ديد کلي

ستاره شناسي چيست؟ آيا آن را مي‌توان شاخه‌اي از علوم قرار داد يا بيشتر به فلسفه نزديک است؟ شايد امروزه ستاره شناسي بخشي از علوم هستند که کاربردهاي مستقيمي چون علوم پزشکي و يا مهندسي ندارند) باشد، اما بي گمان در گذشته چنين نبوده است. امروزه ستاره شناسي را بخشي از علوم در نظر مي‌گيرند که به مطالعه و درک پديده‌هاي آسماني مي‌پردازد.
درک پديده‌هاي آسماني ، بخشي از تلاش سيري ناپذير انسان در راه درک و شناخت نظم حاکم بر تمام طبيعت چه نقشي در زندگي بشر دارد، بحثي است که، شايد هرگز نتوان پاسخي عيني و مستقيم براي آن يافت. چرا که شايد پاسخ اين سؤال خيلي شخصي باشد، اما آنچه مهم است، پاکي ، عظمت و دست نخوردگي اجرام بزرگ و دور دست عالم است که آن قدر وسوسه انگيزند که هر کسي را به مطاله خود فرا مي‌خوانند و ستاره شناسي حاصل اين فراخوان بزرگ است.

تعريف و ارتباط با علوم ديگر

اگر به دنبال يک تعريف مشخص از ستاره شناسي نوين باشيم، مي‌توان آن را چنين بيان کرد؛ مطالعه موضع ، ساختار و چگونگي تحول (از آغاز تا پايان) اجرام آسماني. در اين زمينه ، علومي به کمک ستاره شناسي مي‌آيند که هر يک پاسخگوي بخشي از پرسشهاي اين علم هستند. فيزيک بخش عمده‌اي از مشکلات ستاره شناسان را برطرف کنند، شيمي ، رياضيات و مکانيک نيز از جمله علومي هستند که ارزشهاي فراواني براي ستاره شناسي و ستاره شناسان دارند. در سالهاي اخير حتي علمي مانند زيست شناسي به کمک ستاره شناسي آمده است و بحث موجودات برون زميني ، مسأله پيدايش حيات و نيز امکان زندگي در ديگر کرات آسماني ، رابطه روز افزون اين دو علم را طلب مي‌کند.
ساير علوم ، بخصوص علوم کاربردي (مانند شاخه‌هاي گوناگون مهندسي) نيز بحث فضاپيماها ، تلسکوپهاي زميني و فضايي غول پيکر را تکميل مي‌کند و از اين طريق در گسترش ستاره شناسي قدم بر مي‌دارد. رابطه ستاره شناسي و ساير علوم را در ادامه اين سلسله مباحث و به تدريج متوجه خواهيد شد و بي گمان در ادامه مسير ستاره شناسي حتما متوجه مي‌شويد که در هيچ حالتي قادر به حذف ارتباط يک يا چند رشته از علوم ديگر با ستاره شناسي نخواهيد شد.

تلسکوپ فضايي هابل
اهداف و سرانجام

اکنون مي‌دانيد که ستاره شناسي چه هدفي را پيش رو دارد، شناخت اجرام آسماني. اما سوال اساسي که بسياري از افراد در ذهن دارند اين است که آيا عاقبت ستاره شناسي ، تنها برآوردن نيازهاي دروني و حسي افراد را در بر دارد يا آنکه ، فوايد ديگري از اين علم پر هزينه ، عايد جوامع بشري مي‌شود؟ پاسخ دادن به پرسش فوق کار چندان ساده اي نيست. چرا که نياز به داشتن اطلاعات جامع از علوم مختلف دارد. اما آنچه را که مي‌توان بطور حتم و يقين بيان کرد، خدماتي است که ستاره شناسي به فيزيک ارائه کرده است.
اگر فيزيک را به دو بخش فيزيک کلاسيک و فيزيک نوين تقسيم بندي کنيم، براي هر بخش يک مفهوم و يک قانون اساسي مي‌توان نام برد. در بخش فيزيک کلاسيک ، قوانين مکانيک نيوتن و در بخش فيزيک مدرن ، قوانين انيشتين (نسبيت خاص و عام) حاکميت بي رقيبي دارند. در هر دو مورد (قوانين مکانيک نيوتني و قوانين نسبيتي) بخشي از اثبات قوانين مذکور به عهده ستاره شناسي بوده است.
يعني قسمتي از قوانين فوق با استفاده از رصدهاي نجومي اثبات شده است (اثبات نجومي هر دو قانون را در درسهاي آينده ذکر مي‌کنيم.) از ديگر خدمات اخترشناسي مي‌توان به بحث پيدايش حيات روي زمين اشاره کرد، اينکه آيا بطور کلي حيات سياره ما زمين منشا آسماني پاسخگويي آن خواهد پرداخت و کاربردهاي ديگر خواهيد کرد.

آريستارخوس
ستاره شناس کسيت و چه وظايفي دارد؟

ستاره شناسي را شناختيم، شايد ستاره شناسي تنها علمي باشد که هنوز مي‌توان دو بخش حرفه‌اي و آماتور در آن فعاليت کرد. افراد آماتور ، کساني هستند که بر حسب علاقه به اين علم زيبا مي‌پردازند و البته تحصيلات عاليه و شغل اصلي آنها در زمينه ستاره شناسي نيست، چنين افرادي در تاريخ نجوم زياد بوده و هستند. سوزن بان قطار ، پزشک ، رمان نويس ، مدرس علوم ديني ، زمين شناس ، ميکروبيولوژيست و ... ، اينها شغل بعضي از افرادي است که به نجوم آماتوري به عنوان يک سرگرمي علمي جدي روي آورده‌اند و پيشرفتهاي فراواني هم در اين علم داشته‌اند. و اما ستاره شناس حرفه‌اي کسي است که تحصيلات دانشگاهي او در زمينه شاخه‌هاي مختلف ستاره شناسي است و به ستاره شناسي به عنوان يک شغل نگاه مي‌کند.

ارتباط ستاره شناسي حرفه‌اي و آماتوري

رابطه ستاره شناسي حرفه‌اي وآماتوري نيز در خور توجه است، در ابتدا براي بسياري اين گمان بوجود مي‌آيد که ستاره شناسي آماتوري ، مغلوب ستاره شناسي حرفه‌اي است و هيچ کاري وجود ندارد، در حالي که قضيه چيز ديگري است. يعني حيطه فعاليت اين دو گروه کاملا از هم جداست و به عبارتي ستاره شناسان آماتور و حرفه‌اي بطور ضمني باهم در مورد نوع عملکردشان به توافق رسيده‌اند.
بسياري از دنباله دارها ، سيارکها ، ستارگان انفجاري جديد (نواخترها و ابرنواخترها) توسط ستاره شناسان آماتور کشف شده‌اند. در حالي که اين نوع اکتشافات در بخش ستاره شناسي حرفه‌اي يا اصلا انجام نمي‌شود و يا اگر انجام شود کاملا تصادفي است.