امروزه با کمي دقت مي توان مزاياي الکترونيکي شدن تجارت را در زندگي روزمره افراد مشاهده كرد البته بدون دقت هم مي‌توان اين اثرات را ديد چرا که هر يک از ما به نوعي با اين نوع تجارت در ارتباط هستيم پس بهتر است در ابتدا با واژه‌هاي آشنا شويم و لازم است تفاوت ميان سه واژه e-commerce . e-business و e-marketing را بطور خلاصه شرح دهيم .
e-commerceبه معناي تجارت الکترونيکي است که شامل کليه مراحل مرتبط با انجام معاملات با استفاده از شبکه‌هاي ارتباطي رايانه اي را شامل مي‌شود و مقوله‌هاي بانک داري و اعتباري در آن مورد بحث است. e-business که يک مفهوم بسيار کلي است به معناي انجام هرگونه فعاليت با استفاده از شبکه‌هاي ارتباطي رايانه اي و يا حتي بدون استفاده کامل از شبکه‌ها و فقط با استفاده از محصولات و ابزار الکترونيکي را در برمي‌گيرد. اين مفهوم شامل تمام تعملات روزمره در تمامي زمينه‌ها مي‌شود مانند آموزش درمان ، حمل و نقل ، داد و ستد اطلاعات و بسياري ديگر از زمينه‌هاي کاري است که به عقيده بسياري اين زمينه شامل تمام امور زندگي مي شود که در جاي خود جاي تعمل دارد و اما e-marketing ، اين واژه بر خلاف عقيده بسياري که آن را بعنوان تجارت مي شناسند تقريبا ربطي به انجام مراحل اصلي دادو ستد ندارد و فقط مراحلي را شامل مي شود که مربوط به جلب و توجيه مشتري است. تجارت الکترونيکي که بر پايه فناوري‌هاي نوين بنا نهاده شده است داراي نظم و ساختار منحصر بفردي است که مي تواند در انواع کار کردهاي روزمره ايفاي نقش کند.
گامهاي يک تجارت الکترونيکي
بعد از آشنايي با سه مفهموم رايج در تجارت الكترونيكي شايد براي بسياري اين مسئله از اهميت ويژه‌اي برخوردار باشد كه براي رسيدن به نقطه ايده آل در اين نو تجارت بايد چه گامهاي برداشته شود كه در جواب بايد گفت 5 گام ميتواند موفقعيت در كار را به نوعي تضمين كند اين 5 مرحله به اين شرح است.
گام اول) در مرحله اول شركت يا سازمان متقاضي تجارت الكترونيك بايد سعي در ايجاد يك سايت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات توليدي خود را داشته باشد تا از طريق آن اطلاعات، از طريق شبکه‌هاي ارتباطي در اختيار مشتريان قرار بگيرد. در حقيقت، مرحله اول به معناي به وجود آوردن ويتريني بر روي شبكه‌هاي سراسري مانند وب براي بازديدكنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طريق اين صفحات دريافت كنند. بعنوان مثال اگر شبکه داخلي کشوري و يا سازماني راه اندازي شده باشد مي توان تجارت را بدون استفاده از اينترنت راه اندازي کرد .
گام دوم) در اين گام توسعه و گسترش گام اول مد نظر است. در اين مرحله سايت شركت تبديل به يك پايگاه داده (Database) مي شود و براي نگهداري اطلاعات مورد استفاده قرار مي گيرد. در اين مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح كامل آنها در بانك اطلاعات قرار مي گيرد و كاربران امكان ارسال سفارش خريد از طريق اين وب سايت را خواهند داشت، اما هنوز زيرساخت‌هاي لازم براي پرداخت اينترنتي فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتي انجام خواهد گرفت. اين روش را بعضي از سازمانها بعنوان شيوه امن براي خود برمي گزينند اما اين کار بي بهره ماندن از فناوري است.
گام سوم) ايجاد تعامل ميان کاربران و سايت شرکت هدف اين گام است. در اين گام، كاربران امكان ارتباط با مدير سايت را خواهند داشت كه اين ارتباط از طريق e-mail، chat و voice ويا حتي ويدئو کنفرانس خواهد بود و كاربران درباره زماني بسيار كوتاه مدت پاسخ خود را از مدير سايت دريافت خواهند كرد و امكان پرسش و پاسخ online ميان فروشنده و خريدار و نيز در مورد كالا و يا خدمات وجود دارد.اين تعامل مي بايست از ديد کاربر يک رابطه امن و کاملا خصوصي تلقي شود.چرا که اين ارتباط يک ارتباط مجازي بوده و کوچک ترين مسايل از ديد مشتري پنهان نمي ماند.
گام چهارم) در اين گام، امكان پرداخت اينترنتي براي كاربران فراهم مي‌شود و مشتريان پس از ارسال فرم‌هاي سفارش خريد و دريافت كالا، وجه موردنظر را از طريق پايانه‌هاي فروش بانك ها و مؤسسات مالي طرف قرارداد براي فروشنده ارسال خواهند كرد كه اين حمل و نقل پول به صورت بسيار امن از طريق شبکه براي مشتريان فراهم خواهد شد. اين خريدها اگر بصورت محدود باشد مي توان با استفاده از پروتکلهاي امنيتي در اينترنت آن را انجام داد. اما تقريبا تمامي تجارتهاي کلان که بصورت الکنرونيکي هستند روي اينترنت انجام نمي شود.
گام آخر) گام آخر به مرحله يكپارچگي معروف است. در اين مرحله، سيستم‌هاي واسطه‌اي ميان فروشنده و خريدار با سيستم‌هاي موجود در سازمان و يا شركت به حالت يكپارچگي كامل درخواهند آمد. بدين معنا كه اگر كالايي فروش رود، موجودي كالاي فروش رفته به ميزان خريداري شده از موجودي انبار كسر شده و همزمان دستور خريد جديدي براي جايگزين كردن كالاي فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خريدهاي بعدي موجودي انبار بلافاصله به نمايش درخواهد آمد. اين مرحله از مجموعه مراحل تجارت الكترونيك كامل‌ترين مرحله در تجارت الكترونيكي است كه در آن نتيجه همه عمليات مربوط به داد و ستد در همه سيستم‌هاي سازمان منعكس مي شود. اين کار زير ساخت شروع بکار سستم‌هايي مانند مديريت ارتباط با مشتري(CRM) است.
شکلهاي تجارت الكترونيک
همان طور که در ابتدا گفته شد اين نوع تجارت براي همگون شدن با تمام شکلها و جوانب زندگي شکلهاي مختلفي را در بر مي گيرد. اين شکلها هر کدام به بسته به نوع مخاطبين خود داراي وسعت وحجم مبادله خاص خود است.
) کسب و کار در مقابل کسب و کار.Business to Business) B2B شکل اول(
در رويارويي بنگاه‌ها مي توان رشد سرمايه در گردش را به راحتي پيش‌بيني کرد.اين مدل از تجارت الكترونيك مهمترين نوع تجارت الكترونيكي است كه در حدود نصف درآمدهاي تجارتي الكترونيكي را به خود اختصاص خواهد داد. اين مدل سبب پيدايش ارتباطي گسترده ميان تأمين كنندگان، توليدكنندگان، توزيع كنندگان و فروشندگان خواهد بود
.در اين مدل، ارتباط ميان دو يا چند سازمان ، توسعه اقتصادي، توليدكنندگان مواد اوليه و ارائه كنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است. در حقيقت، اين مدل را به نوعي مي توان توسعه يافته مدل قديمي (Electronic Data Interchange) EDI دانست، اما در اين مدل واسطه‌ها كاهش يافته، همين خود سبب كاهش قيمت‌ها خواهد شد. در اين مدل واسطه‌ها به هم نزديک مي‌شوند و به دليل اينکه اين واسطه‌ها مهارت کنار زدن واسطه‌هاي ديگر را دارند روند مبادله مستقيم تسريع مي‌شود.
شکل دوم) مدل B وC2C Consumer to Business) . Businessto Consumer ) خريدار در مقابل کسب و کار و بالعکس.
صاحبان کسب و کار چه بزرگ و چه کوچک مي توانند با مشتري هاي خود يک ارتابات مستقيم برقرار کنند و از اين طريق با سود بيشتري فعاليت خود را ادامه دهند. مدل هاي B2C و C2B به نوعي بيان كننده ارتباط متقابل توليدكننده و خريداران نهايي محصولات و خدمات است. مدل هاي دوگانه B2C و C2B داراي مزايايي مانند خريد ارزان تر كالا نسبت به دنياي واقعي، امكان ارسال کالاي خريداري شده به مكان درخواستي مشتري و غيره مي باشد. اين مدل از تجارت الكترونيك به عنوان ساده ترين نوع تجارت الكترونيكي شناخته مي شود .
شکل سوم) C2 C ( (Consumer to consumerخريدار در مقابل خريدار
يکي از مزاياي بي بديل دنياي مجازي امکان ارتباط و حرکت هر فردي در با سايرين است.چه اين ارتباط براي مبادله اطالاعات باشد و چه بعنوان مبادله کالا و پول.حال بعضي از اين تجارت‌ها در نگاه اوليه دست فروشي‌هاي کنار خيابان را در نظر تداعي مي‌کند اما حقيقت آن است که اين خرده فروشي‌ها يک بازارچه‌هاي عظيمي را بوجود اورده است که هم اکنون هزينه آگهي در اين سايت برابر هزينه آگهي در سايت کار خانجات خودرو سازي است. از مشهورترين نمونه‌هاي اين مدل از تجارت الكترونيك مي توان به سايت eBay اشاره كرد.
اين مدل از تجارت الكترونيك بيشتر به خرده فروشي‌هاي كالاي دسته دوم خانگي اختصاص دارد. جايي كه خريداران و فروشندگان هر دو از گروه نهايي هستند و در اين ميان ردپاي توليدكننده و يا واسطه‌اي ديده نمي‌شود. نمونه رايج اين شيوه از تجارت را مي توان در جمعه بازارها و يا حراج هاي محلي و منطقه‌اي ديد كه هر كس كالاي توليدي خود را به صورت تك فروشي در معرض فروش خريداران قرار مي دهد.
شکل چهارم) (b2g2b) و (Government to business, business to Government کسب و کار در برابر دولت و بالعکس
در دولت الکترونيک حلقه ميان مردم ، صنايع و دولت اين شکل از تجارت است. اين کار بيشتر در زمينه‌هاي اقتصادي کلان استفاده مي‌شود و از مبادلات خرد خبري نيست. در اين مدل‌ها، سازمانها و مراكز دولتي و خصوصي در ارتباط با مراكز اقتصادي و بنگاه‌هاي تجاري دولتي هستند. در اين ساختار، دو طرف با مراجعه به وب سايت‌هاي طرف قرارداد و تعامل با يكديگر از طريق شبكه‌هاي رايانه‌اي امور بازرگاني مورد نياز خود را انجام مي‌دهند. اين امور شامل مواردي چون ارسال درخواست‌هاي بانكي براي مؤسسات دولتي، گرفتن مجوزهاي لازم براي انجام امور اداري، پرداخت وجه مورد درخواست سازمان ها و بانك ها و غيره است. مزيت اصلي اين دو مدل صرفه جويي در انجام امور براي شركت‌هاي دولتي و سازمان‌هاي خصوصي و نيز كاهش زمان انجام كارها است. اين شرکتها به نوعي کارهاي خدماتي و اداري انجام مي دهند و کسب در آمد آنها از حق الزحمه دريافتي است.البته به استثناي بانک و امثال آن.
شکل پنجمC (2g (Government to consumer، consumer to Government) دولت در برابر خريدار و بالعکس.
از آنجا که دولتها در اکثر مواقع محصولاتي دارند که ميبايست مستقيما به مردم عرضه کنند و يا در حالت کلي مي بايست امکان ايجاد نوعي ارتباط بي واسطه را براي مردم فراهم کنند .از اين رو و با توجه به اينکه حجم تعداد مراجعين به دولت در مقابل تعداد پاسخ گويان در دولت قابل مقايسه نسيت، راهي جز ايجاد فضايي مجازي براي هرگونه دادو ستد بين دولت و مردم باقي نمي ماند.در اين مدل رابطه بيش از آن كه ماهيتي تجاري داشته باشد، ماهيتي خدماتي دارد و شامل خدماتي است كه دولت مي تواند به مردم ارائه دهد و يا زمينه اي براي تسهيل ارتباطات مالي مردم و دولت در امور مالياتي است و يا درخواست خدماتي كه از سوي شهروندان به دولت ارائه مي شود كه مي تواند شامل درخواست هاي مختلف در زمينه اقتصادي و يا بازرگاني باشد. به هر حال هرگونه ارتباطي در دنياي الکترونيک دادو ستد است.
شکل ششم) G2 G ( (Government to Governmentدولت در برابر دولت
تاکنون فکر کرده ايد که اگر دولتي کاملاً الکترونيک شود چه بر سر روابط بين المللي مي آيد؟ در حقيقت مسئول هماهنگي بين دولتها در اين مورد سازمان ملل و سازمان تجارت جهاني است.اما هر کشوري نيز ميتواند بنا به خواست خود با ساير دولتها قوانيني را براي روابطشان وضع و اعمال کنند كه اين امر بر تمامي سطوح سازماني تاثير مستقيم دارد. در اين تجارت نه تنها داد وستد‌هاي مالي و اقتصادي ميان کشور‌ها در جريان است بلکه دامنه اين مراودات به ارتباطات سياسي و نظامي نيز کشيده شده است.
به هرحال اين شکل از تجارت با نوع g2o يعني دولت در برابر ادارات و بالعکس تفاوت بسياري دارد.
مزاياي تجارت الكترونيك
شايد براي بسياري اين سئوال مطرح شود كه كاركرد‌هاي تجاري چه مزايايي به همراه دارد كه در پاسخ مي‌توان 12 مورد بررسي شده در ادامه مطلب را مورد مطالعه قرار داد.
1) تجارت الكترونيكي اطلاعات كامل و گسترده‌اي درمورد هركالا دراختيار خريداران و فروشندگان قرارمي دهد كه به دست آوردن چنين اطلاعاتي در دنياي واقعي ارزش تجاري بسياري دارد، اما بدون صرف هزينه و زمان امكان نخواهدداشت.
2) امكان ايجاد ارتباط با همه افراد از طريق‌هاي همچون ايميل، چت و.. كه براي تكميل فرايند بازرگاني لازم است .
3) حذف واسطه‌ها يكي ديگر از با ارزش‌ترين هداياي تجارت الكترونيك به خريداران است كه باعث كاهش بي سابقه قيمت‌ها خواهد شد كه اين كاهش قيمت 15 تا 50 درصد خواهد شد و به علاوه سبب كاهش زمان مبادلات نيز مي‌شود.
4) با تجارت الكترونيكي مي‌توان طيف گسترده‌اي ازتوليدكنندگان را زيرپوشش قرارداد و امكان چانه‌زني بيشتري در مبادلات تجاري به دست آورد كه در تجارت سنتي به دليل محدوديت‌هاي جغرافيايي امكان چنين امري ميسر نيست.
5) امكان عرضه وفروش محصول از سوي توليدكنندگان به بازار تمام كشورها و اين به معناي امكان جهاني شدن فروشندگان با صرف كمترين هزينه ممكن و امكان بازاريابي وسيع تر است.
6) امكان خريد محصولات سفارشي و مطلوب خريداران از ديگر مزاياي تجارت الكترونيكي است. به اين معنا كه شما در خريد يك محصول ويژگي‌هاي موردنظر خود را به فروشنده انتقال مي دهيد و فروشنده نيز در صورت امكان محصول را با توجه به خواسته‌هاي شما توليد مي كند و دراختيار شما مي گذارد. هم اكنون اين روش فروش در محصولات صنعتي رواج بيشتري يافته است، درحالي كه در سال‌هاي اوليه تنها در مورد محصولات ساده‌اي مانند ساعت، كتاب و غيره امكان تحقق چنين امري وجودداشت.
7) ايجاد نوسانات جديد اقتصادي از ديگر مزاياي commerce ـ E است. چنين مؤسسات نوپايي توانايي رقابت و در مواردي امكان سبقت گرفتن از شركت‌هاي كهنه كار را دارند.
8) كاهش هزينه‌هاي ناشي از اشتباه‌هاي انساني و ايجاد امكانات بهتر براي مديريت در سطح شركت‌ها.
9- افزايش سرمايه گذاري و اشتغال در بخش‌هاي درگير با تجارت الكترونيكي.
10) امكان گسترده شدن و افزايش تعداد خريداران و فروشندگان در اين نوع از بازار فراهم مي‌شود. با وجود تعداد زياد خريداران وفروشندگان امكان رقابت كامل در بازار فراهم خواهدشد و هيچ يك از خريداران و فروشندگان نمي توانند اثري برروي شرايط و قيمت بازار داشته باشند.
11) تجارت الكترونيكي سبب تحولي در شيوه‌هاي كسب و كار خواهدشد كه اين تحول با افزايش شديد مقياس توليد، كاهش هزينه‌هاي مبادله، كاهش هزينه‌هاي توزيع، افزايش رقابت و... همگي سبب كاهش هزينه‌هاي توليدشده و خود سبب افزايش رفاه اجتماعي خواهدشد.
12) در بازار كسب و كار الكترونيكي، ادامه حيات شركت‌ها و مؤسسات به ميزان خلاقيت و نوآوري شركت در مراحل مختلف توليد و توزيع وابسته است و هر شركت كه نوآور و خلاق باشد، گوي سبقت را از ساير رقبا خواهدبرد و اين خلاقيت به كل بازار سرايت مي كند و محركي براي چرخه اقتصادي جامعه خواهدشد.
موانع تجارت الكترونيك
موانع و نيازهاي ذاتي بر سر راه اين کار.
بعد از تشريح مزاياي تجارت الكترونيك مي‌توان موانع اين نوع تجارت را اين گونه نام برد.
1) كمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الكترونيكي و شبكه اينترنت
2) لزوم حمايت از حقوق مصرف كنندگان در تجارت الكترونيكي
3) نبود زيرساخت‌هاي حقوقي در استفاده از تجارت الكترونيكي مانند عدم قبول اسناد و امضاهاي الكترونيكي
4) امنيت پائين نقل و انتقال وجود الكترونيكي در برخي از كشورها
5) سرعت پائين و نيز محدوديت‌هاي استفاده از شبكه اينترنت
6) عدم اطلاع كافي مؤسسات و شركت هاي واسطه اي و توليدي ازمزاياي كسب و كار اينترنتي
7) تأمين امنيت لازم و نيز محرمانه ماندن اطلاعات رد و بدل شده
***
E-commerce صرف نظر از تمامي برتري ها هنوز داراي نقاط ضعفي است. اين نوع از تجارت کلا بر پايه اعتماد متقابل بوده زير ساختها تعيين کننده ترين عامل در اين ميان است پس به دور از تمامي حرفها بايد به فکر اين مهم بود. توانايي دسترسي به رايانه‌هاي شخصي و سرعت پائين نقل و انتقال اطلاعات برروي بستر اينترنت امكان دستيابي به پايگاه‌هاي اينترنتي را با مشكل مواجه مي سازد و درنتيجه تأثير اين موارد، اثر تجارت الكترونيكي را كمرنگ مي كند ولي با افزايش كاربران اينترنت و سهولت دستيابي به دنياي مجازي اينترنت، تجارت الكترونيكي به دنياي آينده چهره‌اي دگرگون خواهد بخشيد و وقتي فراگير شدن آن را در کارها احساس کرديد مي توانيد از آن لذت ببريد.