«هواوي از بازار مخابرات ايران خارج شد.» شايد همين يک جمله کافي باشد تا تمام توجهات به بازار مخابراتي کشور جلب و بعد از سال‌ها، شرکت‌هاي داخلي تامين‌کننده تجهيزات مخابراتي که حال وضعيت خوبي هم ندارند، مورد توجه قرار بگيرند.
شرکت‌هايي که به خاطر حضور پررنگ شرکت‌هاي خارجي که عمده آنها را هم چيني‌ها تشکيل مي‌دهند، چندان دل خوشي از حضور اين شرکت‌ها و تصميم‌گيري‌هايي که طي اين چند سال در اين زمينه گرفته شده است ندارند. حتي اين شرکت‌ها با ابراز دلخوري از تصميم‌گيري مسوولان مربوطه اعلام مي‌کنند طي چند سال گذشته كسي نگران ورشکستگي و خروج ما از اين بازار نبود و هيچ رسانه‌اي به اين موضوع نپرداخت؛ اما حالا که يک شرکت بزرگ چيني از اين بازار خارج شده همه به آن توجه مي‌کنند تا جايي که هر روز يک گزارش در اين خصوص در روزنامه‌ها يا تلويزيون مي‌توان ديد.
چيني‌ها حاکم بازار
براساس گزارش‌هاي منتشر شده بيش از 70 درصد تجهيزات مخابراتي کشور از شرکت‌هاي خارجي و به طور عمده از شرکت هواوي چين تامين مي‌شود و ورود اين تجهيزات توسط شرکت‌هاي اروپايي اگر تا قبل از حضور پر رنگ چيني‌ها، با انتقال دانش به ايرانيان همراه بود، اما در سال‌هاي اخير و با قبضه شدن اين بازار توسط چيني‌ها اين‌گونه نبوده است. اين شرايط در حال حاضر باعث بسته شدن بسياري از شرکت‌هاي تامين تجهيزات مخابراتي بزرگ ايراني شده است. براي مثال، شرکت صنايع مخابراتي ايران و گروه کارخانجات مخابراتي ITI دو شرکت مخابراتي است که در حال حاضر در آستانه تعطيلي قراردارند.
شرکت صنايع مخابراتي ايران با همکاري شرکت‌هاي خارجي در سال 1350 در شيراز تاسيس شد و تامين‌کننده تجهيزات مخابراتي در ايران و خاورميانه محسوب مي‌شد. هم‌اکنون گروه کارخانجات مخابراتي ITI با يک‌هزار و 800 کارمند به کارخانه‌اي با 300 کارمند تبديل شده و در حال تعطيلي است.دستغيب، عضو هيات رييسه کميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي، در اين زمينه مي‌گويد: «اين دو شرکت تامين‌کننده تجهيزات مخابراتي هستند و با وجود الزام قانوني خريد بيش از 50 درصدي تجهيزات مخابراتي از شرکت‌هاي داخلي، دولت در راه‌اندازي اپراتور اول و دوم خريد مناسبي را از اين شرکت‌ها انجام نداده است.» وي در ادامه مي‌افزايد: «تامين تجهيزات از شرکت‌هاي خارجي و بدون در نظر گرفتن انتقال فناوري به داخل کشور انجام مي‌شود؛ حتي شرکت زيرساخت که زير نظر وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات فعاليت مي‌کند، نيز از اين رويه پيروي نمي‌کند.» بر اساس اظهارات وي شرکت هواوي عملا تامين‌کننده تجهيزات مخابراتي ايران است و کشور به عنوان يک کارپرداز انحصاري در اختيار اين شرکت قرار گرفته است و بيشتر تجهيزات مخابراتي کشور از طريق اين شرکت تامين مي‌شود. دستغيب تاکيد مي‌کند که مخالف استفاده از تجهيزات خارجي نيست، اما بايد بهره‌مندي از تجهيزات خارجي به شرط اينکه تکنولوژي و دانش فني نيز به داخل کشور باشد، انجام شود.
همچنين مرکز پژوهش‌هاي مجلس نيز چندي پيش در گزارشي به بررسي وضعيت صنعت تجهيزات مخابرات در ايران پرداخته بود. در اين گزارش مشکلات توسعه صنعت توليد تجهيزات مخابرات داخلي شناسايي شده بود که از مهم‌ترين آنها مي‌توان به فقدان بخش قوي تحقيق و توسعه در اين حوزه، عدم هماهنگي و نظارت مستمر وزارتخانه‌هاي مربوطه در کنترل و پايش تسهيلات پرداختي به توليدکنندگان و اطمينان از هزينه‌کرد صحيح آن در ايجاد ارزش افزوده در صنعت تجهيزات مخابرات و عدم اجراي قانون حداکثر استفاده از توان فني و صنعتي کشور است اشاره کرد.
اين گزارش مي‌افزايد: در حال حاضر صنعت توليد تجهيزات مخابراتي کشور با چالش‌هاي عمده‌اي روبه‌رو است که برخي از اين چالش‌ها از فقدان برنامه شرکت مخابرات ايران و شرکت ارتباطات زيرساخت براي مهاجرت به فناوري‌هاي روز و فقدان هماهنگي ميان وزارتخانه‌هاي ارتباطات و فناوري اطلاعات و صنايع و معادن، علوم تحقيقات و فناوري و بازرگاني در برنامه‌ريزي‌هايICT کشور، عدم توجه لازم به بخش تحقيق و توسعه صنايع مخابرات، قطبي شدن فناوري‌ها در جهان، عدم رعايت قانون حداکثر استفاده از توان فني و صنعتي کشور ناشي مي‌شود.
اميدي به آينده نيست
درحالي که به نظر مي‌رسد خروج شرکت‌هاي اروپايي و مخصوصا چيني‌ها از بازار ايران، مي‌تواند فرصت طلايي را براي شرکت‌هاي داخلي تامين‌کننده تجهيزات داخلي ايجاد كند، اما برخي فعالان اين حوزه معتقدند که تصميماتي که در حال حاضر از طريق اين شرکت‌ها مطرح مي‌شود صوري است و تاثيري در روند کاري آنها نخواهد داشت.
دکترعلي‌فتوت، استاديار دانشکده برق دانشگاه شريف و مديرعامل شرکت کاوش کام آسيا که در زمينه توليد تجهيزات مخابراتي فعاليت مي‌کند در خصوص فعاليت‌شرکت‌هاي داخلي مي‌گويد: «برخي از اپراتورها اظهار مي‌کنند که بيش از 50 درصد تجهيزات مخابراتي خود را از شرکت‌هاي داخلي مي‌گيرند، اما اين اظهارات تنها يک ژست توخالي است، چرا که طي چند سال اخير آنقدر براي اين شرکت‌ها مشکل ايجاد شده است که همه آنها در حال خارج شدن از اين بازار هستند.» براساس اظهارات وي طي سال‌هاي اخير تصميم‌گيري‌هاي نادرست و حضور چيني‌ها در بازار باعث شده که بيش از صد شرکت فعال در اين حوزه يا ورشکست شوند يا فعاليتشان را متوقف کنند يا دست به تعديل نيرو بزنند.
وي در ادامه رفتار شرکت‌هاي چيني در ايران را خيانت‌بار توصيف مي‌کند و مي‌افزايد: «شايد شرکت‌هاي اروپايي کمي دانش در اين خصوص وارد بازار ايران مي‌کردند يا از نيروهاي ايراني در فعاليتشان استفاده مي‌کردند؛ اما شرکت‌هاي چيني با رفتاري غير قابل قبول تنها بازار را تصرف و ما را هم متضرر کردند.»
در همين زمينه احسان ميوه‌چي، مديرعامل شرکت افراتاب، فعاليت شرکتش در زمينه تامين تجهيزات مخابراتي را کاملا راکد اعلام مي‌کند و مي‌گويد:« به خاطر حضور چيني‌ها در بازار اگر تا سال 87 فروش شرکت سالي 5 ميليارد تومان بود، در حال حاضر به کمتر از 100 ميليون تومان رسيده است. اين کاهش فروش تنها مربوط به ما نيست، بلکه اکثر شرکت‌هاي فعال در اين زمينه با آن روبه‌رو هستند.» وي اظهار مي‌کند که اگر شرکتي در اين حوزه تا به حال سرپا مانده است، شايد به خاطر اين باشد که در کنار اين کار مشغول به تجارت ديگري هم است.
به باور کارشناسان، علت عدم استفاده اپراتورهاي کشور از محصولات خارجي اين است که بيشتر محصولات داخلي جنبه مونتاژي دارند و اصولا شرکت‌هاي ايراني تکنولوژي توليد تجهيزات مخابراتي را ندارند. اما ميوه چي اين اظهارات را رد کرده و مي‌گويد: «شرکت‌هاي داخلي در اين زمينه کاملا حرفه‌اي هستند و اگر در حال حاضر ما با بي‌توجهي اپراتورها روبه‌رو هستيم، به خاطر برخي تصميمات غلط مسوولان و عدم پژوهش و تحقيق در اين زمينه است.»اين فعال حوزه تجهيزات مخابراتي اميدي به خروج شرکت‌هاي خارجي از بازار ايران در آينده ندارد؛ چرا که براين باور است که در سال‌هاي اخير اگر اپراتورهاي ايراني کار پيمانکاري طرحي را به شرکت‌هاي چيني مي‌دادند و شرکت‌هاي چيني انجام طرح را به شرکت‌هاي ايراني مي‌سپردند، اما شايد حالا با خروج اين شرکت‌ها کار پيمانکاري يک طرح و نه تامين تجهيزات مستقيما به شرکت‌هاي داخلي سپرده شود.
اما برخي فعالان اين حوزه مشکلات ايجاد شده براي شرکت‌هاي داخلي را تنها به قبضه شدن بازار توسط چيني‌ها عنوان نمي‌کنند و براين باور هستند که ورشکستگي آنها به خاطر تصميمات غلط مديران مخابرات و جابه‌جايي‌هاي پيوسته‌‌اي است که در اين حوزه ديده مي‌شود.
حسين رياضي، عضو هيات‌مديره سنديکاي صنعت مخابرات ايران و مديرعامل صنايع ارتباطي پايا، در اين خصوص مي‌گويد: «شرکت‌هاي تامين‌کننده تجهيزات مخابراتي در ايران به هيچ وجه وضعيت خوبي ندارند که اين شرايط هم به خاطر تصميمات و تغيير مديريت‌هايي است که در مجموعه مخابراتي کشور گرفته مي‌شود. هرچند که حضور شرکت‌هاي خارجي هم در شرايط بد شرکت‌هاي داخلي بي‌تاثير نبوده است.» وي درآمد شرکت‌هاي داخلي از اين بازار را زير 30 درصد عنوان مي‌کند و در پاسخ به اين سوال که با خروج شرکت‌هاي خارجي از بازار ايران چه آينده‌اي در انتظار شرکت‌هاي داخلي است، مي‌گويد: «اين خروج اگر واقعي باشد، تاثير نخواهد داشت؛ چرا که صنعتي مانند تجهيزات مخابرات در عرض يک يا دوسال به رونق نمي‌رسد.» وي در ادامه مي‌افزايد: «بايد براي توليد يک تجهيزات مخابراتي قابل قبول، چند سال زحمت کشيد تا وارد خط توليد و بازار شود. همچنين بايد تصميم‌گيري در اين زمينه کاملا درست و اقتصادي باشد تا اين صنعت به جايي برسد.»
سهم اپراتورهاي ايراني از تجهيزات خارجي
براساس اطلاعات به دست آمده بيشترين شرکت‌هاي صادرکننده تجهيزات مخابراتي براي اپراتورهاي ايراني را شرکت‌هايي همچون نوکيا- زيمنس، اريکسون، آلکاتل، سامسونگ، ZTE و هواوي تشکيل مي‌دهند.
شرکت‌هايي همچون اريکسون، نوکيا - زيمنس كه پيش از اين اعلام شده بود تجهيزات مختلفي به ايران فروخته‌اند از فعاليت در بازار ايران صرف نظر کرده بودند و با کاهش تدريجي فعاليت‌هاي خود اکنون تنها به نگهداري شبکه‌هايي که از گذشته قرارداد دارند، مي‌پردازند تا بتوانند به تدريج از بازار ايران خارج شوند. به تازگي هم شرکت هواوي چيني که سهم بزرگي از بازار ايران را دارد، خروج خود از بازار را اعلام کرده است. اما گويا خروج اين شرکت‌ها از بازار ايران نگراني را براي اپراتورهاي کشور ايجاد نکرده است؛ چرا که همگي آنها بر اين باورند که اين شرکت‌ها براساس قرار داد‌هاي بين‌المللي به تعهدات قبلي خود پايبند خواهند بود و تنها قراردادهاي جديدي امضا نخواهند کرد.
به گفته داوود زارعيان، مدير روابط عمومي شرکت مخابرات ايران، بيش از 60 درصد تجهيزات مخابراتي اين شرکت داخلي است و تنها 35 تا 40 درصد تجهيزات اين شرکت از تجهيزات شرکت‌هاي مختلفي همچو هواوي، ZTE، نوکيا -زيمنس، اريکسون و شرکت کره‌اي تامين مي‌شود. براساس اظهارات وي، شرکت‌هاي خارجي از اين بازار خارج نمي‌شوند و اگر هم اين اتفاق بيفتد به اپراتورها روش کار و تکنيک خواهند داد.
اما تجهيزات شبکه در شرکت ايرانسل هم در اختيار سه شرکت اريکسون، نوکيا- زيمنس و هواوي قرار دارد. اين شرکت شبکه خود در ايران را به سه بخش تقسيم کرده و هرکدام از اين بخش‌ها را به يک اپراتور سپرده است. يعني به طور مساوي هر کدام از اين وندورها 3/33 درصد از بازار تجهيزات شبکه ايرانسل را در اختيار دارند.
اما، شرکت مبين‌نت به عنوان فعال در حوزه وايمکس تجهيزات مورد نياز خود را از سه شرکت هواوي، سامسونگ و ZTE تامين مي‌کند. به گفته چهره‌قاني، مدير روابط عمومي اين شرکت سوييچ اصلي شبکه مبين نت در اختيار هواوي است. همچنين استان‌هاي کشور منهاي تهران بين اين سه وندور تقسيم شده و هر کدام ده استان را در اختيار دارند؛ اما هر سه وندور در تهران فعاليت مي‌کنند.
چهره‌قاني اظهار مي‌كند که اعلام هواوي از بازار ايران به منزله بي‌توجهي به تعهدات در خصوص قرار داد موجود نيست. بنابراين هيچ مشکلي روي روند ايجاد و نگهداري شبکه وابيمکس مبين نت به وجود نخواهد آمد؛ چرا که قرارداد‌ها بين‌المللي پشتوانه حقوقي دارند و هواوي قصد ندارد پروژه‌ها را نيمه کار بگذارد.
