ارائه آمار از تعداد کاربران اينترنت و ضريب نفوذ اينترنتي در کشور هميشه با بحث‌ها و شک و ترديدهاي گوناکوني همراه بوده است، چرا که پيوسته در اين خصوص اعداد و ارقام متفاوتي مطرح مي‌شود. به عنوان مثال در واپسين روزهاي سال 88، مرکز آمار ايران نتيجه آمارگيري کاربران اينترنتي را اعلام کرد و گزارش داد که ميزان ضريب نفوذ اينترنتي در کشور 1/11 درصد است.

اين درحالي است که شرکت فناوري اطلاعات نيز پيش از اين ميزان ضريب نفود اينترنتي کشور را 9/34 درصد گزارش داده بود، اما آمار ارقام در خصوص تعداد کاربران اينترنتي ايران به اينجا ختم نمي‌شود، چرا که تقريبا در بهمن ماه سال گذشته نيز سايت آمارهاي جهاني اينترنت (internetworldstats.com) به رسم هر ساله خود آمار ضريب نفوذ در کشورهاي مختلف را اعلام کرد که در اين بين ضريب نفوذ اينترنت ايران، بيش از 56 درصد اعلام شده بود.
انتشار اين آمارهاي ضد و نقيض گويا چندان هم براي مسوولان وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات تعجبي به همراه نداشته؛ چرا که اين مسوولان نه تنها وجود چندين آمار مختلف در اين حوزه را سوال‌برانگيز نمي‌دانند، بلکه بر اين باورند که هر مدل آمارگيري از تعداد کاربران اينترنت يک جواب را دارد و قرار نيست آمارهاي به دست آمده در اين حوزه مطلق باشد.
تناقض در آمارهاي داخلي
از ابتداي دي ماه سال 87 بود که طرح آمارگيري از کاربران اينترنت به منظور محاسبه ضريب نفوذ اينترنت در سطح استان کشور به اجرا درآمد. اين طرح توسط مرکز آمار ايران و به سفارش و همکاري شرکت فناوري اطلاعات به اجرا در آمد. به گفته مسوولان اين طرح، از آنجايي که ميزان ضريب نفوذ اينترنت در ايران هيچ گاه به طور دقيق مشخص نبوده، انجام اين نمونه‌گيري در نشان دادن شمار دقيق تعداد کاربران اينترنت ايراني موثر واقع خواهد شد. شمارش تعداد کاربران اينترنتي که براي اولين بار در کشور صورت مي‌گرفت به شيوه سنتي و به صورت نمونه گيري در سراسر کشور به اجرا درآمد. همچنين اظهار شده بود که استفاده از شيوه شبکه‌اي در به دست آوردن تعداد کاربران اينترنت نيز به طور موازي در کنار روش نمونه‌گيري صورت مي‌گرفت. گفته مي‌شد در اين طرح حدود صد هزار خانوار در کشور به صورت نمونه مورد پرسش قرار گرفتند تا تعداد دقيق استفاده‌کنندگان اينترنت در داخل کشور به همراه شاخص‌هايي مانند سواد، شغل و سن کاربران محاسبه شود. بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده قرار بود نتيجه نهايي اين آمارگيري در تابستان سال 88 منتشر شود، اما تقريبا با شش ماه تاخير اين نتيجه در 22 اسفند ماه سال 88 بر خروجي تنها يک خبرگزاري ( ايرنا) قرار گرفت.
بر اساس اين گزارش ضريب نفوذ اينترنت در کشور در سال گذشته 1/11 درصد گزارش شده است، به طوري که از هر 100 نفر جمعيت کشور حدود 11نفر، از اينترنت استفاده مي‌کنند. به گزارش مرکز آمار ايران، روش آمارگيري در اين طرح، نمونه‌گيري است که با مراجعه به 98 هزار و 982 خانوار و تکميل پرسشنامه براي آنها توسط مامور آمارگيري و توسط خانوار (براي خانوارهاي داراي کاربر اينترنت) انجام شده است. بر اساس نتايج به دست آمده، در سال 1387 از مجموع 8/18 ميليون خانوار کشور حدود پنج ميليون خانوار
(5/26 درصد) در محل سکونت يا در محل‌هاي ديگر از اينترنت استفاده کرده‌اند.
بدين ترتيب حداقل يک عضو اين خانوارها، کاربر اينترنت بوده است. اين گزارش ادامه مي‌دهد که اين سهم براي خانوارهاي شهري کشور بالغ بر 1/34 درصد و براي خانوارهاي روستايي کشور 8/8 درصد بوده است.
در دوره ياد شده، از کل 8/71 ميليون نفر جمعيت کشور، تعداد هفت ميليون و 96 هزار نفر کاربر اينترنت بوده‌اند. بر اين اساس ضريب نفوذ اينترنت در کشور 1/11 درصد است. اين ضريب در نقاط شهري کشور 15 درصد و در نقاط روستايي سه درصد بوده است. همچنين ضريب نفوذ اينترنت براي جمعيت 10 تا 59 ساله کشور 9/13 درصد، محاسبه شده است. اين گزارش ادامه مي‌دهد از کل کاربران اينترنت کشور 8/28 درصد در استان تهران زندگي مي‌کنند. همچنين بيشترين و کمترين ضريب نفود در کشور به ترتيب متعلق به استان‌هاي تهران با 4/16 درصد و استان سيستان و بلوچستان با 3/3 درصد است. طبق اين گزارش از مجموع کاربران اينترنت در کشور 2/75 درصد حداقل در محل سکونت خود، 15 درصد حداقل در محل کار خود، 26درصد حداقل در کافي نت و 9/14درصد حداقل در محل تحصيل خود از اينترنت استفاده کرده‌اند. بر اساس نتايج طرح، از مجموع کاربران اينترنت کشور که در محل سکونت خود از اينترنت استفاده کرده‌اند نحوه دسترسي 9/91 درصد از طريق تلفن Dial up بوده است.
هر چند اين آمارگيري با همکاري سازمان آمار کشور و شرکت فناوري اطلاعات به دست آمده، اما نتيجه به دست آمده درست عکس نتيجه‌اي است که شرکت فناوري اطلاعات به دست آورده است. در واقع در گزارشي که خود شرکت فناوري اطلاعات در خصوص وضعيت شاخص‌هاي فناوري اطلاعات طي اجراي برنامه چهارم توسعه در سال گذشته منتشر کرد، در شاخص ضريب نفوذ کاربران اينترنت، وضعيت مورد انتظار در پايان برنامه عدد 30 درصد بود که با رسيدن به عدد 9/34 درصد و 23 ميليون کاربر 33/116 درصد اين هدف محقق شده بود و اين يعني 23 درصد اختلاف بين نتيجه‌هاي به دست آمده.
براي جويا شدن از صحت آمارهاي منتشر شده از سوي سازمان آمار، وقتي با شرکت فناوري اطلاعات تماس مي‌گيريم روابط عمومي اين شرکت تنها به اين نکته اکتفا مي‌کند که اين شرکت در حال حاضر تمايلي به پاسخگويي در اين زمينه ندارد و آمارهاي منتشر شده از سوي سازمان آمار نيز واقعي نيستند. روابط عمومي اين شرکت همچنين در ادامه مي‌افزايد: مرکز آمار بدون هماهنگي با شرکت فناوري اطلاعات اين آمار را آن هم از طرف خودش منتشر کرده است که به هيچ وجه هم مورد تاييد شرکت فناوري اطلاعات نيست.
خطا در فرمول و محاسبات
اين اظهارات در حالي صورت مي‌گيرد که به گفته برخي از کارشناسان به نتيجه به دست آمده توسط سازمان آمار بيشتر از روش‌ فرمولي شرکت فناوري اطلاعات مي‌توان اعتماد کرد؛ چرا که اين نتيجه از روشي به دست آمده که مورد تاييد اتحاديه جهاني مخابرات (ITU) است و رد اين نتيجه از سوي شرکت فناوري اطلاعات به اختلاف نظرهاي ميان اين شرکت و سازمان آمار کشور بر ‌مي‌گردد.
يک فعال و کارشناس در حوزه فناوري اطلاعات با تصديق اين اظهارات با اشاره به مشکلات فرمولي استفاده شده توسط شرکت فناوري اطلاعات مي‌گويد: «اين فرمول به لحاظ فني داراي چندين خطاست. اولين خطاي اين فرمول اين است که مبناي اينترنتي کشور تنها روش Dil Up در نظر گرفته شده است. دوم اينکه پارامترهاي ورودي اين فرمول اشتباه است؛ چرا که در فرمول فرض شده که تمام پهناي باندي که در نقاط بين‌المللي داريم صرف مصرف خانگي مي‌شود و اين در حالي است که بخش عمده پهناي باند کشور صرف انتقال داده‌هاي اقتصادي و تلفن اينترنتي مي‌شود.» وي در ادامه به خطاي سوم اين فرمول اشاره مي‌کند و مي‌افزايد: «سومين اشتباه اين فرمول نيز به محاسبه‌هاي رياضي آن بر مي‌گردد. در واقع مبناي رياضي اين فرمول اين است که به طور مثال 1000 مگابايت پهناي باند کشور را به کانال‌هاي 64 کيلو بيتي تقسيم و هر 64 کيلو بيت را به يک تعداد نفر کاربر اختصاص داده‌اند. ايراد اين محاسبه اين است که زماني که در مورد ضريب نفود اينترنت صحبت مي‌شود منظور مجموع کاربراني است که در يکسال به اينترنت متصل مي‌شوند، اما زماني که در خصوص پهناي باند صحبت مي‌شود تعداد کاربراني در نظر گرفته مي‌شود که در يک لحظه و به طور همزمان به اينترنت متصل مي‌شوند.»
به گفته اين کارشناس، فرمول مورد استفاده شرکت فناوري اطلاعات تقريبا از سال 82 تا سال 87 مبناي به دست آوردن ضريب نفوذ کشور بوده است. در ابتداي استفاده از اين فرمول تعداد کاربران اينترنت پنج ميليون و پانصد و سي هزار نفر اعلام شد که با همين فرمول تعداد کاربران در سال 88 هفتاد و پنج ميليون و صد و هفتاده هزار نفر با ضريب نفوذي برابر 6/106 صدم اعلام شده که اين ارقام کاملا نشان‌دهنده خطا در اين فرمول است؛ چرا که از هشت سال گذشته وضعيت ديتا، نوع الگو مصرف کاربران، نوع دسترسي آنها به اينترنت تغييرات بسزايي کرده است. بنا بر اظهارات اين فعال، آمارگيري مرکز آمار بدون هيچ محدوديتي صورت گرفته در حالي که شرکت فناوري اطلاعات تنها از يک روش يعني Dilup‌ براي به دست آوردن ضريب نفوذ استفاده کرده است. وي در ادامه با تصديق اظهارات مسوولان شرکت فناوري اطلاعات مبني بر اينکه کاملا طبيعي خواهد بود که از هر روش يك نتيجه به دست مي‌آيد، اظهار مي‌کند که کاملا درست است که هر روش ممکن است يک نتيجه را به دنبال داشته باشد، اما مهم اين است که در يک کشور بايد يک روش مبنا قرار بگيرد و آن روش نيز مي‌تواند روشي باشد که در مجامع بين‌المللي مورد تاييد واقع شود مانند آمارگيري.
عباس پورخصاليان، کارشناس در حوزه مخابرات نيز با اشاره به فرمول مورد استفاده توسط شرکت فناوري اطلاعات مي‌گويد: «براي استفاده از يک فرمول بايد به اجماع رسيد و اين درحالي است که فرآيند اجماع در کشور ما بسيار پيچيده است. در واقع آنچه که باعث مي‌شود در اين خصوص هيچ اجماعي صورت نگيرد، اين است که کشور داراي يک شبکه اينترنتي خود مختار نيست و ظرفيت‌هاي آدرسي مختلف خود را از خارج خريداري مي‌کند که مديريت اينترنت اين ظرفيت‌ها هم در خارج از کشور است.»
به باور اکثر کارشناسان و فعالان حوزه آي‌تي زماني مي‌توان به يک آمار قطعي و قابل اعتماد در حوزه ضريب نفوذ اينترنت کشور رسيد که علاوه بر يک تعريف کامل و جامع از يک کاربر اينترنت، مديريت اينترنت را به داخل کشور انتقال داد. همچنين بايد فعالان و مسوولان کشور در خصوص مدل‌سازي به دست آوردن ميزان ضريب نفوذ اينترنت به يک اجماع کامل برسند.

نهايي شدن فرمول ضريب نفوذ اينترنت

معاون شرکت فناوري اطلاعات ايران از نهايي شدن فرمول جديد محاسبه ضريب نفوذ اينترنت در کشور خبر داد و گفت: اين فرمول در قالب يک پروژه و توسط دانشگاه صنعتي شريف تعيين و محاسبه شده است.
«علي‌اصغر انصاري» در گفت‌وگو با «ايرنا» در مورد ويژگي روش جديد گفت: اين فرمول به مراتب دقيق‌تر از روش‌هايي است که از پيش براي تعيين ضريب نفوذ اينترنت در کشور استفاده مي‌شد و داراي پارامترهاي اندازه‌گيري بيشتري است. وي اظهار اميدواري کرد، با بهره‌گيري از اين روش، آمار واقعي‌تري از تعداد کاربران اينترنت در کشور به دست آيد.