«سامانه هوشمند بليت الکترونيکي در تمامي اتوبوس‌هاي شهر تهران، پس از تعطيلات نوروز راه‌اندازي مي‌شود.» اين خبري بود که چندي پيش معاون حمل‌و‌نقل و ترافيک شهرداري تهران، اعلام کرد.

در راستاي خدمت‌رساني به شهروندان تهراني،‌ پس از انجام مطالعات و اقدامات کارشناسي و اجراي موفق طرح آزمايشي استفاده از کارت بليت الکترونيکي در چند خط از خطوط شرکت واحد اتوبوسراني تهران و حومه و با توجه به تجهيز همه اتوبوس‌هاي بليتي اين شرکت به دستگاه‌هاي کارتخوان مقرر شد از14 فروردين کارت بليت الکترونيکي اعتباري با مبلغ 1500 تومان که هزار تومان مبلغ شارژ کارت و پانصد تومان مبلغ کارت است از طريق باجه‌هاي فروش بليت عرضه شود و اين يعني پايان ازدحام مقابل درهاي اتوبوس و دست به دست شدن بليت‌ و پول‌هاي آلوده.

خداحافظي با بليت کاغذي
هم‌اكنون در شركت واحد اتوبوسراني يكي از فعاليت‌هاي پرهزينه، زمان‌گير و تا اندازه‌اي غيرقابل اعتماد، عمليات مربوط به چاپ، توزيع و جمع‌آوري بليت‌هاي كاغذي است. به علاوه بليت‌هاي كاغذي همواره وسيله‌اي براي سوءاستفاده افراد سودجو بوده و از اين ناحيه مشكلات متعددي را براي شركت واحد اتوبوسراني و مسوولان شهرها ايجاد کرده است. از ديدگاه مسافران نيز‌ گرچه خريد مداوم بليت‌هاي كاغذي و نگهداري آن تبديل به يك عادت ديرينه شده است، اما در مواقع اضطراري معمولا آن‌ها را با مشكلاتي مواجه مي‌کند.

يكي از راه‌حل‌هايي كه امروز در شهرهاي بزرگ براي برطرف كردن مشكلات و كاستي‌هاي ناشي از بليت‌هاي كاغذي به كار برده مي‌شود، بهره‌گيري از بليت الكترونيكي است. بليت الكترونيكي، كارت هوشمند الكترونيكي است كه قابليت خواندن و ثبت اطلاعات را در هنگام استفاده از سيستم حمل‌و‌نقل فراهم مي‌كند. هر بليت الكترونيكي امكان ذخيره‌سازي پول الكترونيكي را دارد. با هر بار استفاده مسافران از اتوبوس و گذر از مقابل دستگاه كارتخوان كه قبلا در ورودي‌هاي اتوبوس نصب شده است، هزينه بليت از مبلغ ذخيره شده در كارت مسافر كسر و در حافظه دستگاه كارتخوان ذخيره مي‌گردد. محتويات دستگاه كارتخوان در پايان هر روز به حساب شركت واحد اتوبوسراني نزد بانك واريز مي‌گردد.اکبر عربي، معاون بهره‌برداري شرکت واحد اتوبوسراني تهران و حومه، با اشاره به اينکه تمام اتوبوس‌هاي بليتي و بيشتر اتوبوس‌هاي بخش خصوصي به سيستم بليت الکترونيک مجهز شده‌اند، مي‌گويد: «بليت الکترونيک هم‌اکنون در تمام گيشه‌هاي بليت فروشي عرضه مي‌شود و به‌زودي بليت‌هاي کاغذي به‌طور کامل حذف مي‌شود. همچنين تمام اتوبوس‌هاي بليتي شهر که مجموعا 3 هزار و 200 اتوبوس هستند به سيستم بليت الکترونيک مجهز شدند و از مجموع 2 هزار و 700 اتوبوس بخش خصوصي 950 دستگاه به کارت‌خوان بليت الکترونيک مجهز شده‌اند و ساير اتوبوس‌هاي اين بخش نيز به‌زودي و در کوتاه‌ترين زمان ممکن به اين سيستم مجهز مي‌شوند.»

معاون بهره‌برداري شرکت واحد اتوبوسراني تهران و حومه تصريح كرد که از هفته گذشته در تمام کيوسک‌هاي فروش بليت، کارت بليت الکترونيک نيز عرضه شده تا شهروندان بتوانند به راحتي نسبت به خريد کارت بليت اقدام کنند. وي همچنين به استقبال شهروندان نسبت به خريد اين کارت‌ها اشاره مي‌کند و اينکه در چهار روز اول بعد از تعطيلات نوروزي حدود 70 هزار عدد کارت بليت الکترونيکي فروخته شده است. عربي در ادامه مي‌افزايد: «براي مدتي اين امکان را به وجود آورديم تا در کنار بليت الکترونيک بليت کاغذي نيز به فروش برسد زيرا جمع‌آوري يک‌دفعه و فوري بليت‌هاي کاغذي مي‌تواند مسافران، از جمله مسافران مسن را با مشکل مواجه کند، ولي اميدواريم مسافران اتوبوسراني هرچه سريع‌تر نسبت به خريد بليت الکترونيک اقدام کنند، زيرا به زودي بليت‌هاي کاغذي به طور کامل حذف مي‌شود.»


بنا بر اظهارات عربي، شهروندان مي‌توانند از تمام کيوسک‌هاي فروش بليت کارت بليت‌هاي الکترونيک را خريداري کنند. در حال حاضر در اتوبوس‌هاي بليتي به‌ازاي هر سفر 20 تومان و در اتوبوس‌هاي ريالي نيز در هر سفر به ميزان نرخ کرايه تعيين شده از اعتبار کارت‌ها کاسته مي‌شود، اما با ابلاغ نرخ‌هاي جديد اين ميزان تغيير مي‌كند. گفته مي‌شود شهروندان براي خريد بليت الکترونيکي بايد هزار و 500 تومان پرداخت کنند که هزينه وديعه کارت‌ها 500 تومان است و هزار تومان اعتبار نيز در هر کارت براي استفاده مسافران وجود دارد.


عربي در خصوص شارژ اين کارت‌ بليت‌هاي الکترونيکي مي‌گويد: «در حال حاضر پس از اتمام اعتبار هر کارت، شهروندان مي‌توانند نسبت به شارژ مجدد کارت‌ها در ايستگاه‌هاي مترو اقدام کنند. همچنين مي‌توانند از طريق 5 پايانه مشخص شده؛ يعني ميدان‌ تجريش، پايانه حقاني، بلوار ارتش، بهشتي و علم صنعت که مجهز به دستگاه شارژ است کارت‌هاي خود را شارژ کنند يا کارت خود را در صورت سالم بودن به کيوسک‌هاي بليت‌فروشي تحويل داده و کارت جديدي دريافت کنند که در اين حالت ديگر نياز به پرداخت مجدد 500 تومان حق کارت نيست.» معاون بهره‌برداري شرکت واحد اتوبوسراني تهران و حومه، يادآور مي‌شود که براي جلوگيري از تخلفات احتمالي در هر دستگاه اتوبوس ماموراني به صورت نامحسوس حضور خواهند داشت تا در صورت عدم استفاده مسافران از کارت‌هاي خود آن‌ها را جريمه کنند.


مزيت‌هاي بليت الکترونيکي
بليت الكترونيك از مهم‌ترين، كارآمدترين و متداول‌ترين ابزارهاي الكترونيكي و از شرايط لازم براي تحقق شهر الكترونيكي است.

بليت الكترونيك مي‌تواند گردش پول افراد را در چرخه اقتصادي كاهش دهد. در اين صورت، هزينه‌هاي مربوط به چاپ اسكناس‌هاي جديد كاهش مي‌يابد. بليت الكترونيك امكان مديريت بر نقدينگي جاري و برنامه‌ريزي به منظور ارائه سرويس برحسب نياز شهروندان را فراهم مي‌كند و در افزايش سرعت سرويس‌دهندگان موثر است.

شفاف‌سازي، تكريم ارباب رجوع، افزايش رضايت‌مندي شهروندي، مديريت هوشمند مبتني بر تقاضا و ارائه طرح‌هاي تشويقي از ديگر مزاياي استفاده از بليت الكترونيكي است. علاوه بر اين، عمليات خريد و فروش با سرعت بيشتري انجام مي‌شود، خدمات در سطح گسترده تري قابل دسترسي خواهد بود، تخفيف‌هاي متفاوت به مشتري تعلق مي‌گيرد و از نظر اجتماعي نيز، به شخصيت شهروندي افراد احترام گذاشته مي‌شود.


بليت الکترونيکي در سيستم حمل‌و‌نقل شهري از سال‌هاي گذشته در جهان مورد استفاده قرار گرفته و امروزه از پرداخت نقدي يا بليت‌هاي کاغذي در اتوبوس‌ها، مترو و حتي تاکسي در کشورهاي پيشرفته خبري نيست. در ايران نيز شهرداري تهران از سال 86 به فکر استفاده از اين ابزار افتاد و شهردار تهران هدف از اين اقدام را از بين بردن نياز به پول خرد و جلوگيري از اتلاف وقت، اتلاف کاغذ و .. عنوان کرد.
به گفته مسوولان بخش فناوري اطلاعات شهرداري تهران، تهيه طرح اوليه و خام اولين گام براي آغاز اين پروژه بود. پس از آن كارگروه‌هاي مطالعاتي در زمينه‌هاي مرتبط تشكيل شده و نمونه‌هاي انجام شده قبلي آن در كشور مورد بررسي قرار گرفته و پتانسيل‌هاي داخلي نيز ارزيابي شده است. درباره وضعيت، چگونگي و چرايي برنامه‌هاي شهرهاي موفق در زمينه اجراي پروژه بليت الكترونيكي در خارج از كشور نيز تحقيقات و مطالعات لازم به عمل آمده در نتيجه (RFP (Request for Proposal تدوين و سپس به منظور جمع‌آوري پيشنهادهاي شركت‌ها و سرمايه‌گذاران، نسبت به انتشار فراخوان در روزنامه‌هاي كثيرالانتشار اقدام شد. پس از آن، پيشنهادهاي ارسالي مورد بررسي و شركت‌هاي برتر انتخاب شدند. در ادامه كار، مناقصه‌اي ميان شركت‌هاي برتر برگزار و در نهايت، سرمايه‌گذار آن انتخاب و قرارداد لازم منعقد شد.

گفته مي‌شود بليت الكترونيكي به صورت از پيش تعيين شده و بي‏نام در اختيار شهروندان قرار مي‏گيرد، اما در صورتي كه شهروندي متقاضي شخصي‌سازي كارت خود باشد، مي‌تواند با مراجعه به محل‌هاي فروش بليت الكترونيكي، كارت خود را با نام و عكس‌دار كند.بليت الکترونيکي تجربه جديدي است که شهروندان تهراني با آن روبه‌رو خواهند شد، ولي آنچه بيش از پيش بايد مد نظر قرار بگيرد دقت در کاهش ايرادها و کمبودهايي است که ممکن است در ابتداي اين طرح وجود داشته باشد که در اين زمينه اطلاع‌رساني گسترده جهت آشنايي هر چه بيشتر شهروندان با اين موضوع مي‌تواند موثر باشد.