چکيده
 

بعضاً ديده شده که عرض بزرگراه ها در حين ساخت به منظور کاهش هزينه ها کم مي شود. کم شدن عرض در حين بهره برداري، مشکلاتي را از قبيل ايجاد ترافيک و راه بندان براي بزرگراه به وجود خواهد آورد. عرض بزرگراه هاي خرم و خيام و صياد شيرازي که جزئي از رينگ سوم ترافيکي شهر اصفهان اند نيز در حين ساخت کاهش يافت. اين کاهش عرض بعضاً باعث ايجاد راه بندان هاي طولاني مي گردد. در اين مقاله، بازپرداخت هاي يکسان سالانه ي مربوط به سرمايه گذاري ساخت يکي از باندهاي اين پروژه ها، همراه با هزينه هاي ناشي از ايجاد ترافيک بر اثر کاهش عرض بزرگراه محاسبه شده است. نتايج حاصل، بر افزايش چشمگير و چندبرابري ميزان هزينه هاي ناشي از راه بندان به هزينه ي ساخت يک باند دلالت نمود. بر همين اساس، پيشنهادهاي زير براي ساخت پروژه هاي مشابه ارائه مي گردد:
1- از کاهش عرض طراحي شده ي بزرگراه ها در حين ساخت، جداً خودداري شود.
2- براي کاهش خسارات ناشي از راه بندان ها، تلاش شود با مديريت صحيح و افزايش تعداد پليس و به کارگيري سامانه هاي هوشمند، در حين راه بندان ها عوامل موثر در اين زمينه که عبارت اند از: طول راه بندان، زمان راه بندنان، تعداد راه بندان در روز، طول اشغالي هر ماشين و ... به حداقل کاهش يابد.
3- نقاط حساس و بحراني در طول مسير را ه اغلب راه بندان ايجاد مي کنند، در اسرع وقت تعريض نموده و يا دست کم تعداد پليس در آن محل ها افزايش يابد؛ چون توجيه اقتصادي دارد.

مقدمه و بررسي منابع
 

توسعه و پيشرفت هر کشور بستگي به اجراي دقيق و کارآمد پروژه ها و طرح هاي مختلف در زمينه هاي علمي، پژوهشي، اقتصادي و فرهنگي دارد. کشور ما که در زمره ي کشورهاي در حال توسعه مي باشد نيز براي رسيدن به توسعه اي متوازن و پيشرفتي همه جانبه، ملزم و محتاج به اجراي منظم اين گونه طرح هاست. بزرگ ترين شهر ايران که از جمله کلان شهرهاي دنياست، تهران است و پس از آن مهم ترين شهر از نظر اقتصادي و فرهنگي و سياسي، شهر زيباي اصفهان مي باشد.
به دليل اهميت استان و به خصوص شهر اصفهان اجراي پروژه هاي زير بنايي در اين استان امري ضروري ست. اهميت اين گونه پروژه ها در اجراي انضباط و رعايت قوانين شهرسازي است و از نظر حمل و نقل شهري نيز نياز به ساخت بزرگراه ها و خيابان هايي است که جواب گوي بار ترافيکي روز افزون شهر باشد.

جدول 1: پارامترهاي متغير مورد استفاده

رديف	نام پارامتر	واحد	محدوده ي انتخابي تغييرات	مقدار انتخاب
1	نرخ تورم (سالانه)	-	0.27-0.1	0.15
2	نرخ بازگشت سرمايه (سالانه)	-	0.29-0.3	0.14
3	طول راه بندان	متر	2900-300	1000
4	طول اشغالي يک ماشين	متر	11.5-5	6
5	زمان ترافيک	ساعت	0.1-1.4	0/5
6	تعداد نفر در هر ماشين	نفر	5-1	3
7	تعداد راه بندان در يک روز	عدد	14-0	5
8	بنزين مصرفي در هر ساعت	ليتر	6.5-0	5
9	قيمت يک ليتر بنزين	ريال	7500-1000	4000

جدول 2: کل پارامترهاي مورد استفاده در تحقيق

رديف	نام	نوع
1	هزينه ي ساخت بزرگراه (ريال)	ثابت
2	متوسط نرخ تورم سالانه	متغير
3	نرخ بازگشت سرمايه (سالانه)	متغير
4	سال ساخت پروژه	ثابت
5	سال ارزيابي پروژه	ثابت
6	فاصله ي زمان بين ساخت و ارزيابي (سال)	محاسبه شده
7	هزينه ي ساخت پروژه با توجه به تورم در زمان ارزيابي (ريال)	محاسبه شده
8	عمر پروژه (سال)	ثابت
9	بازپرداخت هاي يکسان سالانه ي هزينه ي ساخت پروژه (ريال)	محاسبه شده
10	طول پروژه (متر)	ثابت
11	تعداد باند بزرگراه	ثابت
12	بازپرداخت هاي يکسان سالانه ي هزينه ي ساخت پروژه براي يک باند (ريال)	محاسبه شده
13	باز پرداخت هاي يکسان سالانه ي هزينه ي ساخت پروژه براي يک کيلومتر يک باند (ريال)	محاسبه شده
14	طول راه بندان کيلومتر	متغير
15	طول اشغالي يک ماشين	متغير
16	تعداد ماشين در راه بندان	محاسبه شده
17	زمان ترافيک	متغير
18	تعداد نفر در هر ماشين	متغير
19	تعداد افراد  درگير در ترافيک	محاسبه شده
20	کل وقت تلف شده	محاسبه شده
21	ارزش متوسط يک ساعت هر نفر	ثابت
22	تعداد راه بندان در يک روز	متغير
23	ارزش کل وقت تلف شده در يک روز	محاسبه شده
24	بنزين مصرفي در هر ساعت	متغير
25	قيمت يک ليتر بنزين	متغير
26	کل هزينه ي بنزين مصرفي راه بندان در يک روز	محاسبه شده
27	کل هزينه ي راه بندنان ها در يک سال	محاسبه شده
28	نسبت هزينه ي راه بندان سالانه به بازپرداخت هاي سالانه ي مربوط به ساخت يک باند	محاسبه شده

 

جدول 3: پارامترهاي متغير مورد استفاده همراه با روابط به دست آمده
 

از بزرگ ترين پروژه هاي عمراني که در شهر اصفهان اجرا شده است، مجموعه ي بزرگراه هاي حکيم عمر خيام و شهيد صياد شيرازي مي باشد. اين بزرگراه ها نقش بسيار موثري در بهبود حمل و نقل شهري، کاهش بار ترافيکي معابر شهر و سهولت آمد و شد وسايل نقليه دارند.
طبق اظهارات مسئولات اجرايي، بزرگراه هاي مذکور از حيث سرعت عمليات، کيفيت اجرا و استفاده از فن آوري هاي جديد، در نوع خود کم نظير بوده اند؛ ولي از آن جا که بيش تر

پروژهاي عمراني، به خصوص در کشور ايران به هنگام ساخت و بهره برداري نهايي با مشکلاتي همچون نبود زمان بندي دقيق در اجراي پروژه، فقدان بهره وري مطلوب از پروژه و مسائل اقتصادي، و در نهايت با نقص هاي فني و اجرايي مواجه مي شوند، اين پروژه نيز از اين رويه مستثنا نبوده و به علت رعايت نشدن زمان بندي دقيق براي بهره وري سريع تر و بهره نگرفتن از نظريات کارشناسان، پيش از موعد دچار مشکلاتي از جمله نشست سطح قسمتي از بزرگراه، نفوذ آب از داخل ديوار حائل بزرگراه به داخل، و آب گرفتگي و جاري شدن روان آب ناشي از بارندگي در قسمت هاي ورودي و خروجي بزرگراه شده است.
در اين مقاله که حاصل نتايج به دست آمده از يک طرح تحقيقاتي ست، با توجه به بازديدهاي انجام گرفته از قسمت هاي مختلف طرح و گفت و گو با ا هالي و مردمي که در معرض پيامدهاي ساخت اين بزرگراه قرار گرفته اند و بعضاً مسئولان و مجريان اين پروژه و تهيه ي عکس ها و فيلم ها از قسمت هاي مختلف آن، به بررسي مزايا و معايب آن ها پرداخته مي شود. لازم به ذکر است که در اين بررسي، ذکر معايب تنها جنبه ي انتقادي داشته و در جهت بهبود
ورفع آن هاست.

به دلايل غيرکاشناسي و تنها براي کاهش هزينه ها، اغلب مشاهده مي شود که قسمتي از پروژه ها در حين ساخت حذف مي گردد. اين مساله باعث مي شود که پس از افتتاح طرح، استفاده از آن با مشکلاتي رو به رو شود. همان گونه که ذکر شد، يکي از طرح هاي زيربنايي که در شهر اصفهان در سال هاي گذشته اجرا گرديده، مجموعه ي بزرگراه هاي خرم و خيام و صياد شيرازي، قسمتي از رينگ ترافيکي سوم شهر اصفهان است. عرض بزرگراه هاي فوق پس از طراحي و در هنگام ساخت کاهش يافت. اين مساله باعث گرديده که با خراب شدن يک ماشين يا يک تصادف کوچک، راه بندان هاي طولاني مدت در اين بزرگراه ها اتفاق بيفتد. در اين مقاله با در نظر گرفتن کليه ي عوامل دخيل، ارزيابي فني و اقتصادي کاهش عرض بزرگراه فوق انجام پذيرفته و در نهايت، تاثير اقتصادي آن از منظر اتلاف وقت و آلودگي محيط زيست و ديگر موارد مشخص شده و پيشنهادهايي در اين ارتباط ارائه گرديده است.
اهميت و ضرورت انجام اين تحقيق را مي توان بدين صورت بيان نمود که کاهش عرض بزرگراه باعث گرديده تا راه بندان هاي طولاني در زمان هاي پيک ترافيک اتفاق بيفتد که باعث اتلاف وقت و افزايش مصرف سوخت و ايجاد آلودگي مي شود. همچنين، يکي از اهداف اصلي انجام اين تحقيق و تهيه ي اين مقاله را مي توان جلوگيري از تغييرات غير کارشناسانه در پروژه ها در هنگام ساخت دانست.

شرح و روال کار
 

براي انجام اين تحقيق، ابتدا با مراجعه به ارگان هاي ذي ربط، کليه ي اطلاعات مربوط به بزرگراه صياد شيرازي جمع آوري شد و مورد بررسي قرار گرفت. سپس پارامترهاي موثر و مورد نياز در انجام ارزيابي مشخص گرديد. پارامترهاي فوق به سه دسته ي ثابت، متغير و محاسبه اي، تقسيم و در جداول 2 و 1 ارائه شده اند. در اقدامي ديگر، براي انجام محاسبات و ارزيابي هاي مورد نياز، برنامه اي کامپيوتري از سوي نگارنده تهيه شد.
براي هر کدام از پارامترهاي متغير و تأثيرگذار در هزينه ها، محدوده اي انتخاب شده که در جدول 1 نشان داده شده است. سپس محاسبات با ثابت نگه داشتن بقيه ي پارامترها و براي 14 حالت براي هر کدام از متغيرها در يک شيت جداگانه توسط برنامه ي کامپيوتري تهيه شده، انجام پذيرفت. خلاصه ي نتايج حاصل که عبارت اند از مقادير متغير همراه با نسبت هزينه هاي ناشي از راه بندان به هزينه هاي سالانه ي مربوط به بازپرداخت هاي يکسان ساخت طرح، همراه با روابط به دست آمده ي بين آن ها، در جداول 3 و 5 به صورت ترسيمي در شکل هاي 1 تا 9 نشان داده شده است.

جدول 4: پارامترهاي متغير مورد استفاده همراه با تاثير و پيشنهادهاي در مورد اصلاح هر کدام از آن ها

رديف	نام پارامتر	تاثير پارامترها	پيشنهادات
1	نرخ تورم سالانه	با افزايش مقدار تورم، هزينه هاي مربوط به خسارات ناشي از راه بندان کاهش مي يابد.	-
2	نرخ بازگشت سرمايه ي سالانه	با افزايش نرخ بازگشت سرمايه، باز پرداخت هاي يکسان سالانه ي مربوط به ساخت يک باند بزرگراه افزايش مي يابد.	-
3	طول راه بندان	با افزايش طول راه بندان، هزينه هاي مربوط به خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد.	با افزايش تعداد پليس و استفاده از سامانه هاي هوشمند و عريض کردن نقاط بحراني در طول مسير مي توان طول راه بندان را کم نمود و توجه اقتصادي قابل قبولي دارد.
4	طول اشغالي يک ماشين	با افزايش طول اشغالي يک ماشين، هزينه هاي مربوط به خسارات ناشي از راه بندان در ظاهر کاهش مي يابد؛ ولي چون طول راه بندان کم تر مي شود، به صورت غيرمستقيم هزينه هاي راه بندان افزايش مي يابد.	با فرهنگ سازي درباره ي اين موضوع که خودروها در راه بندان يا فاصله ي کم و مرتب پشت سر هم قرار گيرند، طول راه بندان کاهش چشمگيري مي يابد.
5	زمان ترافيک	هر چه قدر زمان ترافيک افزايش يابد، هزينه هاي مربوط به خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد.	با افزايش تعداد پليس مي توان زمان راه بندان را کاهش داد.
6	تعداد نفر در هر ماشين	به صورت ظاهر هر چه قدر افراد در خودروها افزايش يابد، هزينه هاي مربوط به خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد؛ ولي چون افزايش تعداد افراد در هر خودرو، تعداد خودروها در بزرگراه را کم مي کند، به صورت غير مستقيم طول راه بندان را کم نموده و هزينه ها را کاهش مي دهد.	با فرهنگ سازي مي توان از طريق افزايش استفاده کنندگان از هر خودرو، تعداد خودروها در بزرگراه و طول راه بندان را کاهش داد/
7	تعداد راه بندان در يک روز	با افزايش تعداد راه بندان در روز، خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد.	با مديريت و افزايش تعداد پليس در بزرگراه مي توان تعداد راه بندان را کاهش داد.
8	بنزين مصرفي در هر ساعت	با افزايش مقدار بنزين مصرفي در هر ساعت خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد.	با فرهنگ سازي و خاموش کردن ماشين در طول زمان راه بندان مي توان هزينه ها را به ميزان قابل توجهي کاهش داد.
9	قيمت يک ليتر بنزين	با افزايش قيمت بنزين، خسارات ناشي از راه بندان به صورت خطي افزايش مي يابد.	با افزايش قيمت بنزين به قيمت واقعي، فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومي افزايش يافته و تعداد استفاده کنندگان از خودروهاي شخصي کم تر مي شود و طول راه بندان ها کاهش مي يابد.

منابع
Expansion joist in building, Technical Report No.65
ماهنامه فني-تخصصي دانش نما 181-182.