بزرگراه فناوري - همان‌طور که مي‌دانيد، از گذشته‌هاي دور نقش زنان در مجامع علمي و تحقيقاتي بسيار کمرنگ بوده و به‌طور معمول فضا براي حضور اين افراد در فعاليت‌هاي مطالعاتي و پژوهشي وجود نداشته که مهم‌ترين دلايل آن نيز تفاوت ميان فرهنگ‌ها و تعريف‌هاي سنتي از زن و مرد به‌عنوان دو جنس متفاوت محسوب مي‌شود. بر اين اساس زنان به‌طور معمول از تحصيلات عاليه محروم مي‌شدند، قانون آن‌ها را براي فعاليت در اماکن عمومي محدود مي‌کرد، امکان حضور در واحدهاي تحقيقاتي براي آن‌ها وجود نداشت و در کل به‌عنوان جنس دوم مورد خطاب قرار مي‌گرفتند. اما طي 100 سال گذشته اين محدوديت‌ها کم‌کم از بين رفت و درهاي جديد به‌روي زنان باز شد تا نشان دهند که چقدر مي‌توانند در به‌حرکت درآوردن چرخ‌هاي علم و فناوري مفيد واقع شوند.

امروزه ما شاهد حضور پررنگ و فعال زنان در رشته‌هاي علمي هستيم و اين‌طور که آمار نشان مي‌دهد، طي 10 سال گذشته ميزان حضور زنان در علم و فناوري تا 70 درصد افزايش يافته است. به‌عبارت ديگر، در حال حاضر زنان 15 درصد کل مهندسان آمريکا را تشکيل مي‌دهند که اين رقم پس از 40 سال تلاش حاصل شده است.

زنان و IT

اگرچه در زمينه فناوري اطلاعات و کامپيوتر نيز فرصت کافي براي رشد و تعالي به زنان داده نشده، امروزه ديده مي‌شود که اين قشر از افراد نيز توانسته‌اند حضور خود را در اين عرصه تثبيت کنند. براي آنکه حق اين زنان در توسعه و پيشرفت علم و فناوري از بين نرود، مجلس سناي آمريکا قانوني را به تصويب رسانده که طي آن تمامي مراکز تحقيقاتي آمريکا در زمينه فناوري اطلاعات موظفند از اين افراد در برنامه‌هاي خود استفاده کنند. اين امر موجب شده تا در طول يک دهه گذشته بسياري از جوايز بهترين دستاوردهاي فناوري به زنان اختصاص يابد و به اين وسيله حضوري پررنگ‌تر از آن‌ها در فناوري اطلاعات احساس شود. اين‌طور که نتايج تحقيقات پيشين نشان داده، در سال 1999 تنها 4/14 درصد کارمنداني که در زمينه فناوري اطلاعات کار مي‌کردند زن بوده‌اند که اين رقم براي سال‌هاي 1991 تا 1996 فقط دو درصد گزارش شده است. آنچه که هم‌اکنون از مراکز رسمي و دولتي آمريکا به‌گوش مي‌رسد نشان مي‌دهد که در حال حاضر 17 درصد کل فعالان فناوري اطلاعات و ارتباطات اين کشور را زنان تشکيل داده‌اند. اگرچه نقش زنان در اين حوزه طي سال‌هاي اخير به ميزان زيادي افزايش يافته، ميزان حضور اين افراد همچنان به سطح دانش آن‌ها از کامپيوتر و علوم مرتبط بستگي داشته است.

محققان در بررسي‌هاي جديد خود دريافته‌اند که بيشتر دختران تمايل چنداني براي حضور در رشته‌هاي مرتبط به فناوري اطلاعات و کامپيوتر ندارند که البته اين وضعيت بيشتر در بين دختران دوره متوسطه ديده مي‌شود. کشف راه‌هاي جديد براي افزايش تمايل دختران به فناوري اطلاعات و بالا بردن ميزان دانش آن‌ها در اين زمينه نکته مهمي است که همه مسؤولان بايد به آن توجه کنند.

بر اساس آمارهاي موجود، در حالي که بين سال‌هاي 95-1994 تنها 42 درصد از محصلان دختر دوره متوسطه تمايل داشته‌اند در دوره‌هاي آموزشي فناوري شرکت کنند، اين رقم براي سال‌هاي 97-1996 به 3/42 درصد رسيده است. با توجه به اينکه براي شرکت در کلاس‌هاي کامپيوتر نيز آمارهاي مشابهي منتشر شده، کارشناسان دريافته‌اند که تمايل مردان به اين قبيل مباحث بيشتر است.

بررسي‌هاي جديدي که توسط موسسه تحقيقاتي British Columbia انجام شده، نشان مي‌دهد که ارقام و آمارهاي ياده شده پس از پايان دهه 1990 تغييرات فراواني کرده است. با وجود اينکه گفته شده بود دختران تمايل چنداني به شرکت در کلاس‌هاي آموزشي فناوري ندارند، اين روزها ديده مي‌شود که در برخي مواقع حضور اين افراد از مردان هم پررنگ‌تر است.

بايد توجه داشت که عامل اصلي در بروز تفاوت‌هاي مشهود بين زنان و مردان در ميزان علاقه‌مندي آن‌ها به کامپيوتر، مربوط به نرم‌افزارها و به‌خصوص بازي‌هاي کامپيوتري مي‌شود. اگر کمي دقيق‌تر بازي‌هاي کامپيوتري را از زمان ظهورشان تا امروز بررسي کنيم، درخواهيم يافت که شخصيت‌هاي زن در بازي‌هاي کامپيوتري معمولا ضعيف‌تر بوده‌ است، اين امر موجب شده تا به مرور زمان اين قشر از افراد در انجام بازي‌هاي کامپيوتري ضعيف‌تر باشند. همچنين گفته مي‌شود که نرم‌افزارهاي آموزشي نيز بيشتر با هدف جلب رضايت مردان ساخته شده‌اند. يک بررسي نشان مي‌دهد که شکل ظاهري نرم‌افزارهاي آموزشي و مباحث مطرح شده در آن بيشتر با ساختار روحي مردان هماهنگ است.

محققان دريافته‌اند،‌ در حال حاضر بيشتر کاربران خانگي را مردان تشکيل مي‌دهند و در مقابل، پسرها معمولا بيشتر از دخترها از کامپيوتر و برنامه‌هاي آن استفاده مي‌کنند. در مدرسه نيز، درس‌هاي مربوط به فناوري و کامپيوتر بيشتر توسط مردان تدريس مي‌شود. مطالعه‌اي که ظرف دو سال در 13 کلاس از مدارس دوره متوسطه آمريکا انجام شده نشان مي‌دهد که بيشتر کلاس‌هاي کامپيوتري آن‌ها توسط مردان تدريس شده است. در دانشگاه‌ها فقط 4/16 درصد از کلاس‌هاي مربوط به فناوري توسط زنان تدريس مي‌شده است.

اينترنت و زنان

دولت کانادا بر پايه تحقيقات و بررسي‌هاي جامع خود اعلام کرده، در سال 2002 ميلادي 12 ميليون زن خانه‌دار در اين کشور به‌سر مي‌برده‌اند که از اين ميزان 2/7 ميليون نفر به‌طور مستمر از اينترنت استفاده مي‌کرده‌اند. اين افراد سعي مي‌کردند که از محل کار، منزل، مراکز آموزشي، کتابخانه‌هاي عمومي و ديگر اماکن موجود به اينترنت متصل شوند. در اين گزارش آمده، در سال 2000 تنها 51 درصد از زنان خانه‌دار کانادايي به اينترنت دسترسي داشته‌اند، اما ظرف يک سال اين رقم به 60 درصد رسيده است که در اين ميان 75/2 ميليون نفر روزانه از اينترنت براي تحصيلات عالي و شرکت‌ در دوره‌هاي آموزشي استفاده مي‌کنند. مسايلي نظير جست‌وجو در سايت‌ها، گذراندن دوره‌هاي آموزشي، انجام کارهاي اداري و... مهم‌ترين اهداف زنان براي ورود به دنياي مجازي بوده است. اين‌طور که گفته مي‌شود، در سال 2001 بيش از 12 درصد زنان کانادايي که وارد اينترنت شده بودند توانستند با موفقيت دوره‌هاي آموزشي آنلاين خود را به اتمام برسانند.

در حالي که حاکميت اينترنت براي سال‌هاي طولاني در دستان دولت آمريکا بود، کارشناسان دريافته‌ بودند که بيشتر قوانين براي اداره فضاي مجازي توسط مردان تعيين مي‌شود و زنان در اين عرصه نقش کمرنگ‌تري دارند. با اين وجود موسسه تحقيقاتي Reinen and Plomp به‌تازگي بررسي‌هايي را انجام داده که نتايج جالبي در پي داشته است. در پايان اين بررسي‌ها مشخص شده که بخش عظيمي از تصميم‌گيري‌هاي کلان براي اينترنت اين روزها توسط زنان انجام مي‌شود. در اين ميان چون زنان در خانواده‌ها نقش اصلي تربيت کودکان را برعهده دارند، بيشتر تاثير را در افزايش نفوذ اينترنت در ميان اعضاي خانواده برجاي مي‌گذارند. دولت آمريکا با استناد به نتايج اين مطالعات مي‌کوشد که نقش زنان را در فضاي مجازي بيشتر کرده و حضور آن‌ها را در اين عرصه تثبيت کند.

اگرچه اين روزها زنان توانسته‌اند ميزان مهارت خود را در استفاده از کامپيوتر و اينترنت بالا ببرند، اما نتايج بررسي‌ها نشان مي‌دهد که اين افراد همچنان بايد به تلاش‌هاي خود ادامه دهند تا در آينده حضور پررنگ‌تري داشته باشند. در حالي که 12 درصد مردان بر اين باورند که مي‌توانند يک سايت اينترنت را به‌صورت کامل راه‌اندازي کنند، تنها سه درصد زنان اين توانايي را در خود ديده‌اند. در اين ميان، زماني که 35 درصد مردان دانشجو اعتراف کرده‌اند که هيچ دانشي در مورد راه‌اندازي سايت‌هاي اينترنتي نداشته‌اند، 68 درصد زنان هم گفته‌اند که هيچ چيز در اين زمينه نمي‌دانند. 59 درصد مردان و 46 درصد از کل زناني که در اين بررسي شرکت کرده‌ بودند، اعلام کردند که مهارت بسيار زيادي در استفاده از نرم‌افزارهاي واژه‌پرداز دارند و در کل، دو درصد مردان و شش درصد زنان دانشجو هم گفته‌اند که اصلا هيچ مهارتي در اينترنت و کامپيوتر ندارند.

اگرچه ممکن است اين آمارها درصد استفاده زنان از کامپيوتر و اينترنت را کمتر از مردان نشان دهد، در کل بيانگر اين مسئله است که در سال‌هاي اخير ميزان تمايل خانم‌ها براي حضور در فضاي مجازي به ميزان زيادي افزايش پيدا کرده و بر اين اساس کارشناسان آينده درخشاني را براي حضور زنان در فضاي مجازي پيش‌بيني مي‌کنند. در اين مطالعات مشخص شده که خانم‌ها به‌ترتيب دوست دارند که مرورگر‌هاي اينترنتي، سرويس‌هاي پست الکترونيکي و سرويس وپ را مورد استفاده قرار دهند.

زنان و آموزش‌هاي اينترنتي

پيشرفت‌هاي علمي و فناوري و توسعه دانش در زمينه‌هاي مختلف باعث شده تا زنان و مردان نگاه يکساني را نسبت به دوره‌هاي آموزشي نداشته باشند. در حالي که زنان بيشتر بر در دسترس بودن دوره‌هاي آموزشي تاکيد مي‌کنند، مردان به‌‌طور معمول به کيفيت اين قبيل کلاس‌ها توجه دارند. گزارشي که براي تاثير فناوري اطلاعات در آموزش و پرورش منتشر شده، نشان داده است که هر دو گروه خانم‌ها و آقايان بر اين باورند که فناوري اطلاعات دوره‌هاي آموزشي را در هر سطحي در اختيار آن‌ها قرار داده و کيفيت اين کلاس‌ها را بالا مي‌برد. هر دوي اين گروه‌ها معتقدند که اگر فناوري اطلاعات در آموزش و پرورش وارد نمي‌شد، هرگز افراد نمي‌توانستند در سطح امروزي پيشرفت کنند و به‌سادگي نتايج حاصل از مطالعات جهاني را در اختيار داشته باشند. اين افراد ديد مثبتي نسبت به کتابخانه‌هاي آنلاين دارند و آن‌ها را به‌عنوان عنصر اصلي و جدانشدني آموزش مجازي مي‌دانند.

با توجه به اينکه کيفيت دوره‌هاي آموزشي براي مردان و در دسترس بودن اين دوره‌ها براي زنان مهم‌ترين مسئله محسوب مي‌شود، کارشناسان موفق شده‌اند که علت اين موضوع را دريابند. دانشجويان زن معمولا سعي مي‌کنند که در کنار آموزش، امنيت را نيز داشته باشند که دوره‌هاي آموزش مجازي مي‌تواند اين مشکل را براي آن‌ها حل کند.

زنان و فناوري

امروزه زنان بيش از گذشته از فناوري‌هاي موجود استفاده مي‌کنند. آن‌ها در جوامع توسعه‌يافته بيش از مردان از طريق اينترنت خريد مي‌کنند و به کمک ابزارهاي مجازي زندگي روزانه خود را کنترل مي‌کنند. به هر حال با وجود اينکه روزبه‌روز بر تعداد زناني که از اينترنت استفاده مي‌کنند افزوده مي‌شود، تعداد کمتري از آن‌ها به گذران دوره‌هاي فناوري در دانشگاه‌ها مي‌پردازند. يکي از عوامل اصلي در کاهش تمايل زنان براي گذراندن دوره‌هاي تکنولوژيک تصوير بدي است که از فناوري در ذهن آن‌ها ايجاد شده است. بيشتر آن‌ها فکر مي‌کنند که فناوري خسته‌کننده است، بازده مناسبي در زندگي نخواهد داشت و آن‌ها را از اجتماع جدا خواهد کرد.

بايد توجه داشت که حقيقت با اين تصورات شخصي متفاوت است. امروزه بسياري از افرادي که تحصيلات دانشگاهي داشته‌اند به انجام کارهايي نظير طراحي سايت‌هاي اينترنتي، مهندسي، برنامه‌نويسي براي بازي‌هاي کامپيوتري، ساخت تصاوير سه‌بعدي و... مشغول هستند که اين امر نشان مي‌دهد آن‌ها از جامعه بريده نشده‌اند. آنچه که زنان در دانشگاه‌ها مي‌آموزند مي‌تواند در سامان‌دهي خانه، محل کار و تمام جهان مفيد واقع شود.

دولت بريتانيا اين روزها مي‌کوشد با افزايش سرمايه‌گذاري‌هاي خود در بخش فناوري، بيش از پيش زنان را در اين فرآيند دخيل کند. گزارش‌هاي به‌دست آمده نشان مي‌دهد، در سال 2001 ميلادي تعداد کاشناسان فناوري اطلاعات زن در بريتانيا از 26 به 18 درصد کاهش يافت، اما سرمايه‌گذاري‌هاي دولت در سال‌هاي بعد موجب شد تا اين روند سير صعودي خود را دنبال کند.

امروزه برخي کارشناسان ادعا مي‌کنند که شرکت‌هاي کامپيوتري و الکترونيکي بيشتر محصولات خود را براي مردان توليد مي‌کنند اما گفته مي‌شود که گردانندگان اين مراکز توليدي اين روزها سياست‌هاي خود را تغيير داده‌اند و با سنجش نياز خانم‌ها، بيش از گذشته براي آن‌ها دستگاه‌هاي جديد الکترونيکي مي‌سازند. در چند سال پيش تمايل زنان براي خريد دستگاه‌هاي جديد فناوري بسيار کم بود که اين مسئله بيشتر به کوتاهي مراکز توليدکننده برمي‌گشت، اما اين روزها کارخانه‌ها با ساخت وسايل اختصاصي براي خانم‌ها موفق شده‌اند که توجه آن‌ها را نيز به‌سمت خود جلب کنند.

در حال حاضر کامپيوترهاي خانگي مهم‌ترين وسيله اتصال به اينترنت براي خانم‌ها محسوب مي‌شود. در اين ميان خريد براي تعطيلات کريسمس بيش از هرچيز ديگري آن‌ها را تشويق مي‌کند که به سراغ اينترنت بروند. 25 درصد زنان از ترس مشکلات امنيتي معمولا وارد اينترنت نمي‌شوند و در اين ميان تنها چهار درصد اعلام کرده‌اند که پس از ورود به دنياي سايبر با مشکلات امنيتي مواجه شده‌اند. 18 درصد زنان هم معتقدند که مهارت کافي را براي استفاده از ابزارهاي اينترنتي ندارند و به‌همين خاطر سراغ اين قبيل فضاها نمي‌روند.

يک بررسي جديد نشان مي‌دهد، اين روزها زنان بريتانيايي بيش از مردان اين کشور اينترنت و ابزارهاي وابسته به آن را به‌کار مي‌برند. مطالعاتي که توسط موسسه تحقيقاتي NetValue انجام شده، نشان مي‌دهد، طي ماه مه 8/5 ميليون زن بريتانيايي از اينترنت استفاده کرده‌اند که اين رقم رشد 30 درصدي يا 8/1 ميليون نفري را نسبت به ماه‌هاي آغازين از سال جاري نشان مي‌دهد. در طول اين ماه هر يک از زنان به‌طور ميانگين 462 دقيقه را در اينترنت به‌سر برده که اين رقم براي مردان تنها 414 دقيقه محاسبه شده است. با وجود آمارهاي ياد شده گفته مي‌شود که اشتياق مردان براي حضور در اينترنت بيش از زنان است، اما سايت‌هايي که به‌طور اختصاصي براي خانم‌ها طراحي شده، باعث شده تا اين افراد حضورشان در اينترنت پررنگ‌تر احساس شود.

به گزارش مرکز NetValue، زنان بريتانيايي در ماه مه از 412 صفحه اينترنتي به‌صورت جداگانه ديدن کرده‌اند که در مقابل هر يک از مردان فقط به 347 صفحه سر زده‌اند. اين‌طور که گفته مي‌شود، سايت‌هاي اختصاصي براي زنان روز‌به‌روز محبوب‌تر مي‌شوند، به‌طوري که در مدت ياد شده 7/7 درصد از تمام کاربران خانگي بريتانيا دست‌کم يک بار سراغ اين سايت‌ها رفته‌اند.

منابع:

http://www.uah.edu

http://www.wcer.wisc.edu

http://firstmonday.org

http://womeninit.net

http://www.bbc.co.uk