بيمارستان به عنوان محل درمان بيماران ، همواره با شاخص اطاق هاي عمل مقايسه و داراي معني و مفهوم خواهد بود. از اولين بيمارستان هايي که داريوش کبير به واسطه احداث آنها درسرزمين هاي باستاني تحت نفوذ ايران عزيز ،در کتيبه هاي مصري لقب ،نيکو کار بزرگ ، را از آن خود کرد ، تا بيمارستان افتخار آميز جندي شاپوردر زمان ساسانيان ، وهمچنين از بيمارستان ها ي مشهورقرون سوم وچهارم ايرانيان تا ..... به امروز ،تعريف بيمارستان بعنوان محل درمان بيماران ،ثابت بوده ليکن درباره اطاق هاي عمل همواره تغييراتي را در تعاريف ،ظرفيت ،جانمايي ،اختصا صا ت ، معماري داخلي ،ارتباطات با ساير بخش ها ،اندازه ها ،پارت بندي هاي عملکردي ،تجهيزات ومنصوبات پزشکي و غير پزشکي ثابت و پرتابل ، .... شاهد بوده و هستيم . ازهمه مهمتر چگونگي طراحي فضا ي نهايي اطاق هاي عمل، بدون آنکه چيزي فداي چيز ديگر شده و قابليت اجرايي ونگهداري اين مجموعه را درطول بهره برداري ، حفظ نمايد ، اصلي ترين هدف بيمارستان سازان بوده است .
اگر به تمامي پيچيده گي هاي ذکر شده دربالا ،اهميت منظور نمودن امکان توسعه در ابعاد مختلفي که بعضي از آنها هنوز در آن مقطع ،کشف ويا اختراع هم نشده است ، را بيافزاييم ، سختي وجامع نگري الزامي کار بيشتر روشن خواهد شد .
درحال حاضر منابع مطالعاتي طراحان بيمارستاني در کشورمان ،منحصر به چند کتابي است که اساتيد بزرگواروپيشکسوتي همچون استاد دکترصدقياني ،استاد دکتر آصف زاده ، و ... آنها رامنطبق با شرايط بومي ايران تاليف نموده وهمچنين تعداد زيادتري ترجمه هاي کتب خارجي که ديگر زحمتکشان اين عرصه ،آنهارا به جامعه علمي کشورتحويل داده اند .اما در بخش خاص اطاقهاي عمل ،بدليل اهميت و پيچيده گي هاي طراحي واجراي فني آن ،بغير از آثار جزوه اي دوران طلايي شرکت خانه سازي ايران ،متاسفانه کارمطالعاتي که حاصل بررسي هاي متخصصين رشته هاي مختلف جراحي ( به عنوان بهره برداران نهايي ) ومهندسين ساختمان وتاسيسات (بعنوان سازندگان اين فضاي خاص تخصصي وپيچيده ) بوده باشد ، کمتر وجود دارد . اين مهم باعث گرديده گرانترين ، مهمترين ، واصلي ترين بخش بيمارستان ، دراکثر پروژه ها ،شاهد تغييرات الزامي بوده وتقريبا کمتر بيمارستاني يافت شود که در آن در طول سال شاهد کار اکيپ هاي بنايي وتاسيساتي نباشيم .
قصد ما به عنوان سا يت تخصصي صنعت بيمارستان سازي در ايران ،ارائه مطالب تخصصي وتيمي از اين منظر ،بوده وانشاءا... با پيشنهادات و انتقاد هاي سازنده تمامي اساتيد و دست اندر کاران بيمارستاني خطا هاي احتمالي را کاهش ومطالب ارائه شده را استغناء دهيم .
از آنجائيکه بحث « چگونگي احداث و ساخت » و نيز « تعمير ونگهداري » وهمچنين موضوع « توسعه وبازسازي » اطاقهاي عمل ، خود جوانب وملاحظات خاص خود را دارد ، توجه همگان را به اين نکته جلب مينمائيم که اين مقاله صرفا ، موضوعات و شا خص هاي بحث طراحي را ارائه مينمايد .همچنين بدليل حجم مطا لب وسرفصل ها ، به صورت سلسله وار ، اين مطالب روي سايت رفته وشما انشا ء ا... به مرور سرفصل ها را در دنباله صفحه قبلي ، مشاهده خواهيد فرمود .

فصل اول : محل جانمائي اطاق هاي عمل در بيمارستان
 

محل قرار گرفتن اطاق هاي عمل در بيمارستانها از مهمترين شاخص هاي اثر گذار بر بهره وري ونيز رعايت اصولي سيکل درمان بيماران وهمچنين مقوله هاي ديگري ازجمله کنترل عفونت هاي بيمارستاني و مهندسي ارزش درمنابع تاسيساتي و ... ميباشد .
از طرفي محل قرارگرفتن اطاق هاي عمل در طرح هر بيمارستاني نياز به مطالعات خاص همان بيمارستان نيز دارد به گونه ايکه با تعاريف و اهداف احداث بيمارستان مذکور نيز همخواني لازم را داشته باشد .
حال با توجه به موارد بالا به شرح فاکتورهاي مهم طراحي براي جانمايي اطاقهاي عمل مي پردازيم :
1 - اطاق هاي عمل را تا حدود دو دهه قبل به بالاترين طبقات ساختمان اصلي بيمارستان منتقل مي نمودند و براي اين کار نيز دلا يلي به اين شرح داشتند : دور بودن از مسير رفت و امد عمومي ؛ دور بودن از جريان هواي الوده بين بخش ها ؛ نزديکتر بودن به دستگاه هاي تهويه روي پشت بام که منجر به تهويه اسانتر وخطر خرابي کمتر و هزينه انتقال انرژي ارزانتر خواهد بود ؛ امکان بهتر توسعه وتغييرات در تجهيزات ولوازم مورد نياز اطاقهاي عمل در دراز مدت بدليل نزديکي به پشت بام و قدرت مانور روي بام که بسيار سهل تر از طبقات زيرين قابل اجراء خواهد بود ؛ و جزييات ديگري مانند ارامش کامل ونبود مزاحم پيراموني از قبيل سروصداي محوطه وخيابان- سر وصداي بخش ها- . . . .
2 - امروزه تفکر طراحان بيمارستاني همگام با تبلور تجهيزات وتکنولوژي جديد وهمچنين تغيير استاندارد هاي درماني ، بناچار تغييراتي رادر جانمايي بيمارستان ها پديد اورده است . از جمله الزاماتي که در حال حاضر نمي توان از انها چشم پوشي کرد عبارتند از :
- اطاق هاي عمل براي سهولت دسترسي همه بخشها به ان ، بايستي در طبقات مياني ساختمان اصلي گنجانده شود ؛
- وجود اسانسور هاي اختصاصي اطاق عمل وبراي منظور هاي مختلف (تخت بيماران-پرسنل بخش-سي اس ار کثيف - سي اس ار تميز -اختصاصي بخشهاي ويژه مثل اورژانس واي سي يو و ....) تقريبا الزامي ميباشد ؛
- با توجه به وقوع کشور ما در نيمکره شمالي زمين ، براي عدم استفاده از نور شديد افتاب و همچنين امکان الزامي استفاده از يک نور يکنواخت وملايم درطول روز ، اطاق هاي عمل در يال شمالي ساختمان قرار گيرند ؛
- اطاق هاي عمل بايستي کمترين فاصله را با سي .اس . ار يااسترليزاسيون مرکزي داشته باشد ؛
- دسترسي اطاق هاي عمل با بخش بستري جراحي بايستي کوتاه و سريع و حتي الامکان مستقل باشد ؛
- اورژانس بيمارستان و اي .سي . يو . و سي.سي.يو با اطاق هاي عمل کمترين فاصله ممکنه را داشته باشد ؛
- امکان گسترش وتغييرات در اينده هم از نظر ابعاد ، وهم از نظر بکار گيري تجهيزات جديد را با کليه جوانب تاسيساتي مورد نياز ان روز ، حتي الامکان داشته باشد ؛
- در مسير تردد داخلي بيمارستان باشد . يعني جهت دسترسي بخش هاي مختلف به مجموعه اطاق هاي عمل ،نياز به تردد به خارج از ساختمان اصلي بيمارستان وجود نداشته باشد ؛
-بخش اطاق هاي عمل ، کاملا بسته وايزوله بوده ودر مسير تردد وعبور مرور ديگر بخش ها قرار نگيرد ، حتي براي استفاده از پله فرار و يا تعميرات نوبه اي امکانات تاسيساتي بيمارستان ؛
3 - گذشته از جوانب کلي ذکر شده در بالا ، در بعضي پروژه هاي بيمارستاني ، نوع کاربري واهداف تاسيس ان بيمارستان خاص الزاماتي را در تعيين جانمايي مجموعه اطاقهاي عمل همان بيمارستان ، از قبل تعيين مي نمايد که به چند نمونه از انها اشاره ميکنيم :
- در بيمارستان هاي خاص در ماني با تعاريف خاص در ماني ، محل قرار گرفتن مجموعه اطاقهاي عمل الزامات خاص خود را دارد که با اصول کلي ذکر شده در بالا همخواني ندارد مانند بيمارستان هاي روانپزشکي يا بيمارستان هاي تخصصي خاص مانند فقط پوست ويافقط چشم و .....
- در بيمارستان هاي نظامي ، محل قرار گرفتن مجموعه اطاق هاي عمل تعاريف خاص خود را براساس ملا حظات طرح دفاعي ( طرح پدافندي ) مورد نظر ان بيمارستان ودر ان سرزمين ماموريتي ، و .... خواهد داشت که الزامآ مطابق تعاريف ذکر شده در بالا نخواهد بود ؛ مثلآ اطاق هاي عمل بيمارستان هاي نظامي بيشتر گرايش به طبقات زيرين همکف دارد و ...
- اگر چنانچه مراکز جراحي محدود فعلي کشورمان را ، که تقليد ناقص وکاسبکارانه اي از دي کلينيک هاي اروپا ميباشد ، به دليل وجود اطاق عمل وبخش هاي بستري و.... جزء مراکز بيمارستاني محسوب نماييم ( که بايستي بنماييم ولي نمي نمايند ؟؟ ) جون روابط بين بخشي وسيکل درماني انها تفاوت هايي با بيمارستان ها دارد ، جانمايي اطاق عمل انها نيز ويژه گي هاي خاص خود را دارد .

فصل دوم : جانمايي اجزاء داخلي در مجموعه اطاقهاي عمل
 

در داخل خود مجموعه اطاق هاي عمل در يک بيمارستان هم ، اجزاء مختلفي وجود دارد که تقسيم بندي ونحوه ء قرار گرفتن انها در کنار هم نيز بر کل بهره وري و يا تاثير گذار تر بودن سيکل درماني بيمارستان و ....موءثر خواهد بود . اين مجموعه شامل اطاقهاي بيهوشي ، اطاقهاي اسکراب ، سالن ريکاوري ، اطاق هاي عمل ، پذيرش ، اطاق تعويض تخت ، اطاق اماده سازي بيماران ، اطاق هاي نگهداري وسايل ، اطاق استريل ، اطاق گچ گيري ، اطاق استراحت پرسنل ، اطاق منشي بخش ،اطاق شستشو وسايل ، دفتر کارکنان ، اطاق گزارش نويسي پزشکان ، و . . .ميباشد .
از طرفي اهميت عمليات ضدعفوني در اطاقهاي عمل با جان بيماران و ميزان موفقيت جراحي ? پيوند ناگسستني دارد ؛ به همين دليل درداخل مجموعه اطاق هاي عمل يک خط بندي و تقسيم بندي براساس سيکل کاري ونيز نوع ضد عفوني مورد نياز وجود دارد که بايستي با درک صحيح ان کادربندي ؛ اجزاء مختلف را در طراحي براساس ان در کنار هم قرار داد . اين خط بندي ها بشرح ذيل ميباشند :
1 - منطقه ورودي بيماران و کارکنان و وسايل : اين منطقه در حقيقت خارجي ترين ناحيه از اطاق هاي عمل بوده وبايستي از ورود افراد غير به ان جلوگيري وبه عبارتي تحت حفاظت باشد . اين منطقه الزاماُ نياز به استريل ندارد و صرف رعايت تميزي بيشتر در ان کافي است . معمولاُ اين منطقه را در طراحي ها با يک کريدور عريض ويا يک سالن 4×4 الي 5×8 (بستگي به تعداد اطاقهاي عمل وتعداد جراحي در ساعت پيک دارد ) از ديگر قسمتهاي داخلي وخارجي اطاقهاي عمل جدا مينمايند . بهترين نوع طراحي اين منطقه بگونه ايست که سيکل امد وشد کارکنان ووسايل وبيماران ? ازقبل مشخص ومسير اين ترددها حتي الامکان يک طرفه باشد ؛ در اين صورت مسير داخل به خارج وبالعکس از هم مجزا ولي درکنارهم هستند . اگر چنانچه اسانسور هاي اختصاصي براي اطاقهاي عمل وجود دارند? محل باز شدن درب انها همين منطقه خواهد بود . قسمت پذيرش بيماران ? اطاق تعويض تخت بيماران ?ودر بعضي مواقع اطاقهاي مربوط به پرسنل اطاق عمل ( رختکن ها ?استراحت شيفت ) در اين قسمت قرار دارند .
2 - منطقه داخلي تالار اطاقهاي عمل : اين منطقه همان منطقه تميز ياخط زرد است که در بيشتر بيمارستان هاي کشور يا با کم توجهي ان رابرابرمنطقه تحت حفاظت ميدانند ويا با وسواس بيمورد ان را با خط قرمز يکي ميدانند . در صورتي که هردو مورد غير علمي واتفاقاُ هردو مورد به يک اندازه موجب ريسک عفونت هاي بيمارستاني خواهند شد . بايستي کاملاُ توجه نمود که خط زرد در تالار اطاقهاي عمل همان محلي است که بايستي لباس هاي مخصوص اطاق عمل را پوشيد ( شال وگان و دمپاپي و کلاه ) . دراين منطقه کل وسايل وکارکنان وبيماران تحت کنترل قرار گرفته و کاملاُ بايستي تميز وغير الوده باشند ؛ ليکن اين بدان معني نيست که اين منطقه ضد عفوني واستريل باشد . درطراحي ها ? اين منطقه را به صورت يک سالن اصلي مستطيل يا دايره شکل درنظر ميگيرند که مي تواند درب تمامي اطاقهاي عمل واسکراب به داخل ان باز شو د . انبار هاي وسايل و تجهيزات ونيز انبارهاي دارو هاي مصرفي همگي دراين منطقه قرار دارند .اطاق منشي واطاق گزارش نويسي پزشکان و بعضي مواقع اطاقهاي شستشوي وسايل جراحي (واشينگ و پکينگ ست هاي جراحي ) نيز در اين منطقه بايستي منظور گردند . اخرين محل تلاقي اين منطقه بامنطقه سوم را ( يعني به عبارتي دورترين محل از منطقه اول را ) بايستي براي محل سالن ريکاوري در نظر بگيريم .
3 - منطقه اصلي درتالار اطاقهاي عمل : اين منطقه را ناحيه سترون شده يا ناحيه ضدعفوني شده يا ناحيه خط قرمز ميگويند ؛ همه چيز دراين منطقه بايستي ضد عفوني شده يا به عبارتي استريل شده باشد .کليه اقلام ? تجهيزات پزشکي وغير پزشکي ? پرسنل ? بيماران ? حتي سطوح ديوارها و کف وسقف ? دراين منطقه حتي الامکان استريل شده وجود خواهند داشت . تک تک اطاق هاي عمل حتي الامکان داراي سيستم سيرکولاسيون هوا به صورت مستقل از ديگر فضاهاي بيمارستان ومجهز به فيلتر هاي مختلف به خصوص خواهند بود . در طراحي اين فضا بيشترين نقش مربوط به امور تاسيساتي خواهد بود . الزامات تاسيساتي درکف ( مانند شبکه ارت زير کفپوش ها ? بعضي از اتلت هاي گازهاي طبي از کف ? شبکه برق مورد نياز تخت جراحي از کف )و همچنين نياز هاي تاسيساتي در بالاي سقف کاذب (شبکه گازهاي طبي ? شبکه کانال هاي هدايت هواي سرمايش وگرمايش ? شبکه برق روشناپي ? شبکه برق مصارف تجهيزاتي ? فضاي مورد نياز نصب پليت چراغ سيالتيک ? و . . ) اجبارآ ارتفاع اين قسمت از بيمارستان را با ديگر نواحي بيمارستان متمايز ميکند ? به همين دليل در جا نمايي داخلي در تالار اطاق هاي عمل ? از همان ابتداي طراحي بايستي فضاي منطقه اصلي ويا استريل را ? در کل کار مشخص ومابقي قسمت هاي تالار اطا ق هاي عمل و بدون اغراق ?حتي مابقي بيمارستان را ? بعد از تعيين تکليف اين منطقه ? تکميل و نهايي نمود . منطقه اصلي در تالار اطاق عمل بيمارستان ها ميتواند خود يک سالن مستقل که درب تمامي اطاق هاي عمل به ان باز گردد باشد ويا اصلا سالن مجزايي در کار نبوده وتک تک اطاق هاي عمل به سالن منطقه داخلي ( بند 2 بالا ) وصل باشند ؛ دراينصورت صرفآ هر اطاق عمل يک خط قرمز خواهد داشت . ولي در هر حالتي خواه به صورت منطقه قرمز کلي ويا چند خط قرمز (البته کلي بهتر از چند منطقه اي ميباشد ) در طراحي سيکل هوا ? نبايستي فشار هوا بگونه اي باشد که امکان ورود هوا ي غير استريل به داخل اطاق عمل وجود داشته باشد .
4 - منطقه خروج کارکثيف از تالار اطاقهاي عمل : اين منطقه را راهرو ان استريل ويا راهرو دفع هم ميگويند . اصلي ترين نقش در کنترل الودگي محيط ويا کنترل عفونتهاي بيمارستاني ? را ? در نحوه طراحي و از ان مهمتر چگونگي استفاده از اين منطقه ?بايستي جستجو کرد . اين منطقه بهتر است به صورت يک کمر بند تمام اطاق هاي عمل را در بر گرفته ? تا بتوانند ابزار و وسايل ومواد استفاده شده ويا زاپد ونيز اقلام کثيف را ? از اين طريق از منطقه خط قرمز خارج نمايند . دراين صورت ديگر خط قرمز محل عبور اجسام ان استريل نخواهد بود ( چيزي که بيش از 80? بيمارستانهاي کشور در حال حاضر به ان مبتلاء هستند ) . نکته مهم در طراحي اين منطقه الزام به رعايت فشار هواي کمتر از ناحيه استريل است به صورتي که اين راهرو نه تنها باعث ورود هواي کثيف خودش به منطقه قرمز نگردد ? بلکه ? خود به نوعي کمک سيستم سيرکولاسيون مکانيکي تعبيه شده در تخليه هواي کثيف هم محسوب گردد . در طراحي ها ميتوان از اين محل به اطاق واشينگ و ديگر فضاهاي غير استريل تالار اطاقهاي عمل ورودي در نظر گرفت .
منبع:parsidoc.com
ارسال توسط کاربر محترم سايت : mosaieb_kh