انفاق يکي از واژه‌هاي قرآني و اسلامي است و از مهم‌ترين مباحث اقتصادي اسلام است. تعدد آياتي که در بحث انفاق مطرح شده است علاوه بر نشان دادن اهميت انفاق به تأثيرگذاري آن در اقتصاد اسلامي و وضع زندگي دنيوي مردم جامعه ديني نيز اشاره دارد.
نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن است
نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن بيان شده است يعني وقتي اين بذل ما و هديه اقتصادي به افراد بي‌بضاعت جامعه، انفاق نام مي‌گيرد و موجب رحمت الهي و ايجاد برکت در زندگي مي‌گردد که با انگيزه الهي و در راه خدا صورت گرفته باشد.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بيت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آيات قرآن و حتي نگاه کردن به صفحات قرآن کريم نيز داراي اجر و پاداش الهي است؛ اما تدبّر در آيات قرآن دستور اکيد خود قرآن و سفارش جدي پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جايي که فرموده‌اند در تلاوت قرآني که همراه با تدبر نباشد، خيري نيست.
انفاق ، مهم‌ترين مبحث اقتصادي اسلام
اما آيه امروز آيه 195 سوره «بقره» است: «وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيکُمْ إِلَي التَّهْلُکَةِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» در راه خدا انفاق کنيد و ( با ترک انفاق) خود را به دست خود به هلاکت نيفکنيد و نيکي کنيد که خداوند نيکوکاران را دوست مي‌دارد.
نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن بيان شده است يعني وقتي اين بذل ما و هديه اقتصادي به افراد بي‌بضاعت جامعه، انفاق نام مي‌گيرد و موجب رحمت الهي و ايجاد برکت در زندگي مي‌گردد که با انگيزه الهي و در راه خدا صورت گرفته باشد
انفاق يکي از واژه‌هاي قرآني و اسلامي است و از مهم‌ترين مباحث اقتصادي اسلام است. تعدد آياتي که در بحث انفاق مطرح شده است علاوه بر نشان دادن اهميت انفاق به تأثيرگذاري آن در اقتصاد اسلامي و وضع زندگي دنيوي مردم جامعه ديني نيز اشاره دارد.
انفاق در قرآن معنايي تمام دارد و هر گونه زکات، صدقه واجب و مستحب و حتي کمک‌هاي غير نقدي و بلکه غيرمادي را هم شامل مي‌شود.(1)
آيات قرآن وقتي بحث انفاق را مطرح مي‌کنند، هر کدام به گوشه‌اي از بحث انفاق پرداخته و ويژگي و شرايط آن را بيان مي‌دارند.
حضرت اميرالمؤمنين امام علي(ع) فرمودند: هر کار نيکويي که براي رضاي خداوند متعال انجام نگيرد، زشتي ريا بر آن است و ميوه‌اش، زشتي کيفر باشد
در اين آيه شريفه
نخستين شرط انفاق، در راه خدا بودن آن بيان شده است يعني وقتي اين بذل ما و هديه اقتصادي به افراد بي‌بضاعت جامعه، انفاق نام مي‌گيرد و موجب رحمت الهي و ايجاد برکت در زندگي مي‌گردد که با انگيزه الهي و در راه خدا صورت گرفته باشد.(2)
پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ع) فرمودند: خداوند متعال تنها آن عملي را مي‌پذيرد که خالص و محض رضاي او باشد.
همچنين حضرت اميرالمؤمنين امام علي(ع) فرمودند: هر کار نيکويي که براي رضاي خداوند متعال انجام نگيرد، زشتي ريا بر آن است و ميوه‌اش، زشتي کيفر باشد.(3)
انفاق به عنوان يک عمل نيک معرفي شده است که باعث جلب محبت حضرت حق مي‌گردد
آنچه مهم است و بايد در اقتصاد اسلامي مدنظر قرار بگيرد بحث توحيد و يگانه پرستي در عمل است. در مکاتب بشري اقتصاد فقط بين خلق خدا (مردم) تعريف مي‌شود ولي در اقتصاد اسلامي خدا محور قضيه است و اگر بهترين حرکت اقتصادي هم صورت پذيرد ولي خداوند در آن لحاظ نشود از نظر اسلامي پسنديده نيست و اصلاً اقتصاد جامعه اسلامي وقتي شکوفا مي‌شود که فعاليت‌هاي اقتصادي در آن طبق نظر بيت‌الاسلام و براي رضاي خداوند صورت پذيرد.
در قسمت دوم اين آيه ترک انفاق برابر با هلاکت مطرح شده است و در قسمت آخر آيه شريفه، انفاق به عنوان يک عمل نيک معرفي شده است که باعث جلب محبت حضرت حق مي‌گردد.
در معناي قسمت دوم آيه شريفه برخي از مفسرين منظور را اسراف و زياده‌روي در انفاق مي‌دانند؛ يعني با زياده‌روي در انفاق خود را هلاک نکنيد، ولي غالب مفسران معناي آيه را تهديد بخل مي‌دانند يعني با بخل و انفاق نکردن خود را به ورطه هلاکت مي‌کنيد.
در تفسير اثني‌عشري در ذيل اين قسمت آيه حديث از رسول خدا (ع) نقل شده است که حضرت فرمودند: بخيل از قرب الهي دور است و از بهشت دور و به آتش جهنم نزديک است.(4)
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بيت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آيات قرآن و حتي نگاه کردن به صفحات قرآن کريم نيز داراي اجر و پاداش الهي است؛ اما تدبّر در آيات قرآن دستور اکيد خود قرآن و سفارش جدي پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جايي که فرموده‌اند در تلاوت قرآني که همراه با تدبر نباشد، خيري نيست
در ادامه اين تفسير آمده است که اين آيه شريفه عام است. (5) نسبت به تمام مکلفين و در انفاق در کليه خيرات و راه خدا مطلقاً و مراد به انفاق به طريق اقتصاد است. انفاق في‌سبيل‌الله در چندين آيه ديگر قرآن نيز مورد تأکيد قرار گرفته است.
پاک بودن مال ، اساس انفاق است
مطابق آيه 267 سوره «بقره» خداوند تعالي کيفيت مالي را که انفاق مي‌شود بيان کرده و مي‌فرمايد بايد از اموال طيب باشد نه خبيث، يعني مالي که فقير با رغبت آن را بگيرد نه با کراهت و اغماض به اين ترتيب اساس انفاق پاک بودن مال است.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بيت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آيات قرآن و حتي نگاه کردن به صفحات قرآن کريم نيز داراي اجر و پاداش الهي است؛ اما تدبّر در آيات قرآن دستور اکيد خود قرآن و سفارش جدي پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جايي که فرموده‌اند در تلاوت قرآني که همراه با تدبر نباشد، خيري نيست.
شرط پاک بودن را شرايط اساس انفاق مطرح مي‌کند و براي آنکه مخاطب، بيشتر به زشتي اين عمل (انفاق از مال ناپاک) پي ببرد، اين طور بحث را جا مي‌اندازد که اگر اموال ناپاکي را به خود شما بدهند علاقه‌اي به پذيرش آن‌ها نشان نمي‌دهيد پس با ديگران همان کنيد که دوست داريد با شما رفتار شود
آنچه براي خود دوست داري ، براي ديگران هم دوست بدار
اما امروز آيه 267 سوره «بقره» است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَيَمَّمُواْ الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِيهِ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ»؛ اي کساني که ايمان آورده‌ايد از قسمت‌هاي پاکيزه اموالي که به دست آورده‌ايد، و از آنچه از زمين براي شما خارج ساخته‌ايم، را انفاق کنيد، و براي انفاق به سراغ قسمت‌هاي ناپاک نرويد در حالي که خود شما، (به هنگام پذيرش اموال) حاضر نيستيد آن‌ها را بپذيريد مگر از روي اغماض و کراهت! و بدانيد خداوند، بي‌نياز و شايسته ستايش است.
اين آيه شريفه کيفيت مالي که قرار است مورد انفاق قرار بگيرد را مورد بحث قرار داده و شرط پاک بودن را شرايط اساس انفاق مطرح مي‌کند و براي آنکه مخاطب، بيشتر به زشتي اين عمل (انفاق از مال ناپاک) پي ببرد، اين طور بحث را جا مي‌اندازد که اگر اموال ناپاکي را به خود شما بدهند علاقه‌اي به پذيرش آن‌ها نشان نمي‌دهيد پس با ديگران همان کنيد که دوست داريد با شما رفتار شود.(6)
«صاحب مجمع‌البيان» پاک بودن را شرط لازم دانسته ولي آن را کافي نمي‌داند بلکه آيه را اين‌طور ترجمه مي‌کند: «از بهترين چيزي که به دست آورده‌ايد و کسب کرده‌ايد» يعني ايشان شرط انفاق را فقط پاکي مال نمي‌داند(8) بلکه مي‌گويد بايد بهترين مال انسان مورد انفاق قرار گيرد. ايشان اين مطلب را با استناد به آيه «لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّي تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ» (9) مطرح مي‌کند و از آيه مورد بحث هم همين متعالي استخراج مي‌کند
در تفسير شريف الميزان ذيل اين آيه آمده است: خداوند تعالي در اين آيه کيفيت مالي را که انفاق مي‌شود بيان نموده و مي‌فرمايد بايد از اموال طيب باشد نه خبيث، يعني مالي باشد که فقير با رغبت آن را بگيرد نه با کراهت و اغماض، براي اينکه کسي نخواهد با بذل مال طيب، خوشتين را به صفت بخشنده متصف سازد، و بخواهد مال خبيث خود را از سر باز کند، و زندگي خود را از چنين آلودگي‌ها رها سازد، چنين کسي دوستدار کار نيک نمي‌شود، و چنين انفاقي نفس او را به کمالي نمي‌رساند و به همين جهت است که مي‌بينم آيه شريفه با جمله «وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ» به پايان مي‌رسد، چون اين جمله به ما مي‌فهماند که بايد در انفاق خود بي‌نيازي و حمد خداي را در نظر بگيريم.(7)
البته «صاحب مجمع‌البيان» پاک بودن را شرط لازم دانسته ولي آن را کافي نمي‌داند بلکه آيه را اين‌طور ترجمه مي‌کند: «از بهترين چيزي که به دست آورده‌ايد و کسب کرده‌ايد» يعني ايشان شرط انفاق را فقط پاکي مال نمي‌داند(8) بلکه مي‌گويد بايد بهترين مال انسان مورد انفاق قرار گيرد. ايشان اين مطلب را با استناد به آيه «لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّي تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ»(9)
مطرح مي‌کند و از آيه مورد بحث هم همين متعالي استخراج مي‌کند.
در تفسير نمونه شأن نزول اين آيه چنين آمده است: از امام صادق(ع) نقل شده که اين آيه درباره جمعي نازل شد که ثروت‌هايي از طريق رباخواري در زمان جاهليت جمع‌آوري کرده بودند و آن را در راه خدا انفاق مي‌کردند. خداوند آن‌ها را از اين کار نهي کرد و دستور داد از اموال پاک و حلال در راه خدا انفاق کنند.(10)
بايد تلاش کنيم که در فرهنگ عمومي جامعه ما اين مسئله جا بيفتد و ديگر کسي از پول حرام يا شبهه‌ناک انفاق نکند و اگر بنا دارد مال يا اموالي را در راه خدا انفاق کند حتماً به گونه‌اي باشد که مستمند بدون هيچ اغماض و اکراهي آن را دريافت کند و خوشحال گردد.
نکته ديگري که آيه در انتهايش به آن توجه داده است اين است که خداوند از انفاق‌هاي ما بي‌نياز است بايد غني بودن حضرت حق همواره به هنگام انفاق مدنظر ما باشد تا در حين انفاق دچار عجب و خودبيني نگرديدم و با حال نياز و استغاثه الهي، توفيق انفاق في‌سبيل‌الله را پيدا کنيم.
پي‌نوشت‌ها:
1. مجموعه آثار شهيد مطهري، جلد 26 ، ص 125
2. ميزان الحکمة، ج 3 ، ص 374
3. همان، ج 4 ، ص 341
4. تفسير اثني‌عشري، ج1، ص352
5. همان.ص 354
6. مضمون حديثي از امام معصوم
7. ترجمه تفسير الميزان،ج2 ، ص603
8. ترجمه مجمع‌البيان،ج3،ص155
9. آيه 92 سوره عمران
10. برگزيده تفسير نمونه، ج 1، ص 240
منبع:جهان نيوز ارسال توسط کاربر محترم سايت : alirezamazrooei