پاسخ به يک سو تفاهم عمومي
 

شايد شما هم از افرادي باشيد که از طريق روزنامه ها و ديگر نشريات يا صدا وسيما، با واژه «ايران کد» آشنا شده ايد و اين پرسش برايتان ايجاد شده که آيا «ايران کد» همان «بارکد» است که نامش سال ها سر زبان هاست؟ يا اينکه اصولا چه تفاوتي بين ايران کد و بارکد وجود دارد؟ آيا ايران کد، بارکدي است که عنوان ايراني را با خود يدک مي کشد؟ آيا ايران کد، نسل جديدي از بارکد هاست؟
اين گزارش تلاش مي کند به ابهاماتي که درباره ايران کد در ذهن مخاطبان وجود دارد، پاسخ دهد و شفاف و روشن بگويد که ايران کد همان بارکد نيست.
? کدام نياز اساسي؟
ابتدا به خاستگاه ايجاد بارکد ها پرداخته و به اين سوال پاسخ داده مي شود که چه نيازي باعث شد تا بارکد ها به وجود آمدند؟ در دهه 1940 ميلادي به دنبال ايجاد تنوع در توليد محصولات و رو به افول رفتن شيوه توليد انبوه، نياز به شناسايي سريع تر و دقيق تر اقلام تجاري از روي اطلاعات مندرج بر روي آنها و تميز دادن آنها از يکديگر به نحوي که امکان بروز خطا و اشتباه از ميان برداشته شود، احساس شد. در آن زمان يک شرکت زنجيره اي توزيع مواد غذايي دست به تحقيقاتي زد تا سيستمي براي خواندن خودکار اطلاعات مندرج بر محصول يا کاتالوگ آن ايجاد کند، چراکه اعداد و ارقامي که بر روي محصولات درج و يا بر روي کاتالوگ آنها نوشته مي شد، براي ماشين ها قابل شناسايي نبود. همچنين استفاده از نيروي انساني در اين کار، امکان بروز خطا و اشتباه را هنگام خواندن و ثبت اطلاعات افزايش مي داد و اين کار نيز بسيار کند انجام مي گرفت. در دهه 40 ميلادي بود که بار کد ها پا به عرصه کسب و کار گذاشتند و استفاده از آنها در تجارت مرسوم شد.
? کدام راه حل؟
اکنون لازم است روشن شود که بارکد چيست؟ بارکد يا خط نماد صرفا مجموعه اي از خطوط ميله اي با عرض متفاوت است که تحت الگوريتمي خاص داراي معنا بوده و توسط ماشين قابل خواندن است. بارکد يک ابزار نمايشي براي نمايش داده ها است. اما با چه هدفي داده ها به اين شيوه نمايش داده مي شود؟ پاسخ اين است که امکان سريع و دقيق دريافت داده ها براي دستگاه هاي کد خوان از طريق بارکد فراهم مي شود. در واقع ساخت پويشگري (Scanner) که بتواند اعداد و حروف مندرج بر روي کالا ها را پويش (Scan) کند، امري بسيار دشوار و پرهزينه خواهد بود. ضمن آنکه درصد خطاي بالايي هم در صحت اطلاعات پويش شده خواهد داشت و همچنين اين عمليات بسيار کند انجام مي شود. حال فرض کنيد اين خطا ها بار مالي داشته و حجم اطلاعاتي که بايد پويش شود نيز زياد باشد. در نتيجه اين عمليات، افزايش در هزينه و زمان را به دنبال خواهد داشت. بارکد ها اختراع شدند تا اجراي چنين عملياتي را تسهيل کنند.
نتيجه استفاده از بارکد ها بسيار واضح است. معمولا بايد براي همه پيش آمده باشد که کالايي را در يک فروشگاه انتخاب کرده و بدون اينکه صندوق دار به اطلاعات آن کالا اشراف داشته و يا قيمت آن را به خاطر داشته باشد، تنها با پويش بارکد توسط پويش گر، نام و قيمت آن بر روي فاکتور درج مي شود. اين کار هم به طور دقيق و هم بسيار سريع انجام مي گيرد. امروزه خريد از فروشگاه ها بدون استفاده از مزاياي بارکد ها قابل تصور نيست چراکه بدون آنها بايد براي مدت طولاني در صف ايستاد و منتظر بود تا تک تک کالا ها توسط صندوق دار شناسايي شود، قيمت آن محاسبه و با ساير قيمت ها جمع شده و هزينه آن توسط خريدار پرداخت شود. البته ممکن است قيمت ها اشتباه محاسبه شود. پس تسهيل عمليات با استفاده از بارکد ها بدين معني است که امکان بروز خطا در هنگام پويش داده ها به طور چشم گيري کاهش يافته و سرعت پويش داده ها افزايش مي يابد.
توضيحاتي که در مورد بارکد ها بيان شد تا حدودي بايد ديدگاه مخاطب را نسبت به اين ابزار اصلاح و يا روشن تر کرده و خواننده مطلب بايد به تعريفي شفاف از بارکد ها رسيده باشد. حال نوبت آن است که ايران کد تعريف يا باز تعريف شود تا مخاطب در مورد اين پديده ديدگاه روشني داشته باشد. براي تعريف يا باز تعريف ايران کد نيز به اين سه سوال پاسخ داده خواهد شد که کدام نياز اساسي منجر به حرکت به سمت ايران کد شد؟ و چه راه حلي براي مرتفع ساختن اين نياز ارايه شده است؟ و سپس نتيجه حاصل از اجرا و پياده سازي راه حل چه بوده و يا چه خواهد بود؟
? ايران کد براي چه؟
اگر چرخه بازرگاني کشور را يک زنجيره تامين بزرگ بدانيم و زنجيره تامين را مجموعه فعاليت هاي مرتبط با جريان و تبديل کالا ها از مرحله مواد خام تا تحويل به مصرف کننده نهايي و نيز جريان هاي اطلاعاتي و مالي مرتبط با آن در نظر بگيريم، مشاهده مي شود که مهم ترين مساله در چرخه بازرگاني کشور، چگونگي مديريت کالا ها در زنجيره تامين بوده و همان گونه که جريان کالا ، جريان اصلي در زنجيره تامين است، سازماندهي و مديريت اين جريان داراي اهميت فوق العاده اي است.
از آنجا که مسووليت مديريت اين جريان در کل کشور براساس قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران به عهده وزارت بازرگاني گذاشته شده است، اين وزارتخانه در پي دست يابي به مکانيزمي براي مديريت مسنجم و کارآمد کالا ها در سطح کشور بوده و برنامه ريزي هاي کلاني را براي سه بخش تامين کالا ها، ذخيره سازي کالا ها و توزيع آنها داشته است. اما براي آنکه بتواند اين سه رکن اصلي بازرگاني را در کشور به صورت يکپارچه مديريت کند، نيازمند بستر و زير ساختي اطلاعاتي است که در کل زنجيره قابل استفاده باشد. اين بستر اطلاعاتي بايد شناسايي کالا ها در کل زنجيره را تسهيل کند. اگر چنين بستري وجود داشته باشد مديريت کالا ها در چرخه بازرگاني کشور امکان پذير خواهد شد و در نتيجه مزايايي را براي حاکميت، توليد کنندگان و عرضه کنندگان و مردم خواهد داشت. مجموعه اين مطالب متوليان امر را بر آن داشت تا مکانيسمي را براي شناسايي کالا ها و خدمات، استاندارد سازي اطلاعات کالا ها و خدمات و شماره گذاري آنها در سطح کشور طراحي کنند.
با توجه به نياز کلاني که مطرح شد، طرحي به نام نظام ملي شماره گذاري کالا و خدمات ايران (ايران کد) از سال 1384 آغاز شده است. اين طرح مدتي است که بر سر زبان ها افتاده و در مسير اجرايي شدن قرار گرفته است. در اين بخش به توضيح و تعريف ايران کد پرداخته مي شود که ايران کد به عنوان راه حل چيست؟
ايران کد يک نظام اطلاعاتي است که در پي سازماندهي اطلاعات اساسي و پايه کالا ها و خدمات در قالبي استاندارد شده و مدون است. همان طور که گفته شد ايران کد يک نظام است. در اينجام نظام ترجمه يا معادل واژه سيستم (System) است و از اين جهت از به کار بردن کلمه سيستم پرهيز شده که اين لغت در ادبيات امروز ما در موضوعات زيادي مورد استفاده قرار مي گيرد و در نتيجه در بسياري از موضوعات، به مفهوم گنگ و البته غلط تبديل مي شود. تعريف نظام معادل سيستم، اين است که مجموعه اي از عناصر که با هم در تعامل بوده، چه به يکديگر وابسته بوده و يا از هم مستقل باشند، ولي با هم کار مي کنند و مجموعه واحدي را تشکيل مي دهند تا به يک هدف دست يابند.
پس تا اينجا مشخص شد که اطلاق واژه نظام به ايران کد دقيقا به چه معنا است و اينکه گفته مي شود ايران کد يک نظام است چه مفهومي را به طور طبيعي در ذهن متبادر مي سازد. ايران کد يک نظام اطلاعاتي است. يعني اين مجموعه عناصر در حوزه اطلاعات هستند. سازماندهي اطلاعات، هدف ايران کد بوده و مقصود از اطلاعات، اطلاعات کالا ها و خدمات در گردش در چرخه بازرگاني در سطح کشور است و نه همه اطلاعات، بلکه اطلاعات پايه کالا ها و خدمات. اطلاعات پايه، اطلاعاتي هستند که متاثر از زمان و مکان نيستند. به عنوان مثال قيمت کالا و يا تاريخ توليد و مصرف آن وابسته به زمان و مکان آن است. اين دسته از اطلاعات، اطلاعات عملياتي کالا هستند که در محدوده اطلاعاتي که ايران کد به دنبال سازماندهي آنها است، قرار نمي گيرند. ايران کد با استفاده از استاندارد ها و قواعد خود، اطلاعات کالا ها و خدمات را به شيوه يکنواخت و در قالبي يکسان ارايه مي دهد که اطلاعات زايد يا داراي کاربري خاص را حذف و اطلاعات ضروري که به عنوان اطلاعات عمومي و اوليه اقلام محسوب مي شوند را با رعايت اولويت در يک قالب مدون حفظ مي کند. پس از آنکه اطلاعات کالا ها و خدمات سازماندهي شد، با استفاده از شيوه کد گذاري ارايه شده توسط ايران کد به هر کالا يا خدمت کدي به نام کد ملي اختصاص مي يابد. اين کد، کليد ورود و دسترسي به اطلاعات کالا ها و خدمات است.
? نتيجه به کارگيري ايران کد
در صورتي که اين طرح به طور دقيق و با همکاري نهاد هاي ذي ربط و افرادي که به نوعي با کالا ها و خدمات در ارتباط هستند اجرا شود، نتايج ارزشمندي را به دنبال خواهد داشت. با اجراي اين نظام همگان شاهد خواهند بود که کليه کالا ها و خدمات توليد شده و عرضه شده در سطح کشور به شيوه اي کارشناسي شده و استاندارد شده مورد شناسايي قرار مي گيرند با استفاده همه نهاد ها و افراد درگير در زنجيره تامين کالا و خدمات کشور از ايران کد، شاهد يکپارچگي در شناسايي کالا ها و خدمات، انتشار اطلاعات آنها و همچنين به کارگيري اطلاعات خواهيم بود. به عبارت بهتر، زبان مشترکي در طول زنجيره فراهم مي شود که سرعت و دقت را در عين سادگي در مبادلات تجاري فراهم خواهد کرد. ايران کد بستري اطلاعاتي است تا با استفاده از آن بتوان به طرح ها و برنامه هايي براي بهبود بازرگاني در سطح کشور دست يافت. از جمله اين طرح ها اصلاح ساختار نظام توزيع بوده که بدون وجود بستر اطلاعاتي فراهم شده توسط ايران کد، اين مهم امکان پذير نخواهد بود. براي هر بنگاهي که به نوعي با کالا ها سر و کار داشته باشد، مديريت کالا ها امري است که غفلت از آن سبب به بار آمدن خسارت هاي سنگيني به آن نهاد شود. از جمله اين خسارت ها مي توان به خريد هاي غير ضرور و بيش از حد نياز، اشغال بيش از حد انبار ها، از دست رفتن سرمايه هاي بنگاه به دليل نبود اطلاعات درست و بسياري موارد ديگر اشاره کرد، که مجموعه راه حل هاي ارايه شده در قالب نظام ملي شماره گذاري کالا ها و خدمات ايران گزينه مناسبي براي رفع اين مسايل و مشکلات است.
? رابطه ايران کد و بارکد
تنها رابطه اي که مي توان بين ايران کد و بارکد متصور بود اين است که کد ملي کالا ها که کليد ورود به اطلاعات در نظام ايران کد است، اگر بخواهد بر روي کالا ها درج شود و براي پويشگر ها قابل پويش باشد، براي اين کار از بارکد استفاده مي شود. نتيجه اينکه ايران کد مفهوم مستقلي دارد و براي قابل پويش بودن کد ملي 16 رقمي کالا توسط پويش گر ها بر روي بعضي کالا ها بارکد به عنوان ابزار نمايشي براي درج روي کالا مورد استفاده قرار مي گيرد. مطالبي که در مورد ايران کد مطرح شد نشان از آن دارد که بدون بار کد ها نيز، ايران کد قابليت هاي فراواني دارد. در واقع توانمندي هاي اساسي ايران کند نه در نمايش ظاهري آن، بلکه در اطلاعات است که فراهم مي آورد. براي اثبات اين مدعا يک بار ديگر تعريف ايران کد را مرور مي کنيم که ايران کد يک نظام اطلاعاتي است و در پي سازماندهي اطلاعات کالا ها و خدمات در قالبي استاندارد شده و مدون است. در اين تعريف نه نامي از بارکد به ميان آمده و نه اينکه نبودن بارکد 16 رقمي بر روي کالا ، اين تعريف را دچار خدشه مي کند، بلکه کد ملي کالا ها همانند کد ملي افراد، کالا ها را داراي هويتي منحصر به فرد مي کند.
پس مي بينيم که ايران کد نه بارکد است و نه نوعي خاصي از بارکد هاست. همچنين بارکد ها 60 سال پيش اختراع شده اند و ايران کد اختراع يا کشف بارکد ها به شيوه ايراني هم نيست. اميد است با تعاريف نسبتا مختصري که درباره ايران کد و بارکد در اين نوشتار ارايه شد، تا حدودي روشن شده باشد که ايران کد، بارکد نيست. در پايان ابراز اميدواري مي شود که اين طرح کار آمد در سطح کشور به بهترين شيوه اجرا شود و به اجراي بهتر قوانين و برنامه هاي کوتاه مدت و بلند مدت ياري رساند.
واحد پژوهش مرکز ملي شماره گذاري کالا و خدمات
منبع:منبع:روزنامه فناوران ( www.itmen.ir )