پس از گذشت يك هفته از تصويب اختصاص بودجه 250 ميليون دلاري مجلسيان به ماهواره صدا و سيما، روز گذشته محمود احمدي نژاد با حضور خود در مركز هوا و فضاي وزارت دفاع اعلام كرد، اولين ماهواره بومي ايران به منظور مصارف تحقيقاتي پيشرفته در آينده نزديك توسط ماهواره‌بر، ساخت كشورمان و از پايگاه پرتاب فضايي ايران به مدار پرتاب خواهد شد.
خبر پرده‌برداري از ماهواره اميد در حالي در رسانه‌ ملي به عنوان خبر خوش هوافضا انتشار يافته است كه تا كنون از اين پروژه در محافل خبري اسمي برده نشده است و حتي به عقيده بسياري از كارشناسان با تاخيرهاي چندين ساله در خصوص پرتاب ماهواره مصباح تا كنون گمان مي‌رفت كه دولت نهم چندان رغبتي به پيگيري طرح‌هاي هوا فضاي ندارد اما با اعلام خبر روز گذشته اين سئوال مطرح مي‌شود كه چرا پروژه‌‌هاي همچون مصباح كه تلاش‌هاي بسياري در دولت‌هاي قبلي روي آن صورت گرفته است به فراموشي سپرده شده و چرا تا كنون در خصوص ماهواره اميد اطلاع‌رساني دقيقي صورت نگرفته است . هرچند توجه به اين نكته ضروي است كه تصويب بودجه صدا و سيما در حالي صورت گرفته است كه گفته مي‌شود هر قدر سازمان فضايي و وزارت ارتباطات در قانع کردن مجلس براي اختصاص بودجه به ماهواره‌هاي ايراني ناموفق بوده، صدا و سيما توانسته در طي يک سال با اصلاح قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، 250 ‌ميليون دلار براي اين منظور دريافت کند.
يك روايت و سه ماهواره
داستان پرتاب ماهواره به فضا در كشورمان از سال 1356 آغاز مي‌شود تا آنجا كه حتي برخى از كاركنانى كه دو دهه قبل ‏دوره‌هاى تخصصى را براى ماهواره ايرانى گذرانده بودند در حال حاضر بازنشسته شده‌اند. اين طرح پس از انقلاب، تا سال ‏‏65 متوقف ماند، تا اينكه در اين سال با وجود تحريم‌هاى اقتصادى، ايران موفق شد سه مدار را براى سه ‏ماهواره خود رزرو كند. هم اكنون سه نقطه مداري بين‌المللي 26، 34 و47درجه شرقي در اتحاديه بين‌المللي ‏مخابرات (‏ITU‏) به نام ايران ثبت شده است و براساس برنامه چهارم توسعه، ايران بايد هرسال يک ماهواره ‏به فضا پرتاب کند. ‏
گفتني است زهره، سينا و مصباح سه ماهواره اي بودند که قرار بود در دوسال اول برنامه چهارم توسعه در مدار قرار‏ بگيرند اما گويا داستان پرفراز و نشيب طي شده در اين سال‌ها باعث شده است كه هر كدام از اين ماهواره‌ها به يك سرنوشتي دچار شوند تا آنجا كه گويا موضوع پرتاب ماهواره زهره كه از سال 56 آغاز و طي دوره‌‌اي بعد از انقلاب متوقف شده بود در دهه 70 و زمان رياست‌جمهوري هاشمي رفسنجاني چندباري پروژه آن مطرح مي‌شود.
اين ماهواره مخابراتي قرار بود با همكاري روسيه طراحي و پرتاب شود و توانايي قابليت ارايه خدمات در زمينه ارتباطات تلفن، نمابر، ارتباطات داده و پخش راديو و تلويزيوني در تمام نقاط ايران را داشته باشد و با فعال شدن اين ماهواره، ايران از پرداخت اجاره ترانسپوندر براي تامين ارتباطات محلي بي‌نياز مي‌شد. هرچند به دليل فراموشي پرتاب اين ماهواره اين بي‌نيازي حاصل نشد و به نوعي بايد گفت زهره جزو ماهواره‌هاي روي زمين مانده كشور به حساب مي‌آيد.
ماهواره سينا شايد جزو خوش‌اقبال‌ترين ماهواره‌هاي كشور به حساب مي‌آيد چرا كه عاقبت دل از زمين كنده و در فضا آرام گرفته است اين ماهواره در زمان رياست‌جمهوري خاتمي و بنا بر اعلام رسمي خبرگزاري‌ها ساعت 10 و 52 دقيقه صبح پنجم آبان ماه سال 84 وارد فضا شد. با ورود سينا در فضا، ‏ايران چهل و سومين كشور صاحب ماهواره در جهان محسوب مي‌شود. اين ماهواره نخستين ماهواره ‏ايرانى بود كه با مشاركت شركت‌هاى روسى ساخته شد.
گفتني است سينا ماهواره‌اى مطالعاتى - تحقيقاتى بود كه ‏در بررسى منابع زيرزمينى و عواقب ناشى از حوادث غيرمترقبه به كار مى‌رود. ‏
پروژه ساخت اين ماهواره، طى قراردادى با مؤسسه هواپيمايى روسيه، با همكارى شركت‌هاى روسى ‏‏پاليوت و آپتك و مشاركت كارشناسانى از شركت صنايع صاايران، وزارت علوم، ‏تحقيقات و فناورى و مؤسسه مهندسى نقشه بردارى انجام شد.
بعد از سينا نوبت به ماهواره پرحاشيه مصباح مي‌رسد. مصباح قرار بود پس از سينا با نصب بر روي يك ماهواره با يك موشك روسي از پايگاه فضايي Plesetsk در نزديكي مسكو به مداري در هزار كليومتري سطح زمين پرتاب شود‏.
سابقه‌ پروژه‌ ماهواره‌ مصباح به سال 70 و 71 باز مي‌گردد. در اين سال‌ها مطالعاتي در مورد ‏ماهواره‌هاي كوچك در مركز تحقيقات مخابرات صورت گرفت و به دنبال آن با تهيه و ارايه‌ پيشنهاد ساخت ‏ماهواره‌ كوچك‌ به هاشمي رفسنجاني رئيس جمهور آن زمان مقرر شد مطالعات جامع در اين خصوص آغاز شود. بعد از آن در سال ‏‏76موافقتنامه‌اي براي ساخت ماهواره‌ مصباح ميان وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات ‏به امضا رسيد و پس از آن ساخت نمونه‌ آزمايشگاهي آن آغاز شد. ‏
گفتني است وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات و وزارت علوم، تحقيقات و فناوري دولت هشتم، در يك حركت مشترك ‏و با هدف ايجاد فناوري ماهواره و نيروي انساني متخصص در زمينه اين فناوري در كشور، طرح ماهواره ‏‏مصباح را به اجرا درآورد و براساس موافقت‌‏نامه اين دو وزارت‌‏خانه، مركز تحقيقات مخابرات ايران و ‏سازمان پژوهش‌‏هاي علمي و صنعتي ايران، مسوول اجراي مشترك طراحي، ساخت و پرتاب ماهواره ‏‏مصباح در مدار ارتفاع پايين (‏LEO‏) جهت تحقق اهداف فوق شدند، در خرداد سال 80 مرحله ساخت نمونه آزمايشگاهي ماهواره به پايان رسيد و هم‌زمان اقدامات براي انجام ‏مراحل بعدي شامل ساخت نمونه مهندسي و نمونه فضايي آن آغاز شد.
13 مرداد سال 84 همزمان با افتتاح پروژه ماهواره مصباح،معتمدي وزير وقت وزارتICT، هزينه تمام شده ‏طرح مصباح را چيزي در حدود 10 ميليارد تومان اعلام و تصريح کرد که گرچه اين رقم بالايي در طرح‌هاي تحقيقاتي به شمار مي‌آيد اما به واسطه اين طرح ايران مي‌تواند به جمع 15 كشور جهان كه صاحب دانش‌ فني براي ساخت و طراحي ماهواره هستند ملحق شود واين دستاوردي مهم براي كشورمان به حساب مي‌آيد. مدتي بعد يعني در 29 تير سال 84 درست در اولين جلسه شوراي عالي فضايي كه مصادف بود با آخرين روزهاي دولت هشتم، سيد محمد خاتمي با تاكيد بر اهميت توسعه و رشد منابع انساني در بخش هوافضا، حضور فعال ايران را در فناوري فضايي را گام مهم در جهت توسعه پايدار و اقتدار ملي دانست در اين جلسه در خصوص گزارش پيشرفت ماهواره مصباح اعلام شد كه مدل فضايي آن آماده است و انتظار مي‌رود اين ماهواره تا پايان سال جاري به فضا پرتاب شود. پيش‌بيني‌ها آن جلسه تا حدودي درست از آب در‌آمد چرا كه اولين ماهواره ايراني مصباح كه به كمك ايتاليا ساخته شده بود به فاصله كمتر از 8 روز يعني در 6 مرداد 84 و در روزهاي نخست دولت نهم وارد ايران شد و در 15 همان ماه با حضور وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات و وزير علوم و تحقيقات و فناروي در مركز تحقيقات مخابرات ايران پرده‌برداري شد.
به گفته كارشناسان عليرغم ضرورت‌هاي ارسال اين ماهواره به فضا به دلايلي نامعلوم هنوز اين ماهواره روي زمين مانده است واين در حالي است كه از آذرماه 84 اين ماهواره در نوبت پرتاب قرار دارد. دلايل اين تاخير تا كنون به طور دقيق مشخص نشده است و هرازگاهي توضيحاتي در اين خصوص ارايه مي‌شود تا آنجا كه به اعتقاد بسياري گفته مي‌شود كارشكني در پرتاب مصباح به دليل جدي نگرفتن اين پروژه بزرگ و استراتژيك از سوي وزير ارتباطات دولت نهم است و اين در حالي است كه برخي ديگر معتقدند تاخير در پرتاب مصباح به دولت ايران ارتباطي ندارد و به دليل سوار شدن ‏مصباح روي ماهواره‌اي ديگر در روسيه، بايد منتظر اعلام‎ ‎آمادگي اين كشور باشيم. ‏از سوي ديگربه گفته صدري رييس سابق مركز تحقيقات مخابرات به دليل بالا‎ ‎بودن هزينه پرتاب ماهواره، ‏در دولت نهم تصميم گرفته شد تا مصباح به همراه ماهواره ديگري به‏‎ ‎منظور كاهش هزينه به فضا پرتاب ‏شود. هر چند در اين بين اخبارهاي غير رسمي و تائيد نشده در خصوص سرنوشت مصباح اين گونه بيان مي‌شود كه اين ماهواره كه به عنوان بزرگ‌ترين پروژه ارتباطي كشور طي 4 دهه اخير ياد مي‌شود توسط يك شركت واسطه ايتاليايي به حراج گذاشته شده است. هرچند كه منصور كبگانيان معاون پژوهشي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري اطلاعات با اشاره به پيشرفت‌هاي علمي ايران در سال‌هاي اخير در جمع خبرنگاران اعلام كرده است كه ماهواره مصباح براي پرتاب در نوبت قرار دارد كه روسيه آن را پرتاپ خواهد كرد. هر چند وي تاريخ دقيق اين پرتاب را اعلام نكرده است و گويا اين انتظار همچنان ادامه خواهد داشت. ‏‎
***
اگر ايران بتواند به‎ ‎تكنولوژى ساخت ماهواره ‏دست پيدا كند در واقع نخستين كشور منطقه و شانزدهمين كشور‎ ‎جهان خواهد بود كه راه‌هاى ورود و استفاده ‏از فضا براى سهولت در ارتباطات را آموخته‎ ‎است و به نوعي بايد گفت خبر دستاورد‌هاي هوافضاي كشور ممكن است باعث نگراني‌هاي برخي كشورها به خصوص رژيم اشغال‌گر قدس شود كه احتمال مي‌دهد ايران در صدد بهره‌برداري نظامي از توانايي‌ موشكي خود خواهد بود.