از شما درخواست مي‌کنم که امسال روز جهاني جامعه اطلاعات و ارتباطاتي دوربرد را با تمرکز بر ارتباط افراد در سراسر جهان و بهره‌برداري از پتانسيل کامل فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي جشن بگيريد تا همه ما بتوانيم از زندگي پربارتر،‌ امن‌تر و از همه جهت بهتري به ويژه در مناطق روستايي بهره‌مند شويم.

حمدون توره - دبير کل اتحاديه بين‌المللي ارتباطات راه دور- ماه مي‌2011، هشت سال بعد از اولين نشست جامعه اطلاعات که با تاکيد بر افزايش دسترسي کاربران به اينترنت و آزادي اطلاعات در اينترنت برگزار شد، نه تنها ايران، بلکه تمام کشورها نسبت به انتشار روزافزون اطلاعات در اين محيط و دسترسي کاربران به آنها هراسان هستند. «اسناد محرمانه» به يک اصطلاح بي‌معنا تبديل شده و حريم خصوصي آهسته آهسته رنگ مي‌بازد. دولتمردان بسياري از کشورها، شبکه‌هاي اجتماعي را پاتوق خلافكاران مي‌پندارند و با فيلترينگ به جنگش مي‌روند. ديکتاتورهايي که بر لبه تيغ ايستاده‌اند در هياهوي اعتراضات مردمي، دسترسي به اينترنت را محدود مي‌کنند تا مبادا سيل اطلاع‌رساني آنچه در شرف وقوع است آنها را با خود ببرد. قطع شدن دسترسي به اينترنت براي مردم تونس، مصر و ديگر کشورها از جمله اين هراس‌هاست و ماجراي ويکي ليکس، نمود عيني بي‌معنا شدن «اسناد محرمانه» است.

امروزه فناوري اطلاعات و ارتباطات در سراسر دنيا به نحوي دست همراه به سوي مردم گشاده است؛ به عنوان مثال در ژاپن زلزله‌ديده، از اينترنت براي كمك به زلزله‌زدگان استفاده شد و يا براي مثال مردم در زلزله ژاپن از اينترنت کمک مي‌گيرند يا معترضاني در کشورهاي مختلف بي‌رحمانه از سوي دولت‌شان سرکوب مي‌شوند، با استفاده ازاينترنت صداي‌شان را به سراسر جهان مي‌رسانند.

در چنين اوضاعي و در يکي ديگر از بزرگداشت‌هاي روز جهاني جامعه اطلاعات، ايرانيان در گير و دار تعريف اينترنت پاک، شبكه‌هاي اطلاعات، راه‌اندازي دبيرخانه رفع فيلترينگ و چانه‌زني بر سر سرعت اينترنت هستند. انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعات در خاموشي فرو رفته و بدون هيچ فعاليتي مي‌رود که فراموش شود. اين انجمن اگرچه داراي قدرت اجرايي يا نظارتي نبود و نيست اما مي‌توانست با برگزاري نشست‌هاي منظم و ماهانه نقش مهمي در اطلاع‌رساني و نهادينه کردن فرهنگ مربوط به جامعه اطلاعات ايفا کند. قرار بود اين انجمن جريان انتقال به موقع آخرين دانش و معرفت علمي ايران و جهان در زمينه اطلاعات و ارتباطات را تسهيل و تسريع کند اما آخرين خبري که روي سايت اين انجمن قرار گرفته مربوط به آبان ماه سال 89 است. يعني حدود هفت ماه است که اين انجمن بدون هيچ فعاليتي فقط به يمن وجود نامش زنده است. انجمني که روزهاي اول تاسيس با همت جوانان انجمني پويا با آينده‌اي درخشان و تاثيرگذار به نظر مي‌رسيد و قرار بود فرآيندهاي توليد داده و اطلاعات و دانش و معرفت در زمينه اطلاعات و ارتباطات را در چارچوب نيازهاي توسعه ملي هدايت کند، امروز جز يک اسم چيز ديگري نيست.روند طبيعي، اين انتظار را در ما به وجود آورده بود که با گذر زمان اين انجمن پيشرفت کرده و نقش پررنگ‌تري در راه دستيابي به اهداف مشخص شده در اجلاس‌هاي جهاني جامعه اطلاعات داشته باشد. اما اين‌طور نشد. اين در حالي است که در سند تعهد تونس تمامي کشورهاي حاضر در اجلاس جامعه اطلاعات سال 2005 تونس تاکيد کردند که «تلاش‌هاي ما نبايد با اختتام اجلاس، پايان يابد. ضرورت جامعه اطلاعات جهاني که در آن همه ما همکاري مي‌کنيم اين است كه فرصت‌هاي افزوده‌اي را براي همه مردم خود و جامعه جهاني فراگير ايجاد کنيم؛ شرايطي که تنها تا چند سال پيش غيرقابل تصور بود. ما امروز بايد اين فرصت‌ها را تحت کنترل بگيريم و از توسعه و پيشرفت حمايت کنيم.»

به همين دليل هر سال پيام‌هاي تبريک روز جامعه اطلاعات يا ارتباطات همراه با توصيه‌ها و شعارهايي است که به صورت غيرمستقيم برنامه کاري سالانه‌اي به کشورها ارايه مي‌دهد. در نظر گرفتن اين توصيه‌ها مي‌تواند در پيشرفت کشورها نقش بسزايي داشته باشد. طي شش سال گذشته افرادي که در سمت دبير کلي اتحاديه بين‌المللي ارتباطات راه دور بوده‌اند، دبيران سازمان ملل و رييس جمهوري‌هاي کشورهاي مختلف پيام‌ها و توصيه‌هايي به مناسبت فرارسيدن اين روز منتشر کردند.

همه پيام‌هاي ما

در ارديبهشت ماه سال 85 يوشيو اوتسومي، دبيرکل وقت آن زمان اتحاديه بين‌المللي ارتباطات راه دور ITU تعيين روز جهاني جامعه اطلاعات را توافق جهاني دانست که در نهايت هدفش تحقق آرزوهاي بشريت است. او در همان سال که اولين سال بزرگداشت روز جهاني جامعه اطلاعات بود – 17 مه ‌سال 2006 – از دولتمردان خواست تا براي تحقق هدف پياده‌سازي و پيگيري برنامه مهم اجلاس جهاني درباره جامعه اطلاعات گام‌هاي محکم بردارند.

يک سال بعد – 17 مه ‌سال 2007 – بان کي مون، دبيرکل سازمان ملل اعلام کرد که بايد در آن سال به‌ جوانان و ايجاد دسترسي به وسايل ارتباطي براي آنها (Connecting the young) به عنوان يک موضوع ويژه توجه کرد.

وي به ژرف‌انديشي در سياست‌هاي عمومي، الگوهاي تجاري نوآورانه و راهكارهاي فناورانه خلاق توصيه کرد كه جوانان را توانمند و با تلاش جهاني براي نيل به اهداف توسعه هزاره همراه مي‌کند.

سال 2007 شعار روز جهاني جامعه اطلاعات، فراهم کردن امكان بهره‌گيري از مزاياي انقلاب ديجيتالي براي جوانان سرتاسر دنيا بود.

حمدون توره، دبير کل اتحاديه بين‌المللي ارتباطات راه دور سال 2008 در پيامش نسبت به قوانيني كه عليه تروريسم سايبر اتخاذ شده و مي‌تواند عليه شهروندان بي‌گناه مورد استفاده قرار بگيرد ابراز نگراني کرد.

بان کي مون نيز اعلام کرد كه سال 2008 سال پيوند با افراد داراي معلوليت است و اهميت دسترس‌پذير ساختن تجهيزات و خدمات ICT براي برآوردن نياز اشخاص آسيب‌پذير را برجسته مي‌کند.

حمدون توره مهم‌‌ترين برنامه سال 2009 اتحاديه بين‌المللي ارتباطات راه دور را در روز جهاني جامعه اطلاعات اعلام کرد؛ حفاظت برخط از كودكان (COP). توره در پيام آن سال گفت فضاي سايبر، مهد كودكي براي رشد فكري و گسترش افق‏هاي كودكان است. شعار روز جهاني جامعه اطلاعات سال 2009 (1388) پاسداري از كودكان در فضاي سايبر بود.

موضوع سال 2010 (1389) شهر بهتر، زندگي بهتر با فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات تعيين شد. بان کي مون در پيام سال گذشته خود اظهار کرده بود که دسترسي بيشتر، مي‌تواند به معناي حرکت سريع‌تر به سوي اهداف توسعه هزاره باشد.

اجلاس از کجا به کجا

اولين نشست جهاني جامعه اطلاعات سپتامبر سال 2003 برگزار شد. سران کشورها در اين نشست اعلام کردند خود را متعهد مي‌دانند به تقويت همكاري براي يافتن پاسخ‌هاي مشترك براي چالش‌ها و به اجراي «طرح عملي»، كه روياي يك جامعه اطلاعات در برگيرنده همه را، بر پايه اصول اساسي مندرج در اين بيانيه محقق خواهد كرد.

دومين نشست جهاني جامعه اطلاعات سال 2005 در تونس برگزار شد. در کنار اين نشست‌ها جلسات ديگري از سوي کارگروه‌هاي مختلف برگزار شده است که ايران در نشست‌هاي اول آن به خصوص در نشست‌هاي مربوط به راهبري اينترنت حضور فعالي داشت.

اينترنت را چه کسي راه مي‌برد

موضوع راهبري جهاني اينترنت، براي نخستين بار در سطح بين‌المللي در كنفرانس‌هاي منطقه‌اي تدارك نخستين مرحله «اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعات» (ژنو: 10 تا 12 دسامبر 2003) و به ويژه در كنفرانس منطقه‌اي آسيا و اقيانوسيه در ژانويه 2003 در توكيو مطرح شد. چند ماه بعد در مباحثه‌هاي اجلاس جهاني جامعه اطلاعات در ژنو، به عنوان يك مساله مهم جهاني مورد مناقشه كشورهاي عضو سازمان ملل متحد، خودنمايي كرد. پس از آن بر مبناي دو سند مذكور، از سوي دبيركل سازمان ملل متحد براي حصول توافق كشورها درباره اين موضوع، ابتدا يك كارگروه مخصوص، موسوم به كارگروه راهبري اينترنت، به منظور تهيه گزارش براي دومين مرحله اجلاس جهاني جامعه اطلاعات (تونس: 16 تا 18 نوامبر 2005)، تشكيل شد كه نماينده ايران نيز در نخستين دور فعاليت آن عضويت داشت.

اين موضوع اختلاف نظرهاي شديدي بين کشورها به وجود آورد. اين در حالي بود که از دهه 1970، ايجاد هماهنگي و در موارد ضروري، مديريت منابع اصلي اينترنت، به شيوه پايين به بالا و بيشتر به وسيله خود توسعه‌‌دهندگان فني، تدارك‌دهندگان و كاربران خدمات اينترنتي و بدون مداخله دولتي، صورت مي‌گرفت. تا اواخر دهه 1990، اكثر دولت‌هاي جهان، كم و بيش در مورد اينترنت و از جمله چگونگي مديريت كدهاي دامنه‌هاي سطح بالاي كشورهاي خود، بي‌اطلاع بودند. در سال‌هاي دهه 1970 و دهه 1980، موقعي كه دولت‌ها موضوع پر تعارض برقراري نظم نوين جهاني اطلاعات و ارتباطات را در اجلاسيه‌هاي كنفرانس عمومي و گردهمايي‌هاي ديگر يونسكو مورد مباحثه قرار داده بودند، هيچ‌كس از «اينترنت» نام نمي‌برد.حتي در سال 1993، هنگامي كه كميسيون اتحاديه اروپا، كتاب سفيد خود درباره رشد اقتصادي و اشتغال را منتشر كرد، در متن 250 صفحه‌اي آن، هيچ اشاره‌اي به كلمه اينترنت نشده بود. در كنفرانس سال 1994 نمايندگان عالي تام‌الاختيار كشورهاي عضو «اتحاديه بين‌المللي ارتباطات»، در توكيو نيز راجع به يك استراتژي بين‌الدول در مورد سياست‌هاي مربوط به اينترنت، هيچ بحثي صورت نگرفت.

اما در سال 2005 با روشن شدن اهميت اينترنت و نقش آن در زندگي انسان‌ها، اينترنت تبديل به مهم ترين بحث در سطح بين‌المللي شد. در کشاکش اعتراضات و مخالفت‌هايي که بر سر حاکميت اينترنت به راه افتاده بود هيات بلند پايه ايراني توانست با انتشار اطلاعيه‌اي، راهکارهاي مفيدي ارايه دهد که مورد استقبال نيز قرار گرفت.

ايراني‌ها در نشست‌هاي بين‌المللي

هيات ايراني در اطلاعيه خود تاکيد کرده بود که اينترنت بايد به عنوان يكي از اموال عمومي منحصر به فرد و زمينه‌اي براي سياست‌هاي عمومي شناخته شود و با تكيه بر آنها، جنبه‌هاي فني راهبري آن نيز مورد توجه قرار گيرد. هيات ايراني اظهار نگراني کرده بود که بدون دسترسي به اطلاعات و معرفت‌ها و فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات، شكاف ديجيتالي و توسعه‌اي بين كشورهاي شمال و جنوب، عميق‌تر و وسيع‌تر خواهد شد. ايران در اين نشست‌ها اعلام کرد که با چهار مساله مهم مندرج در بند 26 گزارش مقدماتي - توزيع منصفانه منابع اينترنتي، دسترسي براي همگان، عملكرد با ثبات و امنيت اينترنت و كثرت‌گرايي زباني و گوناگوني فرهنگي در اينترنت – موافق است.

اما اين موافقت و همراهي، عمر زيادي نداشت و با تغيير مديريت‌ها، حضور ايراني‌ها نيز در اين نشست‌ها کم رنگ شد. تا جايي که امروز نه انجمن مطالعاتي جامعه اطلاعات در کشور فعال است نه نشست‌هاي مربوط به جامعه اطلاعات از سوي مسوولان جدي گرفته مي‌شود.

جايزه‌هاي جامعه اطلاعات را که برد

از زماني که روز جامعه اطلاعات به عنوان يک روز جهاني در کشورهاي سر تا سر دنيا مورد توجه قرار مي‌گيرد، با توجه به اهميت ارتباطات و فناوري اطلاعات که اين روزها پايه و محور اصلي توسعه و پيشرفت کشورها است، هر سال به افرادي که در اين زمينه تلاش مثمرثمري داشته و کار بزرگي آنجام داده‌اند، جايزه اهدا شده است.

جايزه روز جهاني جامعه اطلاعات در سال 2006 ( 1385 ) به پروفسور يونس، مديرعامل بانك گرامين و عبدولايه واده (Abdulaye Wade) ،رييس جمهور سنگال تعلق گرفت.

سال 2007 (1386) دكتر مارگاريتا سدنيو دي‌فرناندز (Margarita Cedeno de Fernandez)، بانوي اول جمهوري دومينيكن، ميچل بيكر (Metchell Baker) به نمايندگي از بنياد موزيلا و پروفسور مارك كريوچيف (Mark Krivo cheev) از روسيه اين جايزه را دريافت کردند.

داتو سري محمد نجيب تون عبدالرزاق نخست وزير مالزي، وانگ جيانگ ژو، مديرعامل چاينا موبايل و رابرت کان، پيشگام توسعه اينترنت و پروتکل TCP/IP به دليل تلاش شان در توسعه فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات و کمک به ايجاد شرايط بهتر زندگي مردم، جايزه روز جهاني جامعه اطلاعات را در سال 2010 (1389) دريافت کردند.