اشاره: ورود يك اپراتور به عرصه مخابرات ايران را اگر نتوان به مثابه يك تحول بزرگ اقتصادي به حساب آورد، بي‌ترديد بايد آن را سرآغاز يك انقلاب اساسي در ديدگاه مردم نسبت به فناوري، و از آن مهم‌تر، نوع رابطه ملت و دولت دانست. تغيير ديدگاه مردم نسبت به مهم‌ترين «طرف مقابل»شان در حيات اجتماعي، يعني دولت، براي جامعه‌اي كه به تدريج در حركت به سمت دنياي مدرن است توابعي دارد كه از جمله آن بروز چالش‌هاي حساس فكري اجتماعي است؛ در حقيقت در چنين شرايطي شكل پيشين اين رابطه همچون پوسته‌اي مي‌شكند و شكل تازه‌اي كه با دنياي جديد سازگارتر باشد متولد مي‌شود. اپراتور دوم تلفن همراه در ايران، با تاثيرگذاري بر نگاه سنتي و ناسازگار با دنياي مدرن، مشكل آفريده شده است. جديدترين اين چالش‌ها، موضوع MMS است كه در اين نوشتار سعي داريم ضمن بررسي آن، به برخي ريشه‌ها و ابعاد مهم آن بپردازيم.

تابو مي‌شكند
بعد از دوران طولاني كه دولت (و در واقع «مخابرات» به وكالت از سوي دولت) نخستين و تنها ارائه‌دهنده خدمات مخابراتي است، و شما براي دريافت يك خط ساده تلفن، گاه ناگزيريد سال‌ها در نوبت بمانيد تا مخابرات لطف كند و سيم‌كشي را به محل موردنظر شما هم برساند؛ و زماني هم كه با تاخير چند ساله نسبت به جهان، تلفن همراه را با نازل‌ترين كيفيت و بالاترين قيمت به صورت قطره‌چكاني عرضه مي‌كند و كاربر هم هيچ چاره‌اي و انتخابي ندارد، آن هم در زماني كه در كشورهاي پيشرفته، اپراتورها در ازاي خدمات بيشتر براي جلب مشتري به رقابتي شديد مي‌پردازند و به همراه خط تلفن چندين ماه اينترنت رايگان عرضه مي‌كنند، به همراه هر خط تلفن همراه يك گوشي دلخواه هديه مي‌كنند و... سرانحام اين تابو شكست و زماني كه اپراتوري جديد ايراني پاي در ميدان گذاشت، تازه كاربران فهميدند كه تا به حال چه خدمات بي ارزشي - آن هم با بهايي گزاف– دريافت مي‌كرده‌اند و همان تحول در نگاه عمومي جامعه شكل گرفت.

ديگر تصور يك اپراتور انحصاري با شرايط غيرقابل تحمل و قيمت‌هاي بالا به تدريج تبديل به يك كمدي مي‌شود و جادوي دولت مي‌شكند.
اپراتور دوم با تكيه به همان اصل، راه موفقيت خود را ترسيم كرد. در اين مسير ارائه دو سرويس GPRS و MMS يك نقطه عطف اساسي را رقم زد. استقبال از اين خدمات به ويژه MMS به سرعت به يك پديده بدل شد و نتيجتا بنا به سنت رايج جامعه ما، از فرصت تبديل به تهديد شد و در مدت زماني كوتاه، از سوي دولت به حالت تعليق درآمد. اما اين اتفاق چگونه افتاد؟

مدتي پيش شوراي عالي فرهنگي اعلام نمود كه به دلايل اجتماعي و ارزشي، محتواي MMSهاي ارسالي كاربران اپراتور دوم نياز به بررسي (همان فيلترينگ) دارد؛ از اين اطلاعيه مدت زيادي نگذشته بود كه سازمان تنظيم مقررات – كه حكم ناظر را بر اپراتورها دارد- اعلام كرد به دليل عدم وجود قوانين لازم براي سرويس MMS، اين سرويس براي مدتي قطع خواهد شد تا آيين‌نامه آن تدوين گردد.
مي‌توان حدس زد كه اين اقدام، چه ضربه‌اي بر اپراتور دوم وارد مي‌كند، كما اينكه تحولات بازار به خوبي نشان‌دهنده بروز موانعي در راه رشد اپراتور جديد بود.

در اين زمينه كارشناسان، ابتدائا حضور شوراي عالي انقلاب فرهنگي به اين حيطه تخصصي فناوري را به ويژه با توجه به اين كه اساسا قانون‌گذاري در صلاحيت نهادهاي ديگري است، غيرموجه و عجيب ارزيابي كنند، و از سوي ديگر، اين اقدام را متضمن نوعي شنود در ارتباطات شهروندان مي‌دانند كه با نص صريح قانون اساسي ناسازگار است.
در هر صورت ارائه اين سرويس بنا به گفته سازمان تنظيم مقررات، نهايتا سه ماه به صورت موقت تعطيل خواهد بود تا قوانين و مقررات لازم وضع گردد.

البته آشنايان به فرهنگ و سازوكار مديريت كشورمان به ويژه در حوزه فناوري به خوبي مي‌دانند كه مشكل جاي ديگري است، و چه بسا اين مسئله به ظاهر ساده، مشمول مرور زمان شود و براي ماه‌ها و بلكه سال‌ها به محاق برود و به يك معضل اساسي تبديل گردد.
اما با تحليل اين مسئله و بررسي ريشه‌هاي احتمالي آن چند واقعيت مهم خودنمايي مي‌كند.

هنر تبديل «فرصت» به «تهديد»
اين عادت ديرينه در كشور ماست كه در برخورد با پديده‌هاي جديد تكنواوژيك، غالبا يك مسير عجيب تكرار مي‌گردد.
پس از سال‌ها استفاده ار تلفن همراه در ايران فقط براي تماس‌هاي صوتي، يكي دو سالي است كه ارسال پيام كوتاه (به صورت متني) نيز براي كاربران ممكن شده است. در همه جاي جهان ارسال پيام كوتاه متني (يا همان SMS) جاذبه فراواني بين مردم يافته و آمارها حاكي از استفاده رو به تزايد از اين سرويس است. سرويس ديگري كه به زودي جاي خود را در ميان كاربران گشود MMS بود.

در اين سرويس كه به معناي خدمات ارسال پيام‌هاي چندرسانه‌اي است، كاربران قادرند براي ديگر مشتركان در شبكه، پيام هاي صوتي و تصويري از قبيل عكس، موسيقي، و فيلم ارسال كنند و پيداست كه چنين سرويسي با استقبال خوب مشتريان مواجه شد.
اين سرويس هم طبق معمول با تاخير چند ساله آن هم نه توسط دولت، بلكه به وسيله اپراتور دوم كه قصد رقابت جدي در بازار را داشت به صورت محدود ارائه گرديد.

بنا به نظر كارشناسان، همين نكته به خوبي گوياي ريشه مشكل است، يعني از آنجا كه اين سرويس در عمل مي‌تواند نوعي «رسانه» تلقي گردد، بنابر اين مشمول ممنوعيت ملايم مي‌گردد، و به اين ترتيب مي‌توان حساسيت دولت در گسترش اين سرويس را دريافت. البته بديهي است اين نگرش غلط در تاريخ كشورمان بي‌سابقه نيست، نحوه مواجهه با ويدئو و ماهواره (و كمي هم اينترنت) در حقيقت نمونه‌هايي از اين تجربه غلط است كه هميشه هم با عدم توفيق روبرو شده، و معلوم نيست چرا باز هم اصرار بر تكرار آن ديده مي‌شود، و چرا به به جاي گسترش يك فناوري و تلاش براي آموزش بهره‌گيري مناسب از آن، همواره راه نفي و منع را مي‌پيماييم و هرگز هم اين واقعيت را نمي‌پذيريم كه در مقابل موج فناوري نمي‌توان با سلاح ممنوعيت ايستاد!
با اين تفاصيل از نظر برخي كارشناسان، اين خدمات جديد در واقع قرباني نگاه كهنه مديريت ماست كه با ديد منفي به پديده‌ها‌ي تازه دنياي تكنولوژي مي‌نگرد و سعي در تكذيب و مقابله با آن دارد، و نهايتا يك فرصت با ارزش براي پيشرفت كشور را تبديل به يك معضل پيچيده و يك تهديد مي‌كند!

«دوپينگ» در رقابت
عده‌اي از كارشناسان علاقه‌مندند موضوع مورد بحث ما را از زاويه‌اي ديگر تماشا كنند.
از ديد اين صاحب‌نظران، آنچه بر سر سرويس MMS آمده، در حقيقت ابعاد ديگري نيز دارد، از جمله اين كه ورود اپراتور دوم تلفن همراه، توانسته نظم و قواعد كهنه حاكم بر بازار اين كالا در ايران را دستخوش تغييراتي كند، به اين ترتيب كه قدرت مخابرات به عنوان صاحب بلامنازع در اين بازار، به تدريج در حال زوال است و اتوريته‌اش در حال كم‌سو شدن، و طبيعي است كه منافع اقتصادي مورد تهديد قرار مي‌گيرد و بايد به سرعت شاهد واكنشي متقابل باشيم.

اين كارشناسان براي ديدگاه خود البته مستنداتي هم دارند، به گفته ايشان مهم‌ترين شاهد مدعا اين است كه در اطلاعيه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، به نامه و درخواست وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات استناد شده است، و اين موضوع نشان‌دهنده اين واقعيت است كه وزارت مذكور (و در حقيقت مخابرات) زمينه چنين اقدامي را با گزارش خود فراهم نموده‌اند.
با فرض صحت اين موضوع، مي‌توان ديد كه اپراتور اول (مخابرات) به جاي رعايت قواعد رقابت سالم و عادلانه، از رانت‌هاي خود در ساختار دولتي بهره برده و توانسته با ايجاد مانع در مسير رقيب، عقب‌ماندگي خود را در اين صحنه به ترتيبي جبران نمايد.

همه سرويس‌هاي تلفن همراه
MMS تنها سرويسي نيست كه كاربران تلفن همراه ايران هنوز به خوبي آن را لمس نكرده‌اند؛ سرويس‌هاي متنوع و بيشتري نيز به ميدان آمده‌اند كه هر اپراتور معتبر در دنيا، بايد ارائه دهنده همه آنها باشد؛ از آن جمله است سرويس اتصال به اينترنت.
امروز در دنيا كاربران به سهولت از طريق تلفن همراه خود امكان خواندن و نوشتن ايميل دارند، و نيز مي‌توانند به گشت‌وگذار در اينترنت بپردازند. در حقيقت ايده‌اي در حال تحقق است كه مطابق آن، تلفن همراه از يك وسيله صرفا «ارتباطي» تبديل به ابزاري مي‌شود كه اغلب كارهاي جاري و روزمره از طريق آن انجام خواهد گرفت؛ امور مالي و بانكي، اطلاع از زمان حركت قطار و هواپيما، دريافت آخرين اخبار و اطلاعات، اوضاع جوي، راهنماي مسيريابي و اوضاع ترافيك، خريدو‌فروش، گشت‌وگذار در اينترنت، ارسال و دريافت ايميل، دريافت تبليغات، همه و همه بخشي از امكانات اين وسيله است، به ويژه كه با توانمندتر شدن گوشي‌ها، عملا اين ابزار به يك «كامپيوتر همراه كوچك» نيز بدل مي‌گردد. اين در حقيقت چكيده نگاهي است كه دنياي پيشرفته به اين ابزار دارد، و مطابق آن بايد از كوچك‌ترين امكانات بالقوه آن نيز براي توسعه اقتصادي و اجتماعي بهره برد. اما ما در كجا ايستاده‌ايم؟