرد : (وَأَن لَّيسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى‏) ، و اين که براي انسان جز آنچه تلاش کرده (بهره ديگري) نيست. اين آيه به اين موضوع اشاره مي کند که هيچ کس بار گناه کسي را به عهده نمي گيرد و براي هرکس کار و تلاش خودش ثبت ميشود و در حقيقت پيام اين آيه اين است که : هستي، ميدان تلاش، کار و نتيجه گيري است و سعي و تلاش وظيفه ماست.
- اگر در اين خصوص بدنبال مفاهيمي از قرآن باشيم، قطعاً به نمونه هاي زيادي خواهيم رسيد. يکي از صفاتي که بدنبال همت و کار براي انسانهاي آزاده و افرادي که هوشمندانه در مسير آن قدم بر مي دارند "عزت" مي باشد. يکي از آيه هاي که ميتوان به آن اشاره نمود : (يقُولُونَ لَئِن رَّجَعْنَآ إِلَى الْمَدِينَةِ لَيخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَکِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يعْلَمُونَ) ، در بخشي از اين آيه ذکر شده است، عزت مخصوص خدا و رسول و اهل ايمان است. يعني کساني که بدنبال عزت و سربلندي هستند بايد عملکرد و اثر وجودشان همچون رسول خدا (ص) و ائمه معصومين باشد و در حقيقت حضوري اثر گذار بر جامعه داشته باشند. از مفهوم اين آيه براحتي مي توان برداشت نمود، اگر افراد با همت به انجام کاري بپردازند و هدفشان از انجام آن رسيدن به عزت باشد قطعاً کار با نتايج خوبي به پايان خواهد رسيد و به معناي واقعي شعار همت مضاعف و کار مضاعف محقق شده است.
- از ديگر آيات قرآن کريم در خصوص کار و تلاش ميتوانيم به اين آيه اشاره کنيم : (فَمَن يعْمَلْ مِنَ الصَّلِحَتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا کُفْرَانَ لِسَعْيهِ وَإِنَّا لَهُ کَتِبُونَ‏) ، پس هر که از کارهاي نيکو انجام دهد و مومن باشد، پس براي تلاش او هيچگونه ناسپاسي نخواهد بود و همانا ما (کارهاي نيکويش را) براي او ثبت مي کنيم. در قرآن کريم به انجام صحيح امور و کارها و تلاش در رسيدن به اهداف الهي بسيار توجه و اشاره شده است، اگر بخواهيم به نمونه هاي قرآني ديگري اشاره کنيم ميتوان به سوره يوسف آيه 56، سوره اسراء آيه 19، سوره حجرات آيه 14 و سوره زلزال آيه 7 نيز اشاره کرد.
همت مضاعف و کار مضاعف بمعناي واقعي ريشه در آيات قرآني دارد و جهت آن، تلاش و کار در مسير رضاي خداوند منان است. تلاش براي پيشرفت کشور و انجام امور و زندگي افراد در جامعه اسلامي بايد بر اساس برنامه و حرکتي باشد که اسلام آن را ترسيم کرده است.

سال همت مضاعف و کار مضاعف از ديدگاه علما و دانشمندان :
 

از نگاه علم اخلاق و عرفان واژه "همت" به معناي بيدار شدن است و کسي که بيدار است، آگاه است و بر محيط پيرامون خود شناخت دارد. شهيد مطهري با ذکر جمله اي از اميرالمومنين (ع) که فرموده اند : «قدر و اندازه هر کس همان قدر و اندازه همتش است.» ، اهميت وجود همت در افراد را برشماردند. اگر بخواهيم از ديدگاه شهيد مطهري بصورت مختصر ويژگيهاي وجود همت در افراد را برشماريم مي توان به شرح ذيل بيان نمود :
- همت نشانه بزرگي روح : استاد مطهري معتقدند، همت بزرگ نشانه روح بزرگ است و همت کوچک نشانه روح کوچک است.
- همت نشانه سلامت و نشاط روان : استاد مطهري وجود همت و عمل در راستاي آن را نشانه هاي از روح و روان سالم دانسته است.
- همت نشانه قدر شناسي از خويش : شهيد مطهري همت را به ميزان قدرشناسي از خويش ارتباط مي دهد.
از ديگر ويژگيهاي همت که شهيد مطهري به آن اشاره نموده اند : همطراز شمردن همت با نبوغ و حتي عشق و ايمان است و برخورداري از آن را داراي اثرات و نتايج ويژه اي مي دانند که امکان فائق آمدن بر کمبودها و نواقص و پذيرش سختي و زحمت را براي انسان و جامعه فراهم مي آورد.
اگر بخواهيم به مقوله کار و تلاش از ديدگاه شهيد مطهري اشاره کنيم مي توان بر دو اثر کار و تلاش که ايشان بر آنها تاکيد داشته اند اشاره کرد:
- استقامت و پشتکار براي کارهاي بزرگ : ايشان انجام کارهاي بزرگ را بدون داشتن همت متناسب با آن شدني نمي داند و معتقد است با همت برخي کارهاي بظاهر نشدني هم عملي مي گردد.
- جبران کمبودها و معايب : غالب اوقات کمبود يا نبود اراده و همت موجب مي شود کارها متوقف و با بهانه هاي کمبودها و مشکلات اين ضعف ها توجيه شود.
با بررسي مقالات و کتب بجا مانده از استاد شهيد مطهري مي توان به جايگاه ويژه و اهميت موضوع همت و کار پي برد. و ايشان هر دو مقوله کار و همت را عامل تامين سعادت و وجود سلامت روان، بزرگي روح، آزادگي و شرافت مي دانند.
بقول بسياري از نزديکان ايشان در طول حيات خود بر همت و پشتکار در انجام امور بسيار پافشاري مي کردند بطوريکه از شهيد قدوسي نقل شده است : "پشتکار و کثرت مطالعه آقاي مطهري در مدرسه فيضيه همه ما را به اعجاب مي آورد و تاکيد مي کرد که استاد مطهري وقتي اصول فقه را خوانده بود مدعي بود که جزوه و اثري نيست که در اين زمينه باشد و من آن را نديده باشم.
اگر به مطالعه احاديث و اخبار و زندگي علما ديني و علمي کشورمان بيشتر توجه کنيم و به مطالعه آنها بپردازيم خواهيم ديد که بر همت عالي و جد در کار و عمل بسيار توجه و توصيه شده است. براي درک اهميت اين موضوع در زير به چند نمونه از آنها به اختصار اشاره مي کنيم :
- سعدالدين تفتازاني از علما و پايه گذاران فن بلاغت، روزي از پسرش پرسيد ميل داري به چه مقامي برسي ؟ پسرش در پاسخ گفت : به مقام علمي شما، پدر گفت همتت کوتاه است، من تصميم گرفتم به مقام علمي امام صادق (ع) برسم، با تلاش و کوشش به اينجا رسيده ام، تو به کجا خواهي رسيد.
- ابوريحان بيروني در پي گيري علم شهرت خاصي داشته اند. مي گويند در لحظات آخر عمرش يکي از فقها به عيادتش آمد با اينکه رشته تخصصي او فلسفه و رياضيات و جامعه شناسي بوده و منجم خوبي هم بود از فقيه مسئله اي درباره ارث پرسيد. فقيه گفت الان چه وقت اين مسئله است، گفت اين را هم بدانم و بميرم بهتر است يا ندانم و بميرم.

سال همت مضاعف و کار مضاعف از ديدگاه مديران :
 

از آنجا که هدفي جز سازندگي و پيشرفت و تعالي براي کشور وجود ندارد و تک تک افراد جامعه از بالاترين سطح دولتمردان تا پايين تر سطح افراد جامعه مسئول سازندگي و پيشرفت جامعه هستند، نيازمند به يک مديريت جامع و کلان هستيم، که اين مديريت در سطوح مياني و تحتاني بعنوان مديريت پروژه محسوب ميشوند ولي پروژه اي با وسعت يک کشور و نيازهاي اجتماعي فراوان، لذا نياز به مديري مدبر، آگاه و توانا دارد تا بتواند با يک تفکر ناب عامل وحدت بخش در جامعه باشد و همگان را به سوي سازندگي و عزت کشور اسلامي سوق دهد.
اگر بخواهيم به مفهوم عنوان سال 1389 پي ببريم و ارتباط آن را با مديريت پروژه بررسي کنيم، ابتدا به تعاريفي از مديريت پروژه مي پردازيم :
ساده ترين تعريفي که براي مديريت پروژه مي توان مطرح کرد : "بکارگيري دانش، مهارت ها، ابزارها و تکنيک ها در اداره فعاليت ها بمنظور رفع نياز ها و انتظارات متوليان پروژه ميباشد. و تعريفي ديگر "مديريت پروژه، برنامه ريزي و هدايت پروژه در چهارچوب زمان، هزينه و کيفيت مشخص به سوي ايجاد نتايج مشخص آن است". بسيار واضح در هر دو تعريف بالا بر اهميت کار و کيفيت آن اشاره شده و اين موضوع را بيان مي کند که کار و تلاش به معناي واقعي، سازمان را به اهداف سازماني خواهد رسانيد.
اگر ما بخواهيم هر يک از امور کشور را به پروژه اي تشبيه کنيم مي توانيم از پروژه هاي اقتصادي، امنيتي، فرهنگي، اجتماعي و صنعتي و... بعنوان پروژهاي کلان نام ببريم که هر يک از آنها در سطح کشور داراي مديريت پروژه واحدي مي باشند که سياستهاي کلي و برنامه ريزي هاي اساسي و استراتژي ها را طراحي مي کنند و سپس آن پروژه ها کلان به پروژه هاي اجرائي کوچکتر تقسيم مي شوند و مديران سطح پايين تر به آنها مي پردازند و اين پروژه ها را بصورت پروژه هاي کشوري، منطقه اي، استاني و شهري و... تفکيک مي کنند. در تمام سطوح مديريتي، مديريت پروژه با توجه به حجم پروژه ديده مي شود و عوامل اصلي و منابع در اين پروژها نيز يکسان هستند و هدف تمام پروژها در يک کشور سازندگي و تامين نيازهاي افراد جامعه مي باشند.
مديريت پروژه در يک نظام سازمان يافته مانند يک کشور، مديريت منابع مي باشد به نحوي که پروژه با يک چشم انداز مشخص، کيفيت مشخص، زمان مشخص و قيمت تمام شده مشخص به اتمام برسد و در آن نيازهاي اجتماع و کشور در نظر گرفته شود. ميتوان دريافت که همت مضاعف و کار مضاعف هم توصيفي از مديريت پروژه ميباشد ولي نحوه بيان آن به ترتيبي است که تمام افراد جامعه آن را ميتوانند درک کنند حتي کساني که تعريف علمي مديريت پروژه را نمي دانند.
با نگاهي تحليلي بر سير نام گذاري اين سال به نتايج جالب توجهي دست مي يابيم و پي ميبريم که يک از پيامهاي اين انتخاب براي مديران است، نکته اين پيام، استفاده صحيح از منابع ملي و حفظ آن براي نسلهاي آينده است که اين خود در بردارنده تدابير کوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت ميباشد و به نوعي نمايشگر سياستهاي خرد و کلان براي ايران اسلامي است. با توجه به سند چشم انداز بيست ساله و خط پايان آن سال 1404 که آغاز برنامه بيست ساله دوم ميباشد، مدت کوتاه باقي مانده را صرف کارهاي بنيادي و زير بنائي کنيم. با توجه به احساس نياز در اين خصوص از سوي مقام معظم رهبري و توجه به کار و تلاش بيشتر اين نام براي اين سال انتخاب شد.
بجاست که جمله اي در اين خصوص از مقام معظم رهبري ذکر گردد:
((کارهاى خوب، کارهاى بزرگ، فقط با انگيزههاى ممتاز و از اعماق دل برآمده انجام ميگيرد. کارهاى بزرگ را به صورت دستورى و تشريفاتى و ادارى و اينها نميشود انجام داد. کار مقرراتى و دستورى، در همان حد کار متعارف انجام ميگيرد؛ در صورتى که کار برجسته و ممتاز، تابع انگيزه است.))

راهکارهاي رهبر انقلاب براي تحقق شعار «همت مضاعف و کار مضاعف»:
 

در همين رابطه مقام معظم رهبري در آستانه ولادت امام حسين (ع) و روز پاسدار، راهکارهاي را براي تحقق شعار همت مضاعف و کار مضاعف بيان فرموده اند که به بررسي آنها ميپردازيم. در سخنان ايشان نکات بسيار پراهميت و حساسي ذکر گرديده است که ميتواند راهگشاي بسياري از پرسشها باشد.
کارهاي بزرگ و خوب : انجام اينگونه کارها نياز به انگيزه ممتاز و نيت دروني و از اعماق دل دارد اينگوه کارها قطعاً نتايجشان با کارهاي دستوري و کارهاي متعارف متفاوت خواهد بود که نياز فعلي جامعه ما نيز اينگونه ميباشد. کارهاي که با انگيزه انجام ميشود بسيار با ارزش هستند و اثراتش در زندگي دنيوي و اخروي افراد نمايان ميشود : ((اين نوع کارها در دفتر کرامالکاتبين محفوظ ميماند. کاتبان عمل ما - که مأموران ساحت ربوبى هستند - اينطور کارهاى اينجورى را بخصوص برجسته ميکنند. خوب، اين يک نوع کار برجسته است.)) همچنين در اين مورد متذکر شده اند : ((وقتى انسان احساس ميکند که کار بزرگ است، کار با ارزش است، کار داراى تأثير اجتماعىِ کلان است، انگيزهاش بيشتر ميشود.))
- کارهاي برجسته و کيفيتي : يکي ديگر از راهکارهاي مقام معظم انجام کارها با کيفيت بالا ميباشد يعني افراد در انجام کارها کيفيت کار را در نظر بگيرد و براي رسيدن به آن کيفيت بهترين راه را انتخاب کند نه اينکه فقط هدف انجام کار بدون توجه به کيفيت آن باشد و آسانترين راه انتخاب شود.
- ابتکار و آفرينش کار : انجام کارها با استفاده از راه و روش نوين و استفاده از تکنولوژي جديد و بکار گيري خلاقيت و ابتکار در عمل توصيه شده است. انجام کارها در صورتي که با انگيزه انجام شود قطعاً خلاقانه و مبتکرانه انجام خواهد شد.
يکي از نکاتي که در فرامين مقام معظم رهبري بسيار به آن توجه گرديده "انگيزه" است. ايشان در مورد انگيزه اينگونه بيان کرده اند : ((انگيزه، ترکيبى است از ايمان و آگاهى. اين دو چيز به انسان انگيزه مي دهد: ايمان داشته باشد، آگاهى هم داشته باشد.))
افراد براي تحقق شعار "همت مضاعف و کار مضاعف" لازم است تا انگيزه را درون خود تقويت کنند در اينصورت به نتايج کار مطلوب، دست ميابند کاري که آغازش با ايمان و توکل به خداوند همراه گردد و سعي و تلاش فرد هم در آن آميخته باشد قطعاً به نتايج مطلوبي خواهد رسيد. در اين خصوص ميتوان به اين آيه از قرآن کريم اشاره نمود : « حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِيلُ‏ » .
و نکته آخر اينکه : در نظام اسلامي هرکس هرجا هست، همان جا را مرکز دنيا بداند و بهترين عملکرد را داشته باشد و با الهام از پيام رهبر معظم انقلاب و به کار گيري آن در اهداف فردي و سازماني مي توان شاهد تغييرات مهمي در تمام سطوح جامعه از قبيل فرهنگي، اقتصادي، سياسي، اجتماعي و امنيتي باشيم و در سايه آن شکوفائي و رشد مادي و معنوي در همه سطوح جامعه فراهم خواهد شد.
نتيجه گيري :
انتخاب عنوان همت مضاعف و کار مضاعف توسط مقام معظم رهبري در آغازين لحظات سال 1389، بيانگر آگاهي ايشان از نيازهاي جامعه ميباشد و بر اساس دغدغه هاي موجود در نظام اسلامي و با بينشي حکيمانه و عالمانه اين عنوان را بر مي گزينند و در لحظه اي که اکثريت افراد جامعه منتظر يک رخ داد و تغيير سال و ورود به سالي جديد هستند، عاليترين مقام نظام جمهوري اسلامي از تمام افراد و مسئولين مي خواهند به اين عنوان و عمل به محتواي آن ثابت قدم باشند تا شاهد ايراني اسلامي، آباد، سربلند به معناي واقعي و تاثير گذار بر معادلات جهاني باشيم.
به راستي چگونه بايد عنوان سـال 1389 را که از سوي رهبر فـرزانه به نام سـال همت مضاعف و کار مضاعف انتخاب گرديده را در کشور و بين تمام اقشار اجتماع نهادينه و آن را به عنوان يک گزينه فرهنگي متعالي عنوان کرد. عنواني که از هر زاويه اي به آن بنگري حکمت، مديريت، و آرمانهاي اسلامي و ديني در آن قابل مشاهده است. يکي از وظايف دستگاههاي فرهنگي، فرهنگ سازي و آماده سازي بستر جامعه براي پذيرش اين فرهنگ است، فرهنگي که از ديدگاه ديني ما نوعي عبادت تلقي مي شود. جامعه ما براي پيشرفت و رسيدن به قله هاي موفقيت در تمام عرصه ها نياز به توجه بيشتر به مقوله کار و کيفيت آن را دارد و رهبر انقلاب با توجه به اين نياز اساسي با در نظر گرفتن زمان تحويل سال بعنوان يک نقطه عطف و زماني براي شروع يک حرکت آينده ساز و استراتژيک و به عبارتي راهبردي سازماني نظام، عنوان سال جديد را با اين پيام که در آن نهفته اعلام کردند.
منابع و ماخذ :
1- مجموعه تفسير نور- تاليف: حجت السلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتي.
2- مجموعه آثار – تاليف استاد شهيد مرتضي مطهري .
3- کتاب رمز پيروزي مردان بزرگ – نوشته استاد جعفر سبحاني چاپ هشتم.
4- کتاب اسلام و مقتضيات زمان – استاد شهيد مرتضي مطهري.
5- روزنامه جمهوري اسلامي 16/02/1389 – الگوي عيني همت و کار –
تاليف : رسول سنائي راد.
6- پايگاه اطلاع رساني جوان.
7- دفتر حفظ و نشر آثار آيت ا.. خامنه اي.
ارسالي از طرف کاربر محترم : mohammad_43
/ع