داستان ملي شدن پروژه‌ها در حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات کشور از طرحي شروع شد به نام اينترنت ملي. طرحي که در زمان معرفي‌اش انتقادات بسياري را متوجه خود از يک سو و پديد آورنده‌اش از سوي ديگر کرد.

از جزئيات اين طرح که هم‌اکنون بالغ بر پنج سال از آن مي‌گذرد اطلاعات دقيقي در اختيار نيست، اما تنها گمانه‌زني‌هايي که از سوي کارشناسان و حتي در مواردي از سوي برخي از مسوولان عنوان مي‌شود آن است که اين طرح براي تمرکز و جمع آوري اطلاعات مهم و حساس سازمان‌هاي دولتي از ديتا سنترهاي خارج کشور به داخل کشور است.

برخي ديگر نيز در تعريف اين طرح گفته‌اند؛ زماني که بخش زيادي از اطلاعات و محتواي رد و بدل شده بين کاربران ايراني در داخل کشور است نيازي نيست پهناي باند جهاني کشور را افزايش دهيم و مي‌توانيم با تقسيم کردن ميزان استفاده از پهناي باند داخلي و خارجي سرعت بالاتري را براي کاربران داخلي فراهم آوريم. اما بعد از رو شدن اين طرح ملي، طرح‌هاي ديگري نيز در همين بخش روي کار آمد. ديتاسنتر ملي، شبکه ملي و موتور جست‌وجوي ملي از جمله اين طرح‌ها است. طرح‌هايي که به اعتقاد کارشناسان برخي از آنها همان اختراع کردن مجدد چرخ است.

به جنگ ياهو و گوگل مي‌رويم
سال گذشته وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات در حاشيه يكي از مراسمي که در آن سخنراني داشت خبر از پروژه موتور جست‌وجوي ملي داد. موتور جست‌وجويي که در آن زمان رضا تقي‌پور، نام «يا حق» را براي رقابت با ياهو براي آن انتخاب کرد. هر چند که اين نام بعدها حذف و در مقطعي حتي براي انتخاب نام مناسب براي اين موتور جست‌وجو نظرسنجي برگزار شد.
اما شنيده‌ها حکايت از آن دارد که تا به حال نه تنها نامي براي اين پروژه انتخاب نشده است، بلکه جزئيات آن هم مشخص نبوده و از سوي ديگر گفته مي‌شود که چين قرار است در ساخت اين موتور ملي به متخصصان داخلي کمک کنند. شهريورماه سال گذشته، مديرکل تحقيق و توسعه شرکت فناوري اطلاعات ايران از آغاز فاز مطالعاتي پروژه موتور جست‌وجوگر ملي خبر داد و ضمن تشريح جزئيات آن گفت: طبق اظهارات وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات به نظر مي‌رسد اين موتور جست‌وجوگر با نام «يا حق» فعاليت خود را آغاز کند. هادي ملک پرست آن زمان و در گفت‌وگو با مهر در تشريح جزئيات موتور جست‌وجوگر ملي با تاکيد بر اينکه اين پروژه جهت فراهم کردن نيازهاي داخل کشور کاربران ايراني تعريف شده است، گفت: موتورهاي جست‌وجوي بين‌الملل گوگل و ياهو در استفاده از نياز داخلي و خارجي کاربران کاربرد دارد، اما موتور جست‌وجوگر ملي صرفا در مورد کاربران ايراني داخل کشور و فقط براي ارائه خدمات دستگاه‌هاي دولتي و اجرايي به کار مي‌رود. وي با بيان اينکه پروژه موتور جست‌وجوگر ملي روي شبکه اينترانت کشوري که از آن به عنوان شبکه ملي اينترنت نيز ياد مي‌شود پياده سازي خواهد شد، ادامه داد: موتور جست‌وجوگر ملي به عنوان اولين اولويت براي ارائه خدمات دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي با هدف تسهيل در ارائه اطلاعات سريع به مردم پياده‌سازي خواهد شد، اما اطلاعات تمامي سرورهاي داخل کشور نيز از طريق اين موتور جست‌وجو قابل جست‌وجو و دريافت خواهد بود.

ملک‌پرست با اشاره به کاربردها و مزيت‌هاي اين موتور جست‌وجو نسبت به ديگر موتورهاي جست‌وجوي بين‌المللي گفت: دسترسي به سايت‌هاي جست‌وجوي گوگل و ياهو و امثال آن تنها از طريق اينترنت ممکن است، اما براي دسترسي به موتور جست‌وجوگر ملي بايد به اينترانت کشوري متصل شد که هزينه‌اي به مراتب کمتر از دسترسي به اينترنت دارد. وي يکي از خصوصيات مهم اينترانت کشوري (شبکه ملي اينترنت) را هزينه دسترسي ارزان به آن عنوان کرد و خاطرنشان کرد: يکي از مباحث مطرح در طرح موتور جست‌وجوي بومي کاهش هزينه‌ها است. وي گفت: فاز مطالعاتي اين طرح حداقل حدود چهار ماه به طول مي‌انجامد و عملياتي کردن آن نيز بعد از انجام مناقصه انتخاب پيمانکار تا انتهاي سال 90 ممکن خواهد شد.

اما درست بعد از اين اظهار نظر بود که خبر در مورد موتور جست‌وجوي ملي افزايش يافت. بهمن ماه سال گذشته معاون وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات در تشريح آخرين وضعيت موتور جست‌وجوگر ملي مدل کسب و کار اين پروژه ملي را استفاده بر بستر اينترنت پاک دانست و گفت: موتور جست‌وجوگر ملي با توجه به خط و زبان فارسي در فضاي سايبر، جست‌وجوهاي مورد علاقه مردم را انجام مي‌دهد.

علي حکيم‌جوادي در آن زمان به مهر گفت: فاز مطالعاتي اين پروژه ملي در سه کانال مجزا آغاز شده که در نهايت يک مدل به عنوان پايلوت براي آن اجرايي خواهد شد. وي با تاکيد براينکه روي چندين مدل موتور جست‌وجو براي نهايي کردن اين پروژه در حال تحقيق هستيم، اضافه کرد: خوشبختانه روي يکي از اين مدل‌ها اقدامات خوبي انجام شده که در آينده نزديک هم بخشي از آن آماده ارائه خواهد بود.
حکيم جوادي با اشاره به آغاز کار تحقيقاتي روي پروژه «ضد بدافزار بومي» که به موازات پروژه موتور جست‌وجوگر در حال انجام است، تصريح کرد: طي برنامه پنجم توسعه چندين پروژه به عنوان زيرساخت‌هاي شبکه ملي اطلاعات اجرايي خواهد شد که يکي از اين پروژه‌ها موتور جست‌وجوگر ملي است. حکيم جوادي با بيان اينکه بايد براي موتور جست‌وجوي ملي استراتژي تعريف شود؛ گفت: تعريف مدل کسب‌وکار و سرمايه‌گذاري روي اين پروژه بايد به نحوي باشد که بتواند جايگزين موتورهاي جست‌وجوي فعلي باشد. وي با تاکيد بر لزوم تعريف بيزينس مدل براي موتور جست‌وجوگر ملي پس از راه‌اندازي آن اضافه کرد: يک بخش عمده‌اي از اين کار به کساني برمي‌گردد که مي‌خواهند روي بستر اين موتور جست‌وجوگر خدمات دهند و اين پروژه را پشتيباني کنند. رييس سازمان فناوري اطلاعات ايران با اشاره به کاربرد خط و زبان فارسي در فضاي سايبر خاطرنشان کرد که جست‌وجوهاي مورد علاقه کاربران ايراني بر اين بستر به صورت بومي فراهم خواهد شد. وي با اشاره به مدل‌هاي موفق موتور جست‌وجوگر ملي در دنيا گفت: براي مثال کشور کره‌جنوبي با توجه به علاقه‌مندي مردمش به اطلاعات تمرکز جدي بر زبان در اين بستر کرد و موفق شد.

آمادگي ترکيه براي همکاري
در حالي که گفت‌وگوهاي انجام شده همه از فعاليت بخش خصوصي و نيروهاي داخلي روي اين پروژه حكايت داشت، اما خبرهايي هم از حضور چيني‌ها در راه‌اندازي اين موتور شنيده مي‌شد. البته اين موضوع بعد‌ها از سوي ديگر کشورها هم دنبال شد. به‌طوري که بعدها رضا تقي‌پور در ديدار با جودت ايلماز وزير مشاور دولت ترکيه و رييس بيست و دومين کميسيون مشترک جمهوري اسلامي ايران و ترکيه به پيشرفت‌هاي ايران در حوزه ICT اشاره کرد و گفت: ارتباط فيبر نوري دو کشور، ارتباط ماهواره‌اي دو کشور و استفاده از باند ماهواره، ارتباط مستقيم تلفني (رومينگ)، شبکه‌هاي ارتباط داده‌ها، موتور جست‌وجو و نرم‌افزارهاي پايه از جمله زمينه‌هاي همکاري ميان دو کشور محسوب مي‌شود.
وي با بيان اينکه اين موارد پيش از اين نيز در ديدار وزير ارتباطات کشور ترکيه مورد بررسي قرار گرفته بود، خاطرنشان کرد: اميد مي‌رود با توجه به مشترکات تاريخي، فرهنگي و مذهبي در مسائل تجاري و اقتصادي، شاهد حضور بخش خصوصي در راستاي ارائه خدمات ميان دو کشور باشيم. تقي‌پور تاکيد کرد: در زمينه اينترنت و فناوري اطلاعات کارهاي خوبي در ايران صورت گرفته که از جمله مي‌توان به موتور جست‌وجوي ملي و نرم افزارهاي پايه اشاره کرد که در صورت تمايل مي‌توانيم بصورت مشترک، تعامل و همکاري کنيم.

توان رقابت داريم؟

در حالي که هم‌اکنون جنگي سخت بين موتورهاي جست‌وجوي جهاني براي کسب سهم از بازار اين فناوري وجود دارد و گوگل همچنان در صدر جدول و ياهو و بينگ مايکروسافت رتبه‌هاي دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند سوالي که پيش مي‌آيد آن است که آيا موتور جست‌وجوي ملي که هنوز نامي براي آن تعيين نشده توان رقابت با نمونه‌هاي جهاني را دارد؟
ملک پرست، مديرکل تحقيق و توسعه شرکت فناوري اطلاعات با بيان اينکه نحوه چگونگي ارائه سرويس موتور جست‌وجوگر ملي در دست بررسي است، در اين باره مي‌گويد: در استفاده از موتورهاي جست‌وجوي بين‌المللي کاربر براي جست‌وجوي اطلاعات خود با چندين هزار صفحه مواجه مي‌شود که دسترسي به گزينه مورد نظر خود در اين تعداد اطلاعات بسيار زمان‌بر است، اما در سرويس دهنده کشوري کاربر حداکثر از ميان 40 آيتم موضوع مورد نظر خود را پيدا مي‌کند.
وي يکي ديگر از ويژگي‌هاي مهم موتور جست‌وجوگر ملي را بحث امنيتي آن عنوان کرد و گفت: با استفاده از اين موتور جست‌وجو اطلاعات کاربران براي جست‌وجوي موضوعات به خارج از کشور منتقل نخواهد شد. اين گفته در حالي مطرح مي‌شود که معمولا موتور‌هاي جست‌وجو با ارائه نمونه‌هاي بسيار از مورد جست‌وجو شده سعي مي‌کنند تا کاربر در نهايت به مقصود خود برسد، اما حکيم جوادي رييس سازمان فناوري اطلاعات در اين مورد مي‌گويد: موتور جست‌وجوي ملي هم از آن دست پروژه‌ها است كه نمي‌شود زمان پايان يافتني براي آن تعريف كرد و هرچند امروز ما موتور جست‌وجو را داريم و تا بخشي به آن رسيده‌ايم، ولي بايد ديد آيا اين موتور جست‌وجو مي‌تواند با 120 و 130 موتور جست‌وجوي مطرح دنيا رقابت كند؟ و اين موضوعي است كه همكاران ما با مراكز تحقيقاتي داخل كشور در حال كار هستند و خوشبختانه به نتايج خوبي رسيده‌اند.
رييس سازمان فناوري اطلاعات گفت: نمونه‌هاي پايلوت اين طرح آماده است و هم‌چنان در حال تكميل است و اميدواريم تا آخر امسال نخستين پايلوت آن را در حال كار داشته باشيم. وي درباره نام آن گفت: هنوز نامگذاري خاصي براي آن نداشتيم و فعلا روي بحث فني كار مي‌كنيم، ولي شايد يكي از راه‌هاي آن ايجاد همه پرسي باشد.