مسجد و جهاد اقتصادي :
کارکرد اقتصادى مسجد به طور غير مستقيم است و تأثيرى که بيشتر از طريق موعظه، نصيحت و بيان احکام خريد و فروش و انجام کارهاى اقتصادى صورت مى‏گيرد و نيز تاکيد فراوان فرمايشان حضرت رسول اکرم(ص) و ائمه هدى‏ مبنى بر رعايت انصاف و عدالت در انجام معاملات و انجام دادن کار اقتصادى فقط با هدف رضايت خداوند و رفع حوائج و نياز مسلمانان و نه در نظر گرفتن انگيزه مادى و سودجويانه، همه اينها زمينه‏هايى براي ايجاد رقابت سالم و تأثير در روند معاملات و کارهاى اقتصادى هستند.
مسجد نبوى به عنوان مرکز خدمات اجتماعى نيز مورد استفاده بود. اموال عمومى در اين مسجد تقسيم و غنايم جنگى نيز در آنجا ميان مسلمانان توزيع مى‏شد. در صحيح بخارى آمده است: "مالى را از بحرين براى رسول‏خدا(ص) آورده بودند. آن حضرت فرمود: آن را در مسجد توزيع کنيد. و اين بيشترين مالى بود که در اين مدت براى پيامبر(ص) آورده بودند. آنگاه رسول‏خدا(ص) براى اداى نماز به مسجد آمد. پس در کنار آن مال نشست و هيچ کس نبود مگر اينکه پيامبر(ص) چيزى از آن مال را به او بخشيد".
پيامبر(ص) در هنگام نصب "عتّاب" به سمت استاندارى مکه و امام جماعت مسجدالحرام، عتّاب را فرمان داد تا درباره چهار نوع معامله‏ ناروا که در جامعه آن روز رايج بود تبليغ کند و مردم را از انجام چنين معاملاتى باز دارد.
در يکى از جمعه‏ها که پيامبر اکرم(ص) مشغول خواندن نماز جمعه بود کاروانى به مدينه آمد و طبل و دهلش را براى جمع شدن مردم به صدا درآورد، مردم به خاطر وابستگى اقتصادى که به چنين کاروان هايى داشتند از پاى خطبه پيامبر برخاستند و به سوى کاروان رفتند و بيش از ده نفر همراه آن حضرت نماندند که خداى تعالى‏ آنان را به خاطر اين عمل توبيخ کرده و مورد مذمت قرار داده است و شأن نزول آيات مربوط به جمعه در سوره جمعه در همين ارتباط بوده است.
در صدر اسلام اکثر تجّار و بازرگانان به محض اينکه وارد شهرها مى‏شدند به مساجد مراجعه مى‏کردند. (با توجه به نقش محوريت مساجد) و حضور اين تجّار و بازرگانان در مسجد نشان از ورود کالاهاى جديدى داشت که به محض اتمام نماز خريداران کالا وارد بحث و مذاکره براى خريد و فروش يا مبادله مى‏شدند. اگر چه مستقيماً خريد و فروش در داخل مسجد انجام نمى‏گرفت و هنگام حضور در مسجد اصل همه کارها بر محور عبادت و نيايش بود، ديد و بازديد و گفتگو براى تبادل و خريد بعد از انجام اعمال عبادى صورت مى‏گرفت.
بيت‏المال در مسجد نگهدارى مى‏شد و تنظيم قراردادها در مسجد انجام مى‏گرفت. ناصرخسرو قباديانى، مورخ و جهانگرد معروف، خود ناظر نوشتن قراردادها و تنظيم سندها بود و اين کارها را از فعاليت هاى پررونق مسجد عمر خود ذکر کرد.
خزانه يا دارالمال، معمولاً روى چند ستون مستقل در وسط مسجد ساخته مى‏شد تا از همه جهت در معرض ديد باشد و کاملاً محافظت شود. علاوه بر بيت‏المال مسلمانان، اهالى محل يا شهر، اشياى قيمتى خود را به آنجا مى‏سپردند.
بازرگانان هنگام مسافرت هاى خود که اغلب به درازا مى‏کشيد، اموال با ارزش خود را در خزانه به امانت مى‏گذاشتند و پس از بازگشت پس مى‏گرفتند.
از ديگر خدماتى که در زمينه اقتصادى در زمان رسول خدا(ص) در مسجد صورت مى‏گرفت، پخش کمک هاى مالى ميان مسلمانان بود. در آن زمان هرگاه مالى از ناحيه‏اى به مدينه مى‏رسيد آن را به مسجد پيامبر(ص) مى‏آوردند و با نظر آن حضرت ميان مردم تقسيم مى‏شد. اين دستورات و قوانين فراگير اسلام در شکل‏گيرى اجتماعى سياسى و اقتصادى جوامع مؤثر بوده است، چنانکه تا قرن‏ها، بيشتر فعاليت‏هاى شهرهاى اسلامى بر مدار يک مسجد با موقعيت مرکزى انجام مى‏گرفت و مساجد به ويژه مسجد جامع به شهرهاى اسلامى چهره‏اى کاملاً مشخص مى‏بخشيد، اين نقش کانونى (مسجد جامع و بازار با محله‏هايش) همواره منشأ تحرک‏هاى اجتماعى، سياسى و اقتصادى در اسلام و نيز روابط نزديک دانشمندان با طبقه متوسط شهرى بوده است.
بيت‏المال هميشه در مسجد اصلى شهر نگهدارى مى‏شد. اين سنت به نخستين روزهاى خلافت اولين خليفه اسلامى باز مى‏گردد. وى مسجد را محل مطمئنى براى نگهدارى ثروت امت مى‏دانست. نقل شده است که خازن بيت‏المال، "اسامه‏بن زيد تَنُوخى" در مسجد عمرو براى بيت‏المال مصر در جلو منبر قبّه‏اى بر چند ستون ساخت.
بيت‏المال دمشق مدتى در مسجد اموى نگهدارى مى‏شد. پيترسن مى‏نويسد: در فلسطين، بيت‏المال هر شهر در مسجد اصلى آن نگهدارى مى‏شد. اين سنت بدان سبب بيشتر تقويت شد که دولت گاهى از مسجد براى انجام امور مالى عمومى خود بهره مى‏برد.
از جمله نوع ديگر کارکرد اقتصادى که عمدتاً در مساجد و با مشارکت و هميارى مردم و در راستاي کمک اقتصادى به مردم، انجام مى‏گيرد، مى‏توان از: تشکيل صندوق قرض‏الحسنه، ارائه خدمات بانکى اعم از حفظ سپرده‏هاى مردم و واگذارى وام بدون بهره که از طريق شوراى صندوق قرض‏الحسنه است، نام برد.
اين سنت حسنه قرون متمادى است که بين مؤمنين نمازگزار مساجد انجام مى‏شود. با توجه به تأکيدات فراوان آيات و روايات درباره منع انجام معاملات ربا، تشکيل صندوق هاى قرض‏الحسنه از بهترين روش هاى اقتصادى براى رفع احتياجات مالى و اقتصادى مردم است که خاستگاه اوليه تشکيل اين نوع صندوق هاى خيريه و قرض‏الحسنه مساجد بوده‏اند.
علاوه بر آن مى‏توان از تشکيل فروشگاه ها و تعاونى‏هاى مصرف محله نام برد که توسط هيئت امناء مساجد براي رفع نيازهاى ضرورى جمعيت، حوالى مسجد انجام مى‏گيرد و نوع ديگر کارهاى اقتصادى که عمدتاً در مساجد صورت مى‏گيرد و بيشتر جنبه خيرخواهانه و بشر دوستانه دارد، جمع آورى پول براى مستمندان و نيازمندان و خريد جهيزيه براى خانواده‏هاى کم درآمد و فقير و پيدا کردن کار براى بيکاران و نيز جمع آورى کمک و اعانه براى ساخت کارگاه هاى توليدى و مراکز کوچک اقتصادى که در امر کمک رسانى و با هدف خيرخواهانه و فى سبيل‏الله در حال انجام و فعاليت است.
با توجه به اينکه در ادوار گذشته، مساجد در مرکز شهر بود و بازار در کنار آن ايجاد مى‏شد، اکثر مساجد داراى حجره‏ها و دکاکين بوده‏اند که درآمد حاصل از اجاره يا تجارت آنان براى مسجد هزينه مى‏شد، و اين درآمدها بخشى از فعاليت‏هاى اقتصادى مسجد را تشکيل مى‏داد که در راه کارهاى عام‏المنفعه يا تعمير و نگهدارى و توسعه مساجد يا در امر کمک به ابن‏سبيل و فقيران و مستمندان هزينه مى‏شد.
از ديگر راه هاى تأمين هزينه مساجد وقف است. معمولاً بعضى از مساجد داراى زمين، مغازه يا کارگاه‏هاى توليدى هستند که توسط مؤمنين با هدف توسعه و ترويج فرهنگ اسلامى وقف مى‏شد و درآمد حاصل از اين زمين ها بالنسبه صرف امورات فوق الاشاره مى‏شد.
از ديگر نقش غير مستقيم مسجد در امر اقتصاد، جلسات وعظ و خطابه و سخنرانى ائمه جماعات و سخنرانان در مساجد درباره رعايت اخلاق اسلامى در معاملات اقتصادى است. با توجه به اينکه مساجد در اکثر کشورهاى جهان اسلام داراى محوريت اصلى بوده و در مرکز بازار و مرکز اقتصادى هر شهر مسجد داراى نقش فعالى است و هنگام نماز مسجد محل مراجعه بازاريان، کسبه و اصناف اطراف بازار است. امام جماعت نيز در هر جلسه نماز با دعوت نمازگزاران که عمدتاً در فعاليت‏هاى اقتصادى فعال هستند، به رعايت اخلاق اسلامى و اخلاق اقتصادى با نقل آيات، روايت و احاديث حضّار را به رعايت انصاف و عدل در معاملات و کارهاى اقتصادى دعوت مى‏کند که اين موعظه و سخنرانى ائمه جماعت در مسجد تأثيرى عميق در نمازگزاران ايجاد کرده و به تبع، آنان از نظر اخلاقى و براى رعايت مسائل شرعى مجبور به فعاليت سالم اقتصادى مى‏شوند.
خدمات بين مساجد و بازرگانان متقابل بوده است. يعنى همچنانکه مسجد در امر اقتصادى به کمک تجار و بازرگانان شتافت، بازرگانان نيز نقش مهمى در گسترش اسلام و ساخت مساجد در مسير حرکت و ديگر سرزمين‏هاى دور دست داشتند.
ونساى مونتاى دانشمند فرانسوى مى‏گويد: اين نيز شيوه بازرگانان مسلمان در سرزمين‏هايى بود که در شرق هندوستان قرار داشت. اگر کاروان هاى بازرگانان مسلمان در يک محل چند بار فرود مى‏آمدند، در آنجا مسجدى مى‏ساختند تا محل تجمّع آنان باشد. چيزى نمى‏گذشت که مردم محل به اين مسجد روى مى‏آوردند و به اسلام مى‏گرويدند. راه هاى بازرگانى، راه هاى اسلام در آسيا بود؛ چنانکه در آفريقا نيز راه اسلام همينطور بود.
منبع:www.movazzaf.com منبع:پزشك خانواده
ارسال توسط کاربر محترم سايت :gh_reza9542