(مورد مطالعه : شهر سمنان)
چکيده:
مسكن به عنوان سرپناه يكي از حقوق اوليه و ضروري ترين نياز اساسي انسانها است و تمامي افراد يك جامعه بدون درنظر گرفتن نژاد – جنسيت – طبقه اجتماعي و سوابق اخلاقي بايد به آن دسترسي داشته باشند. اين نوع نگرش به مسكن مفهوم عدالت اجتماعي – تساوي همه در برابر قانون و اعطاي كل ذي حق حقه و چه كسي چه چيزي را در كجا به دست مي آورد ؟ را در ذهن متبلور مي سازد .
عدالت اجتماعي به تخصيص عادلانه هزينه هاي اجتماعي و ظرفيتهاي محيطي توجه دارد بدين لحاظ در جغرافياي شهر موضوع مسكن و توزيع هزينه هاي اجتماعي از چشم انداز عدالت اجتماعي نگريسته مي شود تا بتواند توزيع اجتماعي و فضايي وضع موجود را با مفهوم هنجار اخلاقي محاسبه نمايد و براي تعديل وضعيتهاي نابرابر بكوشد . رعايت استحقاق طبيعي و واقعي و يا آماده كردن بستري مناسب شكوفايي و رشد استعداد انساني در جريان تكامل و يا ايجاد توازن اجتماعي و برقراري فرصت برابر و دستيابي به مسكن مناسب براي تمامي آحاد جامعه حتي محرومترين قشر جامعه ايجاد نمايد . تخصيص منابعي چون مسكن در فضاي جغرافيايي با اصول عدالت اجتماعي پيش بيني مي گردد تا به نحوي باشد كه محرومترين اقشار جامعه در توزيع آن شريك گردند و يك توازن اجتماعي در نتيجه اين شراكت در فضاي جغرافيايي شكل گيرد .
حمايت و دخالت دولت در هدايت برنامه ريزي مسكن خصوصاً مسكن براي قشر كم درآمد و توسعه اجتماعي و منطقه اي با تخصيص بودجه و اعتبار لازم و تهيه يك برنامه جامع مبتني بر سياستهاي مناسب سكونتي و دخالت و چگونگي تامين اجزاي توليد و توزيع مسكن به ويژه زمين و اعتبارات ساختماني بسيار موثر است .
شهر سمنان به عنوان مركز استان و شهرستان سمنان جاذب جمعيت بالاي مهاجرين از روستاهاي و ديگر شهرهاي استان و شهرستان سمنان و روستاها و شهرهاي استانهاي همجوار است و با توجه به برنامه ها واقدام تامين مسكن مناسب شهروندان خصوصاً افراد كم درآمد همچنان با مشكل كمبود مسكن و تامين شاخصه هاي انساني در بعد مسكن مناسب روبرو است.
- پژوهش حاضر عدالت اجتماعي در برخورداري از مسكن با استفاده از GIS ابعاد فرهنگي و انساني مساله مسكن را مورد كنكاش قرار مي دهد و با شناخت ويژگيها و ايجاد يك پايگاه اطلاعاتي به شناخت بيشتر مشكلات و برنامه -ريزي بهينه و مطلوب در جهت تامين مسكن مناسب خصوصاً قشر آسيب پذير فضاي جغرافيايي (شهر سمنان ) كمك نمايد . و اهدافي چون
- شناخت ارتباط عدالت اجتماعي و مسكن
- تبيين و بررسي عملكرد مطلوب و بهينه مسكن
- تامين نيازهاي فضايي فعاليتهاي انساني به منظور وضعيت مطلوبتر سكونت
را دنبال مي نمايد و در نتيجه گيري دوفرض «به نظر مي رسد مشاركت اجتماعي در امر مسكن توانسته موجب رشد شاخصه هاي انساني و فرهنگي (عدالت اجتماعي ) در دسترسي افراد به مسكن شده است . »و « به نظر مي رسد همه گروه هاي اجتماعي در شهر سمنان به مسكن مناسب همراه با شاخصه هاي انساني و فرهنگي (عدالت اجتماعي ) دسترسي دارند . » را بررسي و تحول بخش مسکن در ارتباط با دوفرض فوق را مورد کنکاش قرارمي دهد و به منظور بهبود مشکلات موجود در اين بخش راهکارهايي را پيشنهاد مي نمايد.
واژگان کليدي: عدالت اجتماعي- تخصيص عادلانه- توازن اجتماعي – مسکن- کمبود مسکن – برنامه ريزي مسکن- حمايت هاي دولت در بخش مسکن
مقدمه:
مسكن به عنوان سرپناه يكي از حقوق اوليه و ضروري ترين نياز اساسي انسانها است و تمامي افراد يك جامعه بدون درنظر گرفتن نژاد – جنسيت – طبقه اجتماعي و سوابق اخلاقي بايد به آن دسترسي داشته باشند. اين نوع نگرش به مسكن مفهوم عدالت اجتماعي – تساوي همه در برابر قانون و اعطاي كل ذي حق حقه و چه كسي چه چيزي را در كجا به دست مي آورد ؟ را در ذهن متبلور مي سازد .
عدالت اجتماعي به تخصيص عادلانه هزينه هاي اجتماعي و ظرفيتهاي محيطي توجه دارد بدين لحاظ در جغرافياي شهر موضوع مسكن و توزيع هزينه هاي اجتماعي از چشم انداز عدالت اجتماعي نگريسته مي شود تا بتواند توزيع اجتماعي و فضايي وضع موجود را با مفهوم هنجار اخلاقي محاسبه نمايد و براي تعديل وضعيتهاي نابرابر بكوشد
در اين پژوهش تخصيص منابعي چون مسكن مناسب در فضاي جغرافيايي با اصول عدالت اجتماعي پيشبيني مي گردد تا به نحوي باشد كه محرومترين اقشار جامعه در توزيع آن شريك گردند و يك توازن اجتماعي در نتيجه اين شراكت در فضاي جغرافيايي شكل گيرد و در جهت ارتقا و تكامل انساني و دستيابي يك ناحيه جغرافيايي به توسعه اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي براي تمامي افراد جامعه را ضروري سازد . در اين ميان نيز توسعه مشاركت مردم در فرايند برنامه ريزي و پياده كردن طرحهاي مسكن به عنوان افراد ذي نفع بازخوري موثر در طرحهاي مسكن و ساخت و توسعه آن خواهد داد . حمايت و دخالت دولت در هدايت برنامه ريزي مسكن خصوصاً مسكن براي قشر كم درآمد و توسعه اجتماعي و منطقه اي با تخصيص بودجه و اعتبار لازم و تهيه يك برنامه جامع مبتني بر سياستهاي مناسب سكونتي و دخالت و چگونگي تامين اجزاي توليد و توزيع مسكن به ويژه زمين و اعتبارات ساختماني بسيار موثر است . به طوريكه بيش از 50 در صد در آمد هر خانوار را به خود اختصاص مي دهد هدف نهايي مسكن عملكرد مطلوب و بهينه آن است به صورتي كه خواسته هاي اقشار مختلف را برآورده مي سازد و در راستاي اهداف كلان اقتصادي – اجتماعي عمل نمايد و سبب توسعه پايدار همه جانبه گردد .
وضع موجود طبيعي و انساني ناحيه مورد مطالعه
شهرستان سمنان با وسعتي برابر 22220 كيلومتر مربع و با طول جغرافيايي حداقل 52 درجه و 46 دقيقه و حداكثر 54 درجه و 11 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي حداقل 34 درجه و 15 دقيقه و حداكثر 36 درجه و 11 دقيقه شمالي قرار گرفته است اين شهرستان از شمال به استان مازندران و شهرستان قائمشهر و از جنوب به كوير مركزي ايران و استان اصفهان، شهرستان نايين، از غرب به شهرستان گرمسار از استان سمنان و از شرق به شهرستان دامغان استان سمنان ختم مي گردد اين شهرستان رتبه دوم را از نظر وسعت دارد
در سال 1382 نيز شهرستان سمنان داراي سه بخش مركزي، مهديشهر و سرخه مي باشد و داراي 726 آبادي است كه از اين تعداد 210 آبادي آن داراي سكنه و 516 آبادي آن خالي از سكنه مي باشد. بخش مركزي شامل شهر سمنان و 278 آبادي است و بخش سرخه مشتكل از شهر سرخه با 175 آبادي و دهستان لاسگرد با 121 آبادي و هفدر با 54 آبادي است و بخش مهديشهر نيز شامل شهر مهديشهر و شهميرزاد با 273 آبادي و دهستان پشتكوه با 100 آبادي و چاشم با 173 آبادي است
ارتفاعات شهرستان قسمتي از رشته چين خورده و منظم كوه هاي البرز (رشته كوه امير) در مهمترين قسمت كوهستاني – شمال شهرستان – به مانند سدي قوسي شكل به سوي شمال، گودال پست و مسطح مازندران (درياي خزر) را از فلات مركزي ايران جدا مي سازد. رشته كوه هاي مرتفع و گردنه هاي مابين آن از مشخصه هاي اين منطقه كوهستاني در شمال شهرستان سمنان است. رشته كوه هاي متعددي از سلسله جبال البرز منشعب و تا حدود 6 كيلومتري شمال شهر سمنان ادامه دارد و به تدريج با زمين يكسان مي گردد دشت سمنان در دامنه كوه يكي از وسيع ترين دشتهاي شكل گرفته در جنوب رشته كوه البرز است كه از رسوبات رودخانه اي و ته نشين شدن مواد ريزدانه سيلابهاي كوه هاي شمالي به وجود آمده است
شهرستان سمنان از ديدگاه زمين شناسي و ژئومورفيك از يك بخش كوهستاني در شمال كه بخش جنوبي كوههاي البرز مياني است و يك بخش هموار جنوبي يعني كوير بزرگ مركزي ايران تشكيل شده است. اين گستره از ديدگاه زمين ساختي در دو زون متفاوت تكتونيكي – رسوبي متفاوت قرار دارد كه عبارتست از زون ايران مركزي در جنوب شهرستان و زون البرزدر قسمت شمال. از ويژگي هاي بخش شمالي زون البرز با رويدادهاي تكتونيكي شامل چينها و گسلها، شكافها، درزه ها و دشتهاي بين كوهي را مي توان ذكر كرد. در بخش جنوبي نيز پديده كوير با خصوصيات ويژه و زون ايران مركزي از پاي گسل سمنان ديده مي شود. از ديگر مشخصه هاي زمين شناسي شهرستان گنبدهاي نمكي جنوب سمنان است كه در زمينهاي پست و هموار جنوب شهرستان ديده مي شود.
طبق آمار موجود سازمان هواشناسي در يك دوره آماري بيست ساله بيشترين دماي هوا در سال 1998 با متوسط دماي 1/19 درجه سانتيگراد مي باشد و بيشترين دما در ماه هاي سال مربوط به ماه مردادماه با حداكثر دماي 32 درجه سانتيگراد است و كمترين دماي هوا در سال 1992 با متوسط دماي 6/16 درجه سانتيگراد است و كمترين دما در سال مربوط به ديماه با دمايي نزديك به صفر درجه مي باشد. ميانگين دماي شهر نيز در اين دوره آماري 18 درجه سانتيگراد است. در سال 1382 متوسط بارندگي در شهرستان سمنان 4/147 ميليمتر مي باشد و بيشترين ميزان بارندگي متعلق به ماه هاي فروردين و ارديبهشت و كمترين ميزان بارندگي مربوط به شهريور است و شهر سمنان نيز در اين سال 7/141 ميليمتر بارندگي سالانه دارد و بيشترين ميزان بارندگي متعلق به فروردين ماه با 8/51 ميليمتر بارندگي و كمترين مقدار بارش مربوط به ماه هايي چون تير، شهريور و آبان است.
شهرستان سمنان به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و وجود كوير و آب و هواي گرم و خشك و كمبود بارش ساليانه و كمي رطوبت هوا و فقدان آبهاي سطحي جز شهرستانهاي كم آب محسوب مي گردد. شهرستان داراي رودخانه هاي فصلي بوده و همگي در هنگام بارندگي داراي آب مي شوند زردتول كه حداكثر آبدهي مسيلهاي شهرستان 600 ليتر درثانيه مي باشد. رودخانه گل رودبار مهمترين رود و تنها رود دائمي شهرستان است . مي توان منابع آب زيرزميني در شهرستان را به سه قسمت عمده چشمه، قنات، چاه تقسيم نمود
شهرستان سمنان با توجه به موقع جغرافيايي و تنوع آب و هوايي و مورفولوژي از تنوع پوشش گياهي برخوردار است
محدده كنوني سمنان نيز بخشي از ايالت ورنه ياورن (منطقه جنوبي البرز – خوآرن يا خوار) از ايالات شانزده گانه اوستايي در دوران باستان، است. ولي از نظر حوزه ولايتي به طور كلي اين شهر جز كميسنه (كمسين) قبل از اسلام و كومش و قومس كه شامل نواحي سمنان، دامغان، بسطام و جندق و سنگسر و شهميرزاد مي شود، بوده است. محدوده كنوني سمنان يكي از قديمي ترين كانونهاي استقرار تمدن در فلات ايران مي باشد و پيشينه آن به هزاره ي ششم ميلاد برمي گردد.
شهر سمنان و قلمرو وابسته به آن يكي از شهرهاي بسيار كهن ايران است است و آثار باستاني آن نماد قدمت شهراست شهر قديمي سمنان مانند ساير شهرها داراي خيابانها مشجرند و آب اراضي شهر از طرفين خيابان عبور مي كنند و داراي ميدانهايي كه از مهم ترين آنها مي توان به ميدان شيخ علاءالدوله ، ميدان علمدار ، ميدان منوچهري ، ميدان سعدي ، ميدان عامري و ميدانهاي جلوخان دار، ناسار، پهنه در مركز شهر نام برد . شهر نيز داراي بازار سرپوشيده و قديمي داراي100 باب مغازه در خيابان شرقي – غربي وسط شهر – خيابان امام (شاه سابق)، تكيه ناسار و پهنه قرار گرفته است. شهر داراي محله هاي عمومي چون اسفنجان (اسپرژان) ، لتيبار ، شاهجو (شاهجوق) ، ناسار و محلات ثلاث در 4 كيلومتري شهر در غرب آن به نامهاي زاوغان، كديور و كوشمغان (كوشك مغان) و محله خصوصي مي باشد .
جمعيت در سمنان
نگرش كمي و بررسي تعداد جمعيت در واحدهاي جغرافيايي چون شهر، مطالعه تعداد جمعيت و شناسايي ساخت و تحولات دروني جمعيت و در پي آن بررسي جنبه هاي كيفي است، كه جمعيت شناسان و روشهاي آماري در پي جستجوي برقراري ارتباط تعداد جمعيت و ساخت و تحولات دروني آن با ساير پارامترهاي غيرجمعيتي در سطح ناحيه و الگوهاي توزيعي فضاي جمعيت، راه را براي برنامه ريزي ناحيه اي و آينده نگري جمعيت و سامان دهي آن هموار مي سازد.
براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375 در شهرستان سمنان 142330 نفر جمعيت داشته است كه تراكم نسبي آن در هر كيلومترمربع 4/6 نفر است و داراي 33732 خانوار است و 120593 نفر (73/84درصد) در نقاط شهري و 21736 نفر (27/15 درصد) در نقاط روستايي زندگي كرده اند. از جمعيت 142330 نفر شهرستان تعداد 75399 نفر مرد (98/52درصد) و 66931 نفر زن (02/47درصد)مي باشد و نسبت جنسي در سال 1375 برابر 113 نفر مي باشد. در نقاط شهري شهرستان سمنان 61966نفر مرد (54/50درصد) و 58627 نفر زن (46/46 درصد) زندگي مي كنند. و در سال 1375 در نقاط روستايي شهرستان سمنان 21736 نفر زندگي مي كنند كه 13434نفر مرد (81/61 درصد) و 8304 نفر زن (19/38 درصد) را تشكيل مي دهند
شهر سمنان در سال 1375 داراي جمعيت 89365 نفر بوده است كه 22320 خانوار در آن ساكن هستند و داراي بعد خانوار 5/2 نفر ميباشد. از 89365 نفر جمعيت شهر 46957 نفر مرد (58/51 درصد) و 44088 نفر زن (42/48 درصد) زندگي مي كنند و نسبت جنسي آن 106 نفر مي باشد (يعني در قبال 100زن، 106 مرد وجود دارد) 47794 نفر در گروه سني 14-0 سال (58/33درصد)، 86637 نفر در گروه سني 64-15 سال (87/60 درصد) و 7899 نفر درگروه سني بيشتر از 65 سال (55/5درصد) زندگي ميكنند . همچنين شهر سمنان داراي 78757 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر است كه 93/89 درصد اين جمعيت باسوادند و از اين تعداد 63/92درصد مرد و 1/87درصد را زنان تشكيل مي دهند. در سال1375 ،69776 نفر جمعيت 10 ساله و بيشتر زندگي مي كنند كه 24038 نفر (45/34درصد) جمعيت فعال و 45738 نفر (54/65درصد) جمعيت غيرفعال است از جمعيت 10 ساله و بيشتر 23186 نفر (23/33درصد) شاغل و 852 نفر (22/1درصد) بيكار و 20423 نفر (27/29درصد) محلص، 19481 نفر(92/27 درصد) خانه دار و 3314 نفر (75/4درصد) داراي درآمد بدون كار مي باشد.
712 نفر 07/3 درصد در بخش كشاورزي، 7983 نفر 43/34 درصد در بخش صنعت و 14088 نفر (73/60 درصد) در بخش خدمات مشغول به كار مي باشند..
محله بندي شهري :
براي بررسي شاخص هاي عدالت اجتماعي در شهر سمنان در تحقيق حاضر، ابتدا شهر با توجه به ويژگي هاي اجتماعي – اقتصادي (بافت قوي – درآمد – وضع سواد – كاركرد محلات و بافت كالبدي) به 26 قطعه همگن تقسيم بندي و همگني بدست آمده در مطالعه مقدماتي شهر را به 6 ناحيه همگن تقسيم شده است .
ناحيه 1: اين ناحيه در شمال شرق و شمال سمنان واقع شده و محله هاي تعاون – مديران – خيابانهاي: نهضت و دهخدا – كارگر – امام رضا – الهيه – انديشه – فرهنگيان را شامل مي شود و قطعات 1/19 تا 6/19 را دربر مي گيرد.
ناحيه 2: اين ناحيه در شمال و شمال غرب واقع است و محله گلستان و شهرك انقلاب، چهارصد دستگاه را در برمي گيرد و شامل قطعات 18طرح جامع مي شود.
ناحيه 3: اين ناحيه كه در بين سه ناحيه ديگر – ناحيه 1 – 2 و 4 قرار دارد . محله هاي شهرك- باغ فردوس – قسمتي از بلوار 17 شهريور و زمينهاي كارخانه و زمينهاي فاميلي را در برميگيرد و شامل قطعات 1/17 -2/17 و 3/17 است.
ناحيه 4: بافت قديم شهري كه محلات – ميدان و خيابان امام خميني، ميدان و خيابان سعدي، قسمتي از بلوار 17 شهريور – هفت تير – منوچهري – سه راه يغما و ... را در بر مي گيرد و شامل قطعات 2-1، 4-3، 5 و 6 و 7-8 و 14 مي باشد. اين ناحيه مركز اقتصادي شهر است و ساكنين اين ناحيه اقشار متوسط شهر را تشكيل مي دهند.
ناحيه 5: اين ناحيه در جنوب شهر قرار دارد و ساكنين آن بيشتر مهاجرين روستايي و افراد پرسن و سال و كم درآمد مي باشند و شامل محله هاي شهر حافظ – خيابانهاي : سي سر –شهيد باهنر –شريف واقفي و قطعات 8- 9- 10 – 11 را در بر مي گيرد.
ناحيه 6: اين ناحيه در غرب شهر قرار دارد و ساكنين آن بيشتر كشاورزان – مهاجرين شهرهاي ديگر تشكيل مي دهند و دربرگيرنده محلات ثلاث و قطعات 12 – 13 – 15- 16 است.
درآمد خانوار شهري :
درآمد خانوارهاي شهر سمنان پس از اخذ اطلاعات به وسيله پرسشنامه بدست آمده است. در ناحيه1 كه شامل كل منطقه 19 مي شود حداقل درآمد ماهيانه خانوار يك ميليون ريال و بيشترين درآمد خانوار بيست ميليون ريال است. در اين ناحيه اختلاف درآمد بين حداقل و حداكثر درآمد بسيار زياد ميباشد. زيرا در اين ناحيه از كارگر ساده تا كاسب و داراي مشاغل آزاد و با درآمد بالا زندگي مي كنند. در ناحيه 6 نيز كه منطقه 12، 13، 15، 16 را شامل مي شود و در برگيرنده محلات ثلاث است و بيشتر مشاغل اين مناطق، از نوع كشاورزي است. پايين ترين ميزان درآمد يك ميليون ريال و حداكثر ميزان درآمد 5 ميليون تومان است و كمترين اختلاف بين بيشترين و كمترين ميزان درآمد را دارد. در ناحيه 3 نيز از منطقه 17 را شامل مي شود. بيشترين ميزان حداقل درآمد را با ماهي 2 ميليون ريال دارد و بيشترين ميزان حداكثر درآمد با بيست ميليون ريال متعلق به ناحيه 1 دربرگيرنده منطقه 19 است و ميانگين كل شهر نيز سه ميليون ريال و بيشترين ميانگين درآمدي متعلق به ناحيه 3 با 5 ميليون ريال و كمترين ميانگين درآمد متعلق به ناحيه 6 و ناحيه 4 دربرگيرنده مناطق 8 و 9 و 10 11 با 2 ميليون ريال است. ميزان در آمد در سال 1385 و 1386 براي کارمندان دولت 13 درصد افزايش داشته است و براي کارگران 9 درصد افزايش داشته است .
جدول شماره1: ميزان درآمد خانوار در شهر سمنان
| ناحيه | حداقل درآمد | حداكثر درآمد | ميانگين درآمد |
| 1 | 100000 | 20000000 | 3000000 |
| 2 | 100000 | 7000000 | 4000000 |
| 3 | 2000000 | 15000000 | 5000000 |
| 4 | 1500000 | 7000000 | 2500000 |
| 5 | 100000 | 8000000 | 2000000 |
| 6 | 100000 | 5000000 | 2000000 |
| كل شهر | 1000000 | 20000000 | 3000000 |
ماخذ:برداشت ميداني نگارنده ،1384
نمودار شماره 1 : ميانگين درآمد شهري در نواحي مختلف شهر
مأخذ: برداشت ميداني نگارنده ، 1384.
جدول شماره2: ميزان درآمد خانوار در شهر سمنان
| ناحيه | حداقل درآمد | حداكثر درآمد | ميانگين درآمد |
| 1 | 1200000 | 20000000 | 3500000 |
| 2 | 1500000 | 8000000 | 4000000 |
| 3 | 2500000 | 15000000 | 5000000 |
| 4 | 1500000 | 7000000 | 2500000 |
| 5 | 1200000 | 8000000 | 2000000 |
| 6 | 1200000 | 5000000 | 2000000 |
| كل شهر | 1200000 | 20000000 | 3000000 |
ماخذ:برداشت ميداني نگارنده ،1386
هزينه هاي خانوار شهري :
هزينه هاي خانوار شهري مانند درآمد به عواملي چند از جمله فرهنگ تاثير دارد زيرا فرهنگ استفاده از درآمد به صورت درست و اصولي براي مفروض نبودن و استفاده از امكانات بسيار مهم است. (عقل معاش)
هزينه هاي خانوار از قبيل هزينه پوشاك، خوراك، تحصيل، بهداشت، درمان، مسكن، هزينه هاي غيرمعمول مي باشد. هزينه يك خانوار شهري در ماه در سال 1382، به طور متوسط 5/23402 ريال است كه 1587920 ريال آن را هزينه هاي غيرخوراكي و 752295 ريال هزينه هاي خوراكي تشكيل مي دهد. (سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان، 1383،ص 151)
هزينه يك خانوار 5 نفره در سال 1384، هزينه خوراكي و دخاني 750000 ريال، هزينه تحصيل آن نيز به شرط آنكه از مدارس دولتي استفاده كند 100000 ريال، هزينه پوشاك 150000 ريال و بهداشت به شرط آنكه از درمانگاه دولتي استفاده نمايند 1000000 ريال و هزينه بهداشتي 70000 ريال و هزينه هاي غيرمعمول آن در ماه 10000 ريال باشد. جمعاً 1270000 ريال است.
اما امروزه قيمت تمام اقلام وخدمات و امکانات با افزايش قابل ملاحظه روبه رو بوده است چنانچه قيمت بعضي از اقلام خوراکي مثل بنشن به دوبرابر سال 1384 افزايش يافته است و يا قيمت لبنيات با تمام نظارت دولت افزايش داشته است . همچنين قيمت خدمات بهداشتي و حق المعالجه پزشکان نيز افزايش يافته است و مردم با درآمد پايين مجبور هستند بيشتر از درمانگاههاي دولتي استفاده نمايند گه حق المعالجه پايين تر است اما خدمات پزشکي نيز در درمانگاههاي دولتي افزايش يافته و چنانچه براي يک بيماري ساده بايد مبلغ 150000 ريال پرداخت نمايد .
روند تحولات مسكن:
با توجه به فصول گذشته فاكتور مسكن با جمعيت منطقه رابطه تنگناتنگ و نزديك دارد به طوريكه هرچه جمعيت افزايش يابد نياز بر تعداد مسكن نيز بيشتر خواهد شد . از طرفي موقعيت جغرافيايي و وضعيت توپوگرافي و زمين شناسي منطقه عامل موثري در نوع و ساخت و ساز مسكن است و شرايط آب و هوايي نيز در استفاده از مصالح در منطقه بسيار مهم و تاثير گذار است. (نگارنده، 1386)
با توجه به جدول شماره ( 31-3 ) و طبق آمار سرشماري عمومي نفوس و مسكن، در سال 1385 ، 36353خانوار در 31823 واحد مسكوني مستقر مي باشند و رقم تراكم آن 14/1 خانوار در واحد مسكوني است، در سال 1375 تعداد 22320 خانوار در 19354 واحد مسكوني مستقر هستند كه تراكم آن 15/1 خانوار در واحد مسكوني است. در سال 1365 تعداد 15263 خانواردر 13573 واحد مسكوني زندگي مي كنند كه تراكم آن 13/1 خانوار در واحد مسكوني است و درسال 1355، 8828 خانوار در 7100 واحد مسكوني سكونت دارند كه تراكم آن 24/1 خانوار در واحد مسكوني است. همچنين در سال 1345، 6302 خانوار در 5173 واحد مسكوني زندگي مي كنند كه تراكم آن 2/1 خانوار در واحد مسكوني است با توجه به آمار فوق تعداد 12469 واحد مسكوني از سال 1375 تا 1385 در شهر سمنان ايجاد شده است كه بيشتر اين واحد در مناطق جديدالاحداث و به صورت چند طبقه و آپارتماني ساخته شده است.(مشاورين پارت:1374،ص 125) زيرا در پي اخذ سياستهاي مسئولين زيربط كه توسعه شهر را به صورت عمودي پنداشته اند خانوارها نيز تمايل بيشتري دارند تا در خانه هاي كوچكتر و به صورت مجتمع ساکن شوند و قيمت تمام شده مسكن آپارتماني پايين تر از خانه هاي ويلايي است و از نظر اقتصادي مقرون به صرفه تر مي باشد ، براي صاحب ملك نيز كه خانه خود را به چند واحد كوچكتر تقسيم مي كند وبه صورت اجاره ويا فروش در اختيار ديگر شهروندان مي گذارند نيز سود اقتصادي بيشتري را به همراه دارد. و اين امر به رعايت عدالت اجتماعي درشهر کمک مي نمايد . (نگارنده،1384)
جدول شماره3 : تعداد واحد مسكوني در شهر سمنان سالهاي 1345 تا 1385
| سال | 1345 | 1355 | 1365 | 1375 | 1385 |
| تعداد واحد مسكوني | 5173 | 7100 | 13573 | 19354 | 31823 |
| تعداد جمعيت | 31058 | 38786 | 64891 | 91045 | 126780 |
| تعداد خانوار | 6302 | 8828 | 15263 | 22320 | 36353 |
ماخذ:مشاورين پارت: طرح جامع شهر سمنان، 1374
گزيده شاخصهاي نتايج سرشماري عمومي نفوس ومسکن 1385 ، استانداري سمنان شماره نشريه 288، تاريخ انتشار 1386 ، چاپ اول
تراکم خانوار در واحد مسکوني :
اين شاخص بيانگر نسبت خانوار به تعداد واحد مسکوني است که با استاندارد قرار دادن يک واحد مسکوني براي هر خانوار مي توان کمبود مسکن را در شهر سمنان تعيين نمود و روند کاهش ويا افزايش تعداد مسکن را در دهه هاي متوالي پيگيري و سطح رفاه خانوار را در سالهاي اخير با سالهاي گذشته مقايسه کرد.
در سال 1385 ، 36353 خانوار در 31823 واحد مسکوني زندگي مي کنند که14/1 خانوار در واحد مسکوني مستقر هستند. اگر مقايسه اي با سال 1375 و دهه هاي گذشته داشته باشيم . در سال 1375 ، 22320خانوار در 19354 واحد مسکوني با 20/1 خانوار در واحد مسکوني و در سال 1345 ، 6302 خانوار در 5173 واحد مسکوني زندگي مي کردند که تراکم21 /1 خانوار در واحد مسکوني است . ( جدول شماره )
با توجه به نوسان سير نزولي ميزان تراکم خانوار در واحد مسکوني از سال 1345 تا 1385 مشخص است که در دهه 1345-1355 با تراکم بالاي خانوار در شهر سمنان و کمبود مسکن مواجه بوده ايم . در دهه 1355-1365 با بهبود روند توليد مسکن در شهر سمنان روبه رو هستيم ودر دهه 1365 تا 1375 دوباره با کاهش تعداد مسکن و افزايش جمعيت مواجه هستيم و در دهه 1375 تا 1385 سير نزولي ميزان تراکم خانوار در واحد مسکوني را شاهد هستيم اين نوسان نشان دهنده افزايش جمعيت شهر سمنان در دهه هاي متفاوت مي باشد و در سالهاي اخير مطلوبيت وضعيت مسکن و افزايش رفاه خانوارهاي شهري ، شهر سمنان را به لحاظ سکونت خانوار در واحد مسکوني نشان مي دهد . از طرفي درسال 1345 در مقابل هر 100 واحد مسکوني 21 خانوار بايد باخانوارهاي ديگر مسکن مشترک داشته باشند يعني 42 خانوار فاقد مسکن مشترک هستند اما در سال 1385 در برابر هر100 واحد مسکوني 14 خانوار با خانوارهاي ديگر مسکن مشترک دارند و 28 خانوار فاقد مسکن هستند و اين روند به برقراري عدالت اجتماعي در شهر سمنان کمک مي نمايد .
جدول شماره 4 : تراکم خانوار در واحد مسکوني در شهر سمنان سال 1345-1385
| سال | 1345 | 1355 | 1365 | 1375 | 1385 |
| تعداد واحد مسكوني | 5173 | 7100 | 13573 | 19354 | 31823 |
| تعداد خانوار | 6302 | 8828 | 15263 | 22320 | 36353 |
| تراکم خانوار در واحد مسکوني | 21/1 | 24/1 | 12/1 | 15/1 | 14/1 |
ماخذ : مشاورين پارت: طرح جامع شهر سمنان، سازمان مسکن و سهرسازي استان سمنان ، سال 1374
گزيده شاخصهاي نتايج سرشماري عمومي نفوس ومسکن 1385 ، استانداري سمنان شماره نشريه 288، تاريخ انتشار 1386 ، چاپ اول
تراکم نفر در واحد مسکوني
شاخص تراکم نفر در واحد مسکوني يکي از شاخص هاي کمي ابعاد مسکن مي باشد و از تقسيم تعداد جمعيت بر تعداد واحد مسکوني حاصل مي شود و وضعيت رفاه خانوار از بعد فضاي مسکوني رانشان مي دهد .
در شهر سمنان شاخص مذبور در سال 1345 برابر 6 نفر در هر واحد مسکوني است و در سال 1385 به 98/3 نفر در هر واحد مسکوني رسيده است و يک سير نزولي که مفهوم کاهش تراکم افراد در واحد مسکوني شهر سمنان را در بر دارد. و وضعيت مناسب واحد مسکوني نسبت به جمعيت سمنان را در نشان مي دهد . ( جدول شماره 5 ) اين وضعيت مطلوب نشان دهنده برقراري عدالت اجتماعي است .
جدول شماره 5 : تراکم نفر در واحد مسکوني در شهر سمنان سال 1345-1385
| سال | 1345 | 1355 | 1365 | 1375 | 1385 |
| تعداد واحد مسكوني | 5173 | 7100 | 13573 | 19354 | 31823 |
| تعداد جمعيت | 31058 | 38786 | 64891 | 91045 | 126780 |
| تراکم نفر در واحد مسکوني | 6 | 46/5 | 78/4 | 7/4 | 98/3 |
ماخذ : مشاورين پارت: طرح جامع شهر سمنان، سازمان مسکن و سهرسازي استان سمنان ، سال 1374
گزيده شاخصهاي نتايج سرشماري عمومي نفوس ومسکن 1385 ، استانداري سمنان شماره نشريه 288، تاريخ انتشار 1386 ، چاپ اول
تعداد طبقات در شهرسمنان:
براساس آمار موجود سازمان مسكن و شهرسازي، شهر سمنان در سال 1345 داراي 5173 واحد مسكوني است كه 3264 دستگاه آن (1/63 درصد) يك طبقه و 1800 دستگاه مسكوني (8/38 درصد) دوطبقه و 109 واحد مسكوني آن سه طبقه و بيشتر است. در سال 1355، 7101 واحد مسكوني در شهر موجود بوده است كه بيشتر اين واحدها به صورت يك طبقه بوده است. در سال 1365 از 13573 واحد مسكوني، 10073 دستگاه (2/74 درصد) يك طبقه و 1167 واحد آن (2/8 درصد)دوطبقه و 2335 واحد به صورت آپارتماني و سه طبقه و بيشتر ساخته شده است. در سال 1375 نيز از 19354 واحد مسكوني 17664 واحد يك طبقه (27/91 درصد) و 1596 واحد (25/8 درصد) دوطبقه و 93 واحد سه طبقه و بيشتر است.
براساس طرح جامع شهر سمنان در سال 1374 ، منطقه 4-3 داراي تراكم ويژه و بخشي از منطقه 19 داراي تراكم 180 تا 450 درصد مي باشد كه بيشترين درصد تراكمي را دارد و مناطق حاشيه اي منطقه اي 11 و 12 و 13 و 16 داراي تراكم 120 تا 180 درصد است. به طور كلي مي توان گفت درگذشته ساكنين شهر سمنان بيشتر تمايل به ساختمانهاي يك طبقه داشته اند در حاليكه ساخت بناهاي دوطبقه و بيشتر اخيراً رايج شده و به سرعت تعداد آنها بر تعداد بناهاي يك طبقه فزوني گرفته است و احداث ساختمانهاي سه طبقه و بيشتر نيز كه سابقاً به طور كلي مرسوم نبوده است و با وجود درصد كمي كه نسبت به كل بناها دارد، بتدريج در حال متداول شدن است و در توسعه شهر و ايجاد شهركهاي جديد واحدهاي آپارتماني سه طبقه و بيشتر رخداد قابل ملاحظه اي را دارد. (مشاورين پارت، 1374،ص 45)
نحوه تصرف مسکن:
طبق آمار موجود سرشماري نفوس و مسكن در سال 1375، 2232 خانوار 54/64 درصد مالكيت عرصه و عيان را دارا هستند و 11/24 درصد آن به صورت اجاره اي است و 76/9 درصد سكونت شهروندان به صورت مجاني مي باشد. در سال 1365 نيز از 5263 خانوار 4/73درصد مالكيت عرصه و عيان 16 درصد مالكيت اجاره اي دارند و بقيه شهروندان به صورت مجاني و سازماني در شهر سكونت دارند. در سال 1355 از 8828 خانوار، 5/70 درصد مالكيت عرصه و عيان، 2/18درصد اجاره اي و 3/10 درصد به صورت مجاني سكونت دارند و در سال 1345 نيز از 6302 خانوار ساكن در شهر 8/65 درصد مالكيت عرصه و عيان و 7/17 درصد نيز به صورت اجاره و بقيه در منازل رهني و موقوفه و مجاني تصرف دارند.
جدول شماره6 : نحوه تصرف واحدهاي مسكوني در شهر سمنان سالهاي 1345 تا 1375
| شرح | تعدادخانوار | مالكيت عرصه و عيان | مالكيت اعيان | اجاره اي | سازماني | مجاني | ساير | اظهارنشده |
| درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | درصد |
| 1345 | 6302 | 8/65 | 2/4 | 7/17 | - | - | - | - |
| 1355 | 8828 | 6/70 | 7/0 | 2/18 | - | 3/10 | - | 3/0 |
| 1365 | 15263 | 4/73 | - | 16 | - | 2/10 | - | - |
| 1375 | 22320 | 54/64 | - | 11/24 | - | 76/9 | - | - |
ماخذ: سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان، سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1345- 1355 – 1365 -1375
كيفيت مسكن:
مسكن در شهر سمنان از لحاظ كيفيت و مقاومت در برابر زلزله ميتوان به سه دسته عمده تقسيم كرد، دسته اول: خانه هاي قديمي و خشتي كه در بافت قديم شهر موجود است، دسته دوم: خانه هايي با ساخت آهني و آحري و سنگي بدون شناژ در برابر زلزله است و بيشترين تعداد واحد مسكوني شهر را تشكيل مي دهد. اين مساكن نيز قبل از سال 1370 ساخته شده اند و دسته سوم: خانه هاي مقاوم با اسكلت فلزي و بتني داراي شناژ در برابر زلزله است و بيشتر در نواحي 1 و 2 ساخته شده اند. (نگارنده،1384)
قيمت زمين
قيمت زمين در سال 1385 در شهر سمنان از متر مربعي 1000 هزار ريال تا 50 ميليون ريال که با توجه به منطقه مورد نظر نوسان مي کند. که بيشترين قيمت زمين متعلق به خيابان امام با کاربري تجاري است با متر مربعي 50ميليون ريال است و بيشترين قيمت زمين مسکوني متعلق به منطقه شهرک و بلوار قائم با متري 7000 هزار ريال و مديران در منطفه 2 شهرداري با متري 6500 هزار ريال و کمترين قيمت زمين متعلق به کوچه هاي قديمي شهر در منطقه 1 شهرداري مي باشد که متري 1000 هزار ريال است . خيابان بلوار قائم و شهرك، بلوار وليعصر- خيابان ياسر- زمينهاي كارخانه – كوي مديران، شهرك الهيه، بلوار 17 شهريور، باغ فردوس است كه در شمال اجتماعي و شمال جغرافيايي شهر قرار دارد بيشترين قيمت زمين مسکوني و منطقه هاي 8 و 9 و 10 و 11 خيابانهاي باهنر، شاهجوق و جهاديه، منطقه جنوبي حافظ و بلوار شريف واقفي كه در قسمت جنوبي شهر قرار دارند و داراي بافت كالبدي و فرهنگي با ساختار روستايي است كه با فرسودگي شديد نيز همراه و مشكلات اجتماعي خاص خود را نيز دارا است، كمترين قيمت زمين مسکوني را دارد
قيمت واحد هاي مسکوني به همراه کاربري تجاري عدد چشمگيري است که بيشترين قيمت در منطقه خيابان وليعصر (ع) با 40 ميليون ريال مي باشد و خانه هاي مسکوني به همراه کاربري تجاري در شهر دو برابر قيمت خانه هاي مسکوني است . مثلأ در منطقه بلوار 17 شهريور در منطقه 2 شهرداري اينگونه خانه ها 1000 هزار ريال1200 هزار ريال است ولي خانه هاي مسکوني متر مربعي 4000 هزار تا 5000هزار ريال قيمت دارد .
در سال 1375 نيز قيمت زمين و خانه هاي مسکوني يک دهم قيمت فعلي بوده است که اين نشان مي دهد قيمت مسکن در يک دهه 10 برابر افزايش داشته است .
در سال 1384 قيمت زمين در شهر سمنان از مترمربعي 600 هزار ريال تا 42000000 ريال تفاوت مي كند بيشترين قيمت در بر خيابان امام به صورت تجاري در بافت مركزي شهر بوده و كمترين ميزان آن در داخل كوچه هاي بافت قديمي و محله هاي شاهجوق و باهنر مي باشد. متوسط عمومي قيمت زمين از مترمربعي 2000هزار ريال 5/4 ميليون ريال در منطقه 17 نوسان مي كند.
بيشترين قيمت زمين متعلق به واحدهاي تجاري در بافت مركزي و خيابان تجاري شهر مي باشد و ديگر مراكز تجاري بر خيابان از جمله خيابان قدس موازي خيابان امام و ميدان كوثر و ميدان سعدي را تحت تاثير خود قرار داده است و بيشترين قيمت زمين مسكوني در منطقه شهرك و بلوار قائم مترمربعي5/4 ميليون ريال و كمترين قيمت زمين به خيابان باهنر با مترمربعي 500هزار ريال نوسان مي كند. منطقه هاي 17 و 18 و 19 خيابان بلوار قائم و شهرك، بلوار وليعصر- خيابان ياسر- زمينهاي كارخانه – كوي مديران، شهرك الهيه، بلوار 17 شهريور، باغ فردوس و جمهوري است كه در شمال اجتماعي و شمال جغرافيايي شهر قرار دارد بيشترين قيمت زمين و منطقه هاي 8 و 9 و 10 و 11 خيابانهاي باهنر، شاهجوق و جهاديه، منطقه جنوبي حافظ و بلوار شريف واقفي كه در قسمت جنوبي شهر قرار دارند و داراي بافت كالبدي و فرهنگي با ساختار روستايي است كه با فرسودگي شديد نيز همراه و مشكلات اجتماعي خاص خود را نيز دارا است، كمترين قيمت زمين را دارد. متوسط قيمت زمين در منطقه 18 و 19، مترمربعي 2000هزار ريال، در منطقه 17، 3500هزار ريال و در منطقه هاي 5 و 6 و 2 و 1 و 4 و 3 و 6 و 7 و 14 مترمربعي 1500 هزار ريال و در منطقه هاي 12 و 13 و 15 و 16 مترمربعي 800 هزار ريال و منطقه 8 و 9 و 10 و 11 مترمربعي 600 هزار ريال نوسان قيمت دارد.(نگارنده، برداشت ميداني، 1384)
جدول شماره7 : ميانگين قيمت زمين مسكوني در اراضي شهري در نواحي مختلف شهر سمنان سال85
(ده هزار ريال در مترمربع)
| ناحيه | حداقل قيمت | حداكثر قيمت | ميانگين قيمت |
| قيمت | مكان | قيمت | مكان |
| 1 | 450 | دهخدا(آپارتمان مسكوني) | 650 | مديران و بلوار اميركبير | 550 |
| 2 | 150 | جانبازان | 450 | بلوار جمهوري-آزادي و استقلال | 300 |
| 3 | 400 | كوي فلسطين(زمينهاي فاميلي) | 700 | شهرك و بلوار وليعصر | 550 |
| 4 | 120 | حافظ (داخل كوچه) | 400 | بلوار 17شهريور-خيابان فردوسي | 280 |
| 5 | 100 | شهيد باهنر(زمينهاي وقفي)و جهاديه | 150 | ميدان و خيابان ابوذر | 130 |
| 6 | 100 | زاوقان | 250 | بر ميدان امام حسين | 140 |
| كل شهر | 100 | زاوقان-شهيد باهنر-جهاديه | 450 | شهرك و بلواروليعصر | 330 |
ماخذ:برداشت ميداني، 1386.
جدول شماره 8 :ميانگين قيمت زمين مسكوني در اراضي شهري در نواحي مختلف شهر سمنان سال 84
(ده هزار ريال در مترمربع)
| ناحيه | حداقل قيمت | حداكثر قيمت | ميانگين قيمت |
| قيمت | مكان | قيمت | مكان |
| 1 | 180 | دهخدا(آپارتمان مسكوني) | 300 | مديران و بلوار اميركبير | 200 |
| 2 | 120 | جانبازان | 250 | بلوار جمهوري-آزادي و استقلال | 160 |
| 3 | 200 | كوي فلسطين(زمينهاي فاميلي) | 450 | شهرك و بلوار وليعصر | 350 |
| 4 | 80 | حافظ (داخل كوچه) | 270 | بلوار شهريور-خيابان فردوسي | 150 |
| 5 | 50 | شهيد باهنر(زمينهاي وقفي)و جهاديه | 150 | ميدان و خيابان ابوذر | 100 |
| 6 | 50 | زاوقان | 250 | بر ميدان امام حسين | 120 |
| كل شهر | 50 | زاوقان-شهيد باهنر-جهاديه | 450 | شهرك و بلواروليعصر | 180 |
ماخذ:برداشت ميداني، 1384
ميزان اجاره بهاي مسکن :
ميزان اجاره بها در شهر سمنان به عوامل زيادي در يک منطقه شهري بستگي دارد . که اين عوامل را مي توان در عرض خيابان و کوچه – نوع منزل مسکوني ( ويلايي يا آپارتماني ) - سطح زير بناي منزل مسکوني – دارا بودن پارکينگ – نوع مصالح به کار برده شده در يک منزل مسکوني – نوع امکانات استفاده شده در منزل مسکوني از جمله نوع کابينت و .... اشاره کرد بيشترين قيمت اجاره بها متعلق به منطقه شهرک در ناحيه 3 و منطقه 17است - سطح زير بناي خانه ها از ديگر مناطق سمنان بيشتر است ( 400 متر مربع) - ماهي يک ميليون و دويست هزار تومان مي باشد اما يک خانه دوخوابه ويلايي بنا بر قرار گيري درکدام منطقه شهري ماهي 2000هزار ريال تا 4000 هزار ريال اجاره اختصاص داده شده که در خانه هاي آپارتماني نصف اين قيمت مي باشد و نسبت به دو سال پيش يعني سال 1384 دوبرابر به ميزان اجاره بهاي يک خانه اضافه شده است و با توجه به افزايش حقوق که بيش از 13 در صد است اين ميزان اجاره بها براي قشر کارمند بسيار مشکل مي باشد و تهديد کننده عدالت اجتماعي است .
هزينه مسکن :
هزينه ساخت يک خانه مسکوني از هزينه هاي جداگانه تشکيل مي شود که عبارتست از :
- خريد زمين مسکوني 2 – بهاي جواز شهرداري 3- هزينه ساخت خانه 4 – هزينه مهندس ناظر
هزينه خريد زمين که به تفضيل در قيمت زمين بحث گرديد . هزينه جواز ساختماني است که يک واحد يک طبقه 3000 هزار ريال حق شهرداري بايد پرداخت گردد و براي واحد دوطبقه 7000 هزار ريال و واحد سه طبقه . 2 ميليون ريال و براي واحد 5 طبقه و بيشتر 200 ميليون ريال حق مجوز ساخت و ساز بايد به شهرداري منطقه ارائه گردد . هزينه ساخت خانه است که هر واحد متر مربعي 1500 هزار ريال براي سازنده تمام مي گردد و هزينه مهندس ناظر که بر بهاي تمام شده ساخت خانه اضافه مي گردد .
اشتغال در مسکن :
از لحاظ اشتغال بخش مسکن تعداد فراواني کسب و کار براي افراد ساکن در شهر – شهرستان و حتي استان و کشور مي تواند ايجاد نمايد . اين نوع اشتغال در شهر مربوط به کارگران بنايي و فروشندگان مصالح ساختماني ، در شهرستان کارگاهها توليد مواد ساختماني مانند کورههاي آجرپذي و در استان و کشور کارخانه هاي بزرگ توليد مصالح مانند کارخانه سيمان را شامل مي شود . که جز گارگران ساختماني همگي از کار ثابت برخوردارند اما اين گارگران با توجه به اين که يک خانه يک طبقه دواتاق خوابه به 400 گارگر نياز دارد داراي کار فصلي هستند که بعضي اوقات سه فصل از يک سال را بيکار مي باشند و وبا توجه به اينکه هزينه هاي زندگي پامرئز بسيار بالا است . سطح رفاه بيشتر آنان پايين است و عدالت اجتماعي در مورد آنان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. (نگارنده،1386)
مشکلات و تنگناهاي مسکن سمنان :
با تمام افزايش تعداد مسکن در شهر سمنان با مشکلات وتنگناههايي روبه رواست که از کيفيت رفاه اجتماعي در شهر مي کاهد اين تنگناهها عبارت اند از :
- عدم استحکام ساختمانها در بافت قديم ومياني شهر
- وجود خانه هاي خالي بسيار که نشان دهنده آن است هزينه خريد خانه ها بالا از تمکن مالي افراد خارج است و يا اکثر خانه ها به کساني تعلق دارد که داراي چند فضاي مسکوني هستند و احتياجي به مسکن ندارند و نشان دهنده آن است که تمامي گروهها هنوز به مسکن مناسب دسترسي نيافته اند
- نزديک بهم ساخته شدن فضا هاي مسکوني به صورتي که هر واحد در مجتمع مسکوني به ديگر واحد اشراف کامل دارد و آسايش خانواده در معرض تهديد قرار مي گيرد
- عدم وجود فضاهاي باز جهت ايجاد فضاهاي سبز و فضاي باز در کنار مجتمعهاي مسکوني و وجود کوچه هاي تنگ و باريک
- عدم آينده نگري در ايجاد مجتمع هاي مسکوني که يا داراي امکانات کافي نيستند و يا امکانات و خدمات به درستي پيش بيني نشده است و گاهي اوقات نيز مجتمعهاي مسکوني ساختخه مي شود چندين سال بعد به دليل مراجعات بسيار ساکنين به مسئولين شهر امکانات و خدمات به صورت پراکنده ايجاذ مي گردد که رفاه اجتماعي ساکنين به سختي تامين مي شود . ( نگارنده،1386)
نتيجه گيري :
آزمون فرضيات :
فرضيه ها و سئوالات هر پژوهش و بررسي آنها از مهم ترين بخشهاي يک تحقيق علمي است چراكه فرضيه حدس و گمان زيركانه يك پژوهشگر مي باشد و لازم است فرضيه ها از سوي پژوهشگر موردارزيابي و آزمون قرار گيرد و نتايج بررسي هاي او مشخص گردد به همين جهت در اين فصل به بررسي فرضيه هاي پژوهشي كه در فصل اول ارائه شده است، پرداخته سعي نموده ايم دلايل منطقي براي رعد يا اثبات آنها بيان شود.(نگارنده ،1384)
فرضيه اول :
- به نظر مي رسد همه گروه هاي اجتماعي در شهر سمنان به مسكن مناسب همراه با شاخصه هاي انساني و فرهنگي (عدالت اجتماعي ) دسترسي دارند .
با توجه به بررسي که در مورد شاخصه هاي عدالت اجتماعي و دسترسي افراد به مسکن مناسب گرديد ميتوان گفت که ابعاد کمي و بسياري از شاخصه هاي انساني و اجتماعي در بعد مسکن در شهر سمنان رشد بسيارخوبي داشته است و نشان مي دهد که افراد به مسکن مناسب دسترسي دارند اما هنگامي که با افراد مواجه مي شويم ، بسياري از عدم نداشتن مسکن مناسب – بالا بودن اجاره بها و گراني قيمت مسکن نگران هستند . اين اقشار بيشتر قشر کارمند و کارگر را دربرميگيرد
که حقوق پايين دارند و دستمزد آنان جواب هزينهايشان را نمي دهد .
يشتر مشکل براي خريد يا اجاره مسکن در افرادي است که دستمزد ثابت ندارند و امکان دارد دچار بيکاري فصلي يا روزانه گردند و اين قشر مجبور هستند در خانه هاي بافت قديم شهر در محله هاي پايين و با امکانات محدود استقرار يابند و چون تعداد خانوار آنان زياد است به هرنفر از اعضاي خانواده فضاي اندکي از مسکن اختصاص مي يابد و اين شاخصه هاي عدالت اجتماعي را مورد تهديد قرار مي دهد و بهتر است چاره اي انديشيد و تنگنا را حل نمود . و رعد يا اثبات اين فرضيه را در هاله اي از ابهام فرو مي برد .
فرضيه دوم :
- به نظر مي رسد مشاركت اجتماعي در امر مسكن توانسته موجب رشد شاخصه هاي انساني و فرهنگي (عدالت اجتماعي ) در دسترسي افراد به مسكن شده است .
مي توان گفت روحيه مشارکت اجتماعي در ساخت مسکن در شهر سمنان بسيار خوب است زيرا افراد از ايام دور تمايل داشته اند که مسکن خود را به صورت چند طبقه و آپارتماني بنا کنند که هم سرمايه گزاري مناسبي براي آنان باشد و هم با اجاره دادن و يا فروختن واحد هاي آپارتماني خود ديگر شهروندان را صاحب خانه نمايند . متأسفانه آماري از مشارکت افراد يافت نشد و بيشتر سعي گرديد از مشاهدات ميداني کمک گرفته شود .
درنتيجه اين فرضيه ثابت مي گردد زيرا هم شهروندان سمناني تمايل به چنين خواستي دارند و هم سازمان مسکن وشهر سازي و مسئولين شهر در اين زمينه مردم را تشويق مي نمايند .
ارائه وامهاي بانکي با سود مناسب از سوي بانکهاي دولتي و خصوصي و صنوقهاي مالي و اعتباري نيز شهروندان سمناني را ترغيب و تشويق به ساخت ساختمانهاي چند طبقه نيز را کرده است که زمينهايي که شهرداري و يا سازمان مسکن و شهرسازي شمنان در اختيار آنان قرار مي دهد را آپارتمان سازي نمايد .
مسكن در شهر سمنان از لحاظ كيفيت و مقاومت در برابر زلزله ميتوان به سه دسته عمده تقسيم كرد، دسته اول: خانه هاي قديمي و خشتي كه در بافت قديم شهر موجود است، دسته دوم: خانه هايي با ساخت آهني و آحري و سنگي بدون شناژ در برابر زلزله است و بيشترين تعداد واحد مسكوني شهر را تشكيل مي دهد. اين مساكن نيز قبل از سال 1370 ساخته شده اند و دسته سوم: خانه هاي مقاوم با اسكلت فلزي و بتني داراي شناژ در برابر زلزله است و بيشتر در نواحي 1 و 2 ساخته شده اند
قيمت زمين در سال 1385 در شهر سمنان از متر مربعي 1000 هزار ريال تا 50 ميليون ريال که با توجه به منطقه مورد نظر نوسان مي کند قيمت زمين در سال 1385 در شهر سمنان از متر مربعي 1000 هزار ريال تا 50 ميليون ريال که با توجه به منطقه مورد نظر نوسان مي کند. بيشترين قيمت زمين مسکوني متعلق به منطقه شهرک و بلوار قائم با متري 7000 هزار ريال و مديران در منطفه 2 شهرداري با متري 6500 هزار ريال و کمترين قيمت زمين متعلق به کوچه هاي قديمي شهر در منطقه 1 شهرداري مي باشد که متري 1000 هزار ريال است . خيابان بلوار قائم و شهرك، بلوار وليعصر- خيابان ياسر- زمينهاي كارخانه – كوي مديران، شهرك الهيه، بلوار 17 شهريور، باغ فردوس است كه در شمال اجتماعي و شمال جغرافيايي شهر قرار دارد بيشترين قيمت زمين مسکوني و منطقه هاي 8 و 9 و 10 و 11 خيابانهاي باهنر، شاهجوق و جهاديه، منطقه جنوبي حافظ و بلوار شريف واقفي كه در قسمت جنوبي شهر قرار دارند و داراي بافت كالبدي و فرهنگي با ساختار روستايي است كه با فرسودگي شديد نيز همراه و مشكلات اجتماعي خاص خود را نيز دارا است، كمترين قيمت زمين مسکوني را دارد . ميزان اجاره بها در شهر سمنان به عوامل زيادي در يک منطقه شهري بستگي دارد . که اين عوامل را مي توان در عرض خيابان و کوچه – نوع منزل مسکوني ( ويلايي يا آپارتماني ) - سطح زير بناي منزل مسکوني – دارا بودن پارکينگ – نوع مصالح به کار برده شده در يک منزل مسکوني – نوع امکانات استفاده شده در منزل مسکوني از جمله نوع کابينت و .... اشاره کرد. کرد بيشترين قيمت اجاره بها متعلق به منطقه شهرک در ناحيه 3 و منطقه 17است - سطح زير بناي خانه ها از ديگر مناطق سمنان بيشتر است.
از لحاظ اشتغال بخش مسکن تعداد فراواني کسب و کار براي افراد ساکن در شهر – شهرستان و حتي استان و کشور مي تواند ايجاد نمايد . اين نوع اشتغال در شهر مربوط به کارگران بنايي و فروشندگان مصالح ساختماني ، در شهرستان کارگاهها توليد مواد ساختماني مانند کورههاي آجرپذي و در استان و کشور کارخانه هاي بزرگ توليد مصالح مانند کارخانه سيمان را شامل مي شود . که جز گارگران ساختماني همگي از کار ثابت برخوردارند.
با تمام افزايش تعداد مسکن در شهر سمنان با مشکلات وتنگناههايي روبه رواست که از کيفيت رفاه اجتماعي در شهر مي کاهد اين تنگناهها عبارت اند از :
- عدم استحکام ساختمانها در بافت قديم ومياني شهر
- وجود خانه هاي خالي بسيار که نشان دهنده آن است هزينه خريد خانه ها بالا از تمکن مالي افراد خارج است و يا اکثر خانه ها به کساني تعلق دارد که داراي چند فضاي مسکوني هستند و احتياجي به مسکن ندارند و نشان دهنده آن است که تمامي گروهها هنوز به مسکن مناسب دسترسي نيافته اند
- نزديک بهم ساخته شدن فضا هاي مسکوني به صورتي که هر واحد در مجتمع مسکوني به ديگر واحد اشراف کامل دارد و آسايش خانواده در معرض تهديد قرار مي گيرد
- عدم وجود فضاهاي باز جهت ايجاد فضاهاي سبز و فضاي باز در کنار مجتمعهاي مسکوني و وجود کوچه هاي تنگ و باريک
- عدم آينده نگري در ايجاد مجتمع هاي مسکوني که يا داراي امکانات کافي نيستند و يا امکانات و خدمات به درستي پيش بيني نشده است و گاهي اوقات نيز مجتمعهاي مسکوني ساختخه مي شود چندين سال بعد به دليل مراجعات بسيار ساکنين به مسئولين شهر امکانات و خدمات به صورت پراکنده ايجاذ مي گردد که رفاه اجتماعي ساکنين به سختي تامين مي شود .
با توجه به بررسي که در مورد شاخصه هاي عدالت اجتماعي و دسترسي افراد به مسکن مناسب گرديد ميتوان گفت که ابعاد کمي و بسياري از شاخصه هاي انساني و اجتماعي در بعد مسکن در شهر سمنان رشد بسيارخوبي داشته است و نشان مي دهد که افراد به مسکن مناسب دسترسي دارند اما هنگامي که با افراد مواجه مي شويم ، بسياري از عدم نداشتن مسکن مناسب – بالا بودن اجاره بها و گراني قيمت مسکن نگران هستند . اين اقشار بيشتر قشر کارمند و کارگر را دربرميگيرد
که حقوق پايين دارند و دستمزد آنان جواب هزينهايشان را نمي دهد .
يشتر مشکل براي خريد يا اجاره مسکن در افرادي است که دستمزد ثابت ندارند و امکان دارد دچار بيکاري فصلي يا روزانه گردند و اين قشر مجبور هستند در خانه هاي بافت قديم شهر در محله هاي پايين و با امکانات محدود استقرار يابند و چون تعداد خانوار آنان زياد است به هرنفر از اعضاي خانواده فضاي اندکي از مسکن اختصاص مي يابد و اين شاخصه هاي عدالت اجتماعي را مورد تهديد قرار مي دهد و بهتر است چاره اي انديشيد و تنگنا را حل نمود . و رعد يا اثبات اين فرضيه را در هاله اي از ابهام فرو مي برد .
مي توان گفت روحيه مشارکت اجتماعي در ساخت مسکن در شهر سمنان بسيار خوب است زيرا افراد از ايام دور تمايل داشته اند که مسکن خود را به صورت چند طبقه و آپارتماني بنا کنند که هم سرمايه گزاري مناسبي براي آنان باشد و هم با اجاره دادن و يا فروختن واحد هاي آپارتماني خود ديگر شهروندان را صاحب خانه نمايند . متأسفانه آماري از مشارکت افراد يافت نشد و بيشتر سعي گرديد از مشاهدات ميداني کمک گرفته شود .
درنتيجه اين فرضيه ثابت مي گردد زيرا هم شهروندان سمناني تمايل به چنين خواستي دارند و هم سازمان مسکن وشهر سازي و مسئولين شهر در اين زمينه مردم را تشويق مي نمايند .
ارائه وامهاي بانکي با سود مناسب از سوي بانکهاي دولتي و خصوصي و صنوقهاي مالي و اعتباري نيز شهروندان سمناني را ترغيب و تشويق به ساخت ساختمانهاي چند طبقه نيز را کرده است که زمينهايي که شهرداري و يا سازمان مسکن و شهرسازي شمنان در اختيار آنان قرار مي دهد را آپارتمان سازي نمايد .
*پيشنهادات
با توجه به تنگناها و مشکلاتي که در بخش مسکن و در آزمون فرضيات ارائه گرديد مي توان چند راهکار عملي را پيشنهاد کرد
- ايجاد مجتمعهاي داراي استحکام مسکوني و مطابق با بافت شهري در بافت قديم ومياني شهر
- ارائه مسکن توسط شهرداري و يا سازمان مسکن وشهرسازي با توجه به درآمد اشخاص و در فضاهايي از شهر متناسب با در آمد و شغلشان با رعايت تمامي ابعاد شاخصه هاي اجتماعي و آسايش و رفاه بيشتر شهروندان
- ايجاد مسکن مشارکتي از سوي شهرداري شهر براي قشر ضعيف
- ايجاد خانه هاي اجاره به شرط تمليک و ارائه آن به قشر نيازمند به مسکن مناسب با در آمد پايين
- ارائه نقشه هاي جامع از سوي شهرداري و مسکن و شهرسازي و با ديد آينده نگر و در نظر گرفتن امکانات وخدمات و فضاهاي باز در کنار هرخانه و استقرار کوچه و خيابانهايي متناسب با تراکم خانه ها ونظارت بسيار بر ساخت خانه ها که هم داراي استحکام لازم باشد و هم تمامي موارد ساخت را از بعد فيزيکي با توجه به آسايش و آرامش همسايه را در نظر بگيرد
- اتخاذ قوانين و مقرراتي براي کساني که خانه هاي خود را براي کسب سود بيشتر خالي رها مي نمايند مانند اخذ ماليات و يا عوارض شهرداري بيشتر از آنان
منابع و ماخذ :
بني اسدي، ع: 1374، سيماي استان سمنان (جغرافيا – تاريخ – جغرافياي تاريخي) انتشارات استانداري سمنان.
پور محمدي ، محمد رضا 1378، برنامه ريزي مسكن ، انتشارات سمت .
جوان، ج:1380، جغرافياي جمعيت ايران، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد.
حقيقت، ع: 1382، سمنان ديار وابستگان، انتشارات كومش .
حقيقت، ع: 70 13، تاريخ قومس، انتشارات كومش .
ساعي، ا: بي تا، مسائل سياسي – اقتصادي جهان سوم، انتشارات سمت .
شفقي ، / خوب آيند ،س: 1380 ، روشهاي اساسي تامين مسكن گروههاي كم در آمد ، فصلنامه انقلاب و مسكن.
شيعه، ا: 1382، با شهر و منطقه در ايران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
مهندسين مشاور پارت ، 1374 ، طرح جامع شهر سمنان ، سازمان ومسکن وشهرسازي.
مشاورين هامون، 1370، مطالعات جامع اقتصادي – اجتماعي – فرهنگي استان سمنان، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان.
هاروي،د : 1379، ترجمه فرخ حساميان و همكاران، عدالت اجتماعي و شهر، انتشارات شركت پردازش برنامه ريزي شهري.
استان سمنان در آينه آمار، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان ،1382.
سرشماري عمومي نفوس و مسكن، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان75-45.
سالنامه آماري، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان1382 .
سرشماري عمومي نفوس و مسكن، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان1375-1345 .
قانون برنامه چهارم، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان سمنان1383 .
گزيده شاخصهاي نتايج سرشماري عمومي نفوس ومسکن 1385 ، استانداري سمنان شماره نشريه 288، تاريخ انتشار 1386
مباني نظري عدالت اجتماعي، انتشارات سازمان بنياد جانبازان و مستضعفان انقلاب اسلامي، 1375.
ارسال توسط کاربر محترم سايت : asdf258