دنياي اقتصاد - برگزاري بيستمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب تهران بهانه‌اي شد براي نوشتن گزارشي پيرامون ناشران کتاب‌هاي کامپيوتر. کتاب‌هايي که اين روزها در اکثر کتاب‌فروشي‌هاي شهر جايگاهي ويژه به خود اختصاص داده و هر روز بر تعداد و عناوين‌شان اضافه مي‌شود.

البته به اعتقاد بسياري از دوستداران علوم کامپيوتر، ضعف در توليد محتوا، مطالب ارائه شده، نحوه آموزش و نيز ويرايش‌هاي متفاوت از يک کتاب، باعث شده تا انتخاب کتاب براي مخاطبان دشوار باشد. از سويي ديگر پيدايش ناشران مختلف در زمينه کتاب‌هاي کامپيوتر و عدم وجود نيروي متخصص در بخش نگارش اين کتاب‌ها باعث سردرگمي‌مخاطبان در اين زمينه شده است.
نمايشگاه کتاب بهترين فرصت براي بررسي وضعيت و مشکلات ناشران کتاب‌‌هاي کامپيوتري بود اما معضلات و مشکلات بسيار در برگزاري بيستمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب تهران که امسال براي اولين‌بار حضورش را در مصلاي تهران تجربه مي‌کرد به نوعي اهداف نگارش اين گزارش را نيز تحت تاثير خود قرار داد.
مشکلات و ضعف‌هاي موجود در برگزاري نمايشگاه کتاب اگرچه در گذشته نيز به چشم مي‌خورد اما امسال پررنگ‌تر و بسيار عميق‌تر ديده مي‌شد و حتي بر مشکلات گذشته که برخي از آنها نيز برطرف شده بود موارد بسيار ديگري اضافه شد.
با وجود اينکه يکي از مهم‌ترين معيارهاي فضايي که به يک نمايشگاه تخصيص داده مي‌شود تناسب حجم و ساختار آن با موضوع نمايشگاه است اما بيستمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب به طور کلي از هر حيث فاقد اين معيارها بوده و بيشتر به يک بازار مکاره محلي شبيه است.
به‌رغم استفاده از تکنولوژي‌ها و استانداردهاي اطلاع‌رساني همچون کيوسک‌هاي اطلاع‌رساني الکترونيکي در نمايشگاه‌هاي گذشته اما اين بار در مصلاي تهران نه تنها از اين وسايل هيچ خبري نبود بلکه از کيوسک‌هاي اطلاع‌رساني سنتي و نقشه‌هاي گويا نيز خبر چنداني نيست و معدود نقشه‌هايي که به چاپ رسيده است کمکي به شما براي پيدا کردن اهدافتان نخواهد کرد. درخواست راهنمايي پيرامون ناشران کتاب‌هاي کامپيوتري از مسولاني که در جايگاه‌هاي اطلاع‌رساني مستقر هستند آن هم بعد از صرف زمان بسيار براي شما اثري نخواهد داشت چرا که نحوه تقسيم ناشران در جايگاه‌هاي مختلف از يک سو و پراکندگي آنها در سالن‌هاي متفاوت و در بين ديگر ناشراني که هيچ‌گونه نقاط اشتراکي با هم ندارند از سويي ديگر باعث مي‌شود تا زمان بسياري براي رسيدن به هدف نهايي صرف شود.
در اين بين نامناسب ترين مکان موجود در نمايشگاه بيستم به نشر دانشگاهي و ناشران تخصصي‌اي همچون ناشران علوم کامپيوتري اختصاص يافته است. محلي فاقد روشنايي لازم با راهروهايي پر از خاک و زميني ناهموار و سقفي برزنتي.
به‌رغم تمام شعارهايي که در خصوص کيف پول الکترونيکي و خريد الکترونيکي مي‌شود وضعيت پرداخت پول و خريد کتاب تنها کمي ‌از بيرون نمايشگاه بهتر است. هيچ غرفه‌اي داراي P.O.S (پايانه فروش الکترونيکي) نيست و با وجود کارت‌هاي بانکي رنگارنگي که در جيب داريد مجبور هستيد يا به اندازه کافي در جيبتان پول نقد داشته باشيد يا در صف چند دستگاه P.A.T.M (خودپرداز قابل حمل) که امسال براي اولين بار در فضاي نمايشگاه ديده مي‌شود، زمان خود را از دست بدهيد و پول نقد تهيه کنيد.
رعايت داوطلبانه کپي رايت
اما بالاخره و بعد از يک ساعت جستجو چشممان به اولين ناشر کتاب‌هاي تخصصي در زمينه کامپيوتر مي‌افتد. انتشارات غزال، نزديک به 15سال است که به کار واردات کتاب‌هاي خارجي و تامين منابع دانشگاهي در رشته‌هاي پزشکي، فني و مهندسي، کامپيوتر، علوم‌پايه و ساير رشته‌ها فعاليت دارد. اين انتشارات با داشتن نمايندگي از ناشران بزرگ و صاحب نامي‌چون Elsevier Pearson Education و Longman و با بهره گيري مترجماني زبده و استادان و اعضاي هيات علمي‌دانشگاه‌ها، يکي از ناشران موفق در بخش کتاب‌هاي کامپيوتري است.
تنها غرفه‌‌اي که توانستيم در طول بازديد ازنمايشگاه با مسولان آن صحبت داشته باشيم (بهتر است بگوييم تنها غرفه‌اي که توانستيم در زمينه کتاب‌هاي کامپيوتري و با توجه به زماني که در اختيار داشتيم در نمايشگاه پيدا کنيم) نشر غزال بود.
محسن خليفه، مدير بازاريابي اين انتشارات به‌رغم تحمل شرايط سختي که در اطراف غرفه‌اش بود توضيحاتي کامل پيرامون نشر کتاب‌هاي کامپيوتري ارائه داد. به اعتقاد او مهم‌ترين مشکل در نشر کتاب‌هاي تخصصي عدم دسترسي به منابع مرجع جهاني و رعايت قوانين کپي رايت است. خليفه مي‌گويد: انتشارات غزال قانون تصويب نشده کپي رايت در کشور را به صورت داوطلبانه رعايت کرده و کليه فعاليت‌هايش براساس قوانين بين‌المللي در زمينه نشر است. او مي‌گويد: در بخش کتاب‌هاي کامپيوتري، مجوز انتشار و ترجمه آخرين آثار منتشر شده معتبر جهاني را از ناشران خارجي خريداري کرده و پس از آن دراختيار تيم ترجمه که متشکل از مترجمان زبده و متخصص علوم رايانه‌اي و اعضاي هيات علمي‌دانشگاه‌هاي معتبر کشور همچون علم و صنعت و اميرکبير هستند قرار داده و پس از ترجمه نهايي منتشر مي‌کنيم.
به اعتقاد اين ناشر وجود کتاب‌هاي مختلف از يک عنوان بخصوص و با ترجمه‌هاي متفاوت از بزرگ‌ترين مشکلات موجود در نشر کتاب‌هاي آموزشي است.
او مي‌گويد برخي از ناشران زماني که نرم‌افزار جديدي وارد بازار مي‌شود حتي اگر اين نرم‌افزار نسخه آزمايشي باشد با ترجمه راهنماي نرم‌افزار (Help) اقدام به انتشار کتاب نرم‌افزار کرده و به نوعي بازار کتاب‌هاي آموزشي را تحت تاثير خود قرار مي‌دهند. به‌طوريکه که اگر بعدها انتشاراتي کتاب نسخه اصلي آن نرم‌افزار را به‌طور کامل منتشر کند، استقبالي از سوي مخاطبان صورت نمي‌گيرد.
به اعتقاد بسياري از مخاطبان کتاب‌هاي آموزشي، ترجمه و چاپ نسخه‌هاي قديمي‌ نرم‌افزارها به جاي نسخه‌هاي جديد و نيز عناوين کاذبي که بر روي برخي از کتاب‌ها به چاپ مي‌رسد، از ديگر مشکلات موجود در بخش کتاب‌هاي رايانه‌اي است.
مجوز طولاني، کتاب‌هاي پير
از سويي ديگر به دليل صرف زمان طولاني مدت در اخذ مجوز نشر، چاپ و توزيع، بسياري از کتاب‌هاي آموزشي کامپيوتري زماني به بازار عرضه مي‌شوند که نسخه‌هاي جديدتري از نرم‌افزار به بازار آمده و اطلاعات موجود در کتاب منتشر شده کارايي چنداني ندارد.
کارشناسان در اين باره معتقدند، در دنيايي كه اطلاعات زود پير و كهنه مي‌شود، کتاب‌ها بايد همگام با جهان ترجمه و توزيع شوند اما وجود مشکلاتي که در بالا نيز به آن‌ها اشاره شده اين مهم را در کشور با تاخيري چند ماهه روبه‌رو کرده است.
از ديگر مشکلات موجود در چاپ و نشر کتاب‌هاي کامپيوتري، به کارگيري اصطلاحات رايانه‌اي نامانوس است. خليفه در اين باره مي‌گويد: زماني سعي کرديم به منظور پاسداشت زبان فارسي در ترجمه کتاب‌ها از کلمات معادل مصوب فرهنگستان استفاده کنيم اما بعد از چاپ کتاب و نظرسنجي از مخاطبان به اين نتيجه رسيديم که در بخش کامپيوتر به‌کارگيري کلمات معادل به جاي واژه‌هاي بين المللي‌اي که در تمام جهان به يک نام شناخته شده‌اند ميزان علاقه و توجه مخاطب به بحث را کاهش مي‌دهد درنتيجه به ناچار در ترجمه کتاب‌ها از همان لغات مصطلح جهاني استفاده مي‌کنيم.
نوع طراحي و يا همان صفحه آرايي در بخش کتاب‌هاي آموزشي نيز از ديگر فاکتورهاي مهم در نشر کتب رايانه‌اي است. بسياري از مخاطبان کتاب‌هاي آموزشي براين باورند که مثال‌هاي عنوان شده در متن کتاب و يا سي دي‌هاي همراه کتاب به هيچ عنوان کارايي لازم را براي يادگيري صحيح نداشته و فقط به نوعي بازار گرمي‌براي فروش کتاب مذکور محسوب مي‌شود.
خليفه در اين باره مي‌گويد: اگر کتابي از روي نسخه اصلي آن ترجمه شود قطعا تمرين‌ها و مثال‌هاي به کار گرفته شده واقعي بوده و مي‌تواند در يادگيري مخاطب تاثير داشته باشد اما اگر ترجمه از روي نسخه راهنماي نرم‌افزار صورت گرفته باشد، به دليل گزينشي بودن نوع ترجمه قطعا تمرين‌ها هم نمي‌تواند براي کاربر مفيد واقع شود.
کتب تخصصي، مشکلات تخصصي
از ديگر ناشران فعال در زمينه کتاب‌هاي کامپيوتري مي‌توان به انتشارات کليد اشاره کرد که بالغ بر 9سال سابقه نشر دارد. به گفته مسوولان اين انتشارات مجموعه کتاب‌هاي کليد، حاصل نوآوري و خلاقيت جمعي از نويسندگان و دست‌اندر‌کاران حيطه کتاب‌هاي آموزش کامپيوتر است.
انتشارات کليد سعي کرده است با کاهش قيمت براي مصرف‌کننده، پرداختن به نکات اصلي و پرهيز از زياده گويي و آموزش از طريق پروژه‌هاي کاربردي مخاطبان بيشتري در اين عرصه به خود اختصاص دهد. هرچند که بنا به دلايل گفته شده نتوانستيم غرفه اين انتشارات را در نمايشگاه از نزديک شاهد باشيم اما براساس اطلاعاتي که در سايت رسمي‌اين ناشر درج شده است، کليد در حال حاضر بالغ بر 30 کتاب به چاپ رسانده که عموما براي کاربران مبتدي نوشته شده اند. در مجموعه کتاب‌هاي کليد، هدف آموزش قدم به قدم و تصويري علوم مختلف کامپيوتري با بياني ساده و کاربردي است‌.
از ديگر ناشران قديمي‌کتاب‌هاي کامپيوتري مي‌توان به كانون نشر علوم که در سال 1369 تاسيس شده اشاره کرد. اين ناشر تاکنون بيش از 300 عنوان كتاب در زمينه كامپيوتر و الكترونيك منتشر کرده است. اما در بين ناشران معرفي شده انتشارات ناقوس يکي از ناشران فعال کشور است که دامنة فعاليت خود را به شکل کاملاً تخصصي بر چاپ کتب فني مهندسي، به ويژه کتب کامپيوتر متمرکز ساخته و تاکنون بيش از 500 عنوان کتاب در اين زمينه منتشر نموده است. ناقوس هم از ناشران قديمي‌بازار کتاب‌هاي کامپيوتري است که فعاليت خود را از سال 1367 در زمينه توزيع کتاب‌هاي فني مهندسي به ويژه کامپيوتر در سطح کشور آغاز کرده است. اين ناشر علاوه بر آنکه در حال حاضر به نشر و توزيع کتاب‌هاي فني مهندسي مشغول است در نظر دارد در آينده اي نزديک سيستم آموزش محلي و راه دور را نيز به حيطه فعاليت‌هاي خود اضافه کند.
به هر حال به نظر مي‌رسد نشر کتاب‌هاي آموزشي در زمينه علوم رايانه‌اي علاوه بر آنکه با مشکلات مرسوم در حوزه نشر دست به گريبان است، مشکلات تخصصي ديگري نيز پيش روي خود دارد. جا دارد مراجع ذي‌صلاح و ناشران فعال در اين زمينه هرچه سريع‌تر مشکلات موجود در اين بخش را هموار کرده تا مخاطباني که عمدتا از قشر جوان جامعه نيز هستند بتوانند زودتر با فناوري‌هاي نوين روز آشنا شوند.