تجارت الكترونيكى دادوستد تجار را وارد عصر الكترونيكى كرده است. اين نوع تجارت به دليل سرعت عمل بالا و صرف هزينه كم در جهان از جايگاه خوبى بر خوردار است. تجارت الكترونيك در تمام ابعاد خود رشد افزونى كرده است. در قرن 19 ميلادىبراى اولين بار دادوستد از طريق تلفن صورت گرفت. در اواسط قرن 20 نخستين كارتهاى اعتبارى عرضه شدند و در دهه 1960 از شبكه‌هاى رايانه‌اى‌، پست الكترونيكى و صندوق اتوماتيك بانكى استفاده شد.
ظهور اينترنت در سال 1989 و استفاده گسترده از رايانه هاى شخصى در سال 1990 از جمله مهمترين عوامل در تحول تجارت الکترونيک به حساب مي‌آيند و مهمترين رکن در تجارت الکترونيک نوع مکانيسم پرداخت است. خريداران و فرو شندگان با توجه به ميل شخصى خود يكى از اين نوع روشهاى پرداخت را انتخاب مى كنند.انتخاب روشهاى پرداخت الكترونيكى و حذف واسطه گريها در اين نوع پرداخت موجب شكوفايى اقتصادى و افزايش منافع شده است. اين نوع مكانيسم پرداخت تنها محدود به كشور خاصى نيست بلكه جنبه بين الملى دارد. نكته قابل توجه اين است كه نوع مكانيسم پرداخت در تجارت االترونيك داخلى با تجارت در سطح بين الملل متفاوت است. تجار در تجارت بين الملل از روش پرداختى استفاده مي‌كنند كه منافعشان تأ مين شود.كارتهاى اعتبارى ، پول الكترونيكى ،كارتهاى حافظه اى ، كارتهاى هوشمند ، چكهاى الكترونيكى در تجارت بين الملل كارآيى ندارد بلکه در تجارت داخلي از اين نوع روشها به جهت صرف هزينه و وقت كم مى‌توان استفاده كرد. امروزه شاهد گسترش استفاده از اين نوع روشهاى پرداخت در كشورمان هستيم. حال به بررسى هر يك از اين روشهاى پرداخت مى پردازيم.
کارت‌هاي اعتباري و هويت كاربران
اين نوع كارتها ممكن است با كارتهاى بدهى الحاق شده و تحت عنوان\" سيستم هاى انتقال بدهى\" ارائه شوند مانند کاري که هم‌اكنون در بعضي از بانک‌هاي کشور براي پرداخت بدهي انجام مي شود .استفاده از هر يك از اين نوع كارتها جهت پرداخت ارتباط تنگاتنگ با خريد و فروش اينترنتى دارد كه شباهت بسيارى با روشهاى ديگر پرداخت اعم از فكس،تلفن وپست دارد. در اين نوع سيستم پرداخت ، كارت به معناى واقعي دريافت كننده وجه روئيت نمى شود. ميزان وجه و روز انقضاء از طريق اينترنت توسط پست الكترونيكى يا وب سايت انتقال داده مى شود.
در حال حاضر استفاده از اين نوع كارتها به دليل صرف هزينه و وقت كم جهت آشنايى با آنها بسيار رايج است.مكانيسم كارت اعتبارى بدين ترتيب است كه خريدار (دارنده كارت) به بانكى دستور مى دهد كه وجه درخواستى فروشنده را از محل قرضى كه از بانك كرده است، بپردازد. در انتهاى هر ماه بانك براى صاحب كارت صورت حسابى مبنى بر پرداختهاى انجام گرفته، ارسال مى كند. در حقيقت مبادلات از طريق كارتهاى اعتبارى متضمن يك تعهد ( دريافت وام) است. در صورتى كه بين كشورها و بانكهاى آنها ارتباطات لازم وجود داشته باشد توسط اين كارتها مى توان پول نقد را در خارج از كشور نيز دريافت كرد.در مورد كارتهاى بدهكار بر خلاف كارتهاى اعتبارى مى توان به اين امر اشاره كرد كه دارنده كارت قبل از استفاده بايد به مقدار لازم در حساب خود پول داشته باشد و در اين نوع كارتها حساب دارنده بلافاصله يا پس از پايان روز معامله بدهكار مى گردد. اساس كار سيستم كارت اعتبارى بر پايه اعتماد است و فروشنده مى تواند كالا را خريدارى كند و پرداخت متعاقبأ صورت گيرد.
پرداخت وجه از طريق كارت اعتبارى تضمين شده است و تضمين كننده مسئول پرداخت صورت حساب مشترى و جمع آورى وجه راداراست. در معاملات سنتى، مشترى كارت اعتبارى را ارائه مى دهد، تاجر امضاء و انعقاد معامله را جهت دستيابى به رمز تأييد شده، تفويض مى كند.هر زمان كه تاجر كارت اعتبارى را از طريق تلفن،پست الكترونيكى و اينترنت تأييد كند در اين صورت تضمين كننده كارت ريسك عدم پرداخت را نيز قبول مى كند.
به هر حال تاجر مسئول خسارات ناشى از استفاده كارت تقلبى است به فرض مثال زمانيكه خريدار مالك كارت نباشد و از كارت مزبور استفاده كند، در اين صورت هزينه خسارات قبول كارتهاى اعتبارى به دليل توسعه تجارت بر عهده تاجر است. البته در قانون بعضى از كشورها دارنده كارت در صورت سؤاستفاده، از كارت وى تا سقف 50 دلار مسئول خسارت است.
به جهت جلوگيرى از كارتهاى تقلبى و كاهش جرائم حاصل از آن به طور معمول از رويه هاى استانداردى تحت عنوان SET استفاده مى شود.هدف اين نوع پروتكل ايجاد امنيت در پرداختهاى كارتى است. پروتكل SET از يك كليد رمز نگارى و گواهينامه هاى ديجيتالى براى تأييد هويت تاجر و مصرف كنندگان استفاده مى كند. مهم ترين ويژگى اين پروتكل ايجاد امنيت و تأييد هويت كاربر است.
پول الكترونيكى يك جايگزين مناسب
پول الكترونيكى يكى از مكانيسم هاى پرداخت الكترونيكى است كه براى معاملات بى نام مورداستفاده قرار مى گيرد و موجب گسترش تجارت الكترونيك گرديده است.اين نوع پرداخت بيشتر براي پرداختهاي خرد و سريع استفاده مي شود اين کار بعلت کم شدن خطر حمل پول نقد و سادگي استفاده بسيار مورد توجه قرار دارد. هيچ گونه ابزار پرداخت مادى از قبيل پول كاغذى و سكه در مكانيسم پول الكترونيكى دخالتى ندارد. هنگامى كه گرايش به سمت كارت اعتبارى به عنوان يكى از مكانيسم‌هاى پرداخت افزايش يافت و سيستم‌هاى پرداخت اينترنتى مورد قبول جوامع واقع گرديد، پول الكترونيكى يكى ديگر از انواع پرداخت الكترونيكى براى معاملات الكترونيكى طراحى شد.امروزه در بسيارى موارد پول الكترونيكى در تجارت الكترونيك جايگزين پول نقد شده است.
مكانيسم‌هاى ديگر پرداخت از قبيل كارتهاى هوشمند و حتى چكهاى‌ الكترونيكى مى توانند به عنوان اشكالى از پول الكترونيكى طبقه بندى شوند. پول الكترونيكى شكلى از بهاى اندوخته شده است كه به آسانى در ساختارهاى الكترونيكى قابل معامله است در صورت حذف عبارت ساختار الكترونيكى از تعريف فوق اين تعريف مشمول پول كاغذى و سكه مى شود.
پول الكترونيكى همانند پول كاغذى است با اين تفاوت كه در مورد پول الكترونيكى در زمان وقوع معامله ارزش و بها كالا نيز انتقال داده مى شود اما وجه بعدا پرداخت مى شود.
يكى از ويژگيهاى خاص پول الكترونيكى كه منجر به تمايز آن با پول كاغذى مي‌شود بى نام بودن پرداخت كننده (مشترى) است هنگامي كه فرد از پول الكترونيكى صرفا جهت پرداخت استفاده مي‌كند.
بانكMark Twain در ايالات متحده از جمله بانكهايى بود كه آغاز به صدورپول الكترونيكى كرد. اين نوع مكانيسم پرداخت مشتمل برخريد اعتبارات از بانك با ارزش معين است كه براى تجارت الكترونيك مورد‌ استفاده قرار مى‌گيرد. بسيارى از تجار و مصرف كنندگان به دليل اينكه ضرر و زيان در اين نوع مكانيسم پرداخت كاهش يافته است پول الكترونيكى را جهت پرداخت وجه درمعاملات خود انتخاب مي‌كنند.
اشخاصى كه توانايى دستيابى به كارت اعتبارى را به جهت عدم داشتن اعتبار كافى را نداشته باشند مى توانند از پول الكترونيكى استفاده كنند. هنگاميكه فردى با پول كاغذى كالايى را خريدارى مي‌كند معمولا تاجر در باب هويت وى سئوالى نمي‌كند (حتى اگر فردى كالاهايى از قبيل الكل- تنباكو و... خريدارى كند) گرايش به سمت معاملات پول الكترونيكى بى نام اينترنتى درآمريكا نسبت به اروپا ناچيز است البته شايان ذكر است كه اروپائيان نخستين مصرف كنندگانى بودند كه از اين نوع معاملات استفاده كردند. در اروپا اكثر مصرف كنندگان به اين نوع روش پرداخت در معاملات اينترنتى گرايش دارند.
صحت و سقم پول الكترونيكى بايد مورد تأييد قرار گيرد در اين صورت بايد سيستم تأييد كننده اى موجود باشد كه اقدام به اين عمل كند. همانند پول كاغذى كه داراى شماره سريال است. هنگاميكه شخص كالايى را خريدارى و پول الكترونيكى را از حساب شخصى خود دربانكى كه داراى حساب است برداشت مي‌كند. بانك مزبور توانايى تأييد پول الكترونيكى را دارا است بدون اينكه هيچ گونه ارتباطى با اين معامله داشته باشد. جهت روشن شدن مطلب مي‌توان به اين مثال توجه كرد. مصرف كننده بانك توسط سخت افزار خاصى يك سكه سفيد طراحى.و اين سكه را براى اينكه ارزش يك دلار را توسط پاكت نامه الكترونيكى براى بانك ارسال مى دارد. بانك يك دلار را از حساب وى كسر و درصورتيكه امضاء وى معتبر باشد سكه و پاكت ديجيتالى ارسال شده توسط وى داراى ارزش مى گردد. البته بانك مزبور سكه را نيز با امضاى خود تأييد مي‌كند. هنگاميكه بانك سكه با ارزش يك دلار را براى مصرف كننده ارسال مى دارد وى سكه مزبور را از داخل پاكت برداشته و مى تواند آن را خرج كند.تاجر نيز در صورت دريافت سكه آنرا جهت تأييد صحت براى بانك ارسال مى دارد بانك مزبور با مشاهده امضاء خود صحت سكه را تأييد مي‌كند. در كشور ما هنوز از اين نوع روش پرداخت استفاده نمى شود البته اميد است كه چنين روش پرداختى نيز در سيستم پرداخت لكترونيكى تجارت الكترونيك رايج گردد. از جمله مهمترين ويژگيهاى پول الكترونيكى صرفه‌جويى در زمان و امنيت اين نوع سيستم است اگر چه احتمال كلاهبردارى نيز وجود دارد اما با وجود پروتكل هاى امنيتى اين نوع جرايم نيز كاهش پيدا كرده است.
هم اکنون نيز در کشور ما برخي بانک‌ها مي توانند معاملات الکترونيکي را پشتيباني كنند ، اما بسياري از تجار به خاطر نبود فرهنگ مناسب در استفاده از مزاياي تجارت الکترونيکي کار با روش قديمي و دستي را ترجيح مي دهند که اين امر مستلزم فرهنگسازي در همه سطوح جامعه است.