بزرگراه فناوري -اتصالات اپراتور اماراتي که طي چند ماه اخير به‌طور مداوم اخباري در مورد تلاش آن براي خريد شرکت‌هاي مخابراتي خاورميانه و شمال آفريقا به گوش مي‌رسد، اين بار سوريه را نشانه گرفته و قصد دارد مجوز برپايي سومين شبکه تلفن‌همراه GSM را در سوريه به‌دست آورد.

محمد عمران رييس اتصالات در ماه ژوئن از عزم جدي شرکت مذکور براي حضور در بازار تلفن‌همراه سوريه خبر داده بود. در ظاهر اتصالات از همان زمان مذاکرات مفصل و فشرده خود را با مقامات سوري آغاز کرده، مذاکراتي که در مجموع مثبت ارزيابي شده است.

با اين حال مقامات وزارت ارتباطات سوريه موسوم به STE هنوز در اين زمينه اظهارنظري نکرده‌اند و لذا مشخص نيست که گفته‌هاي گاه‌وبي‌گاه اتصالات در اين مورد تنها براي به عقب راندن رقباست يا اينکه اين اپراتور واقعا در سوريه به موفقيت‌هايي دست يافته است.

ابهام در مورد وضعيت اپراتور سوم سوريه به‌علت عدم اعلام زمان‌بندي اعطاي مجوز به شرکت برنده بيشتر هم شده است.

اختلاف‌نظرهاي شديد

هنوز مشخص نيست که فرآيند تصميم‌گيري در اين مورد چگونه در دولت سوريه صورت مي‌گيرد و عدم اطلاع‌رساني رسانه‌ها هم بر پيچيدگي اوضاع افزوده است. شايد علت اصلي اين مسئله شرايط خاص سياسي سوريه باشد. از سوي ديگر عدم توجه جدي دولت اين کشور به تعقيب سياست‌هاي خصوصي‌سازي اقتصادي از جمله مسايلي است که علاقه‌مندان به حضور در بازار تلفن‌همراه سوريه را با دشواري‌هايي مواجه کرده است.

ناظران امور معتقدند آزادسازي بازار مخابرات و تلفن‌همراه سوريه هنوز از اولويت بالايي در دستور کار وزارت ارتباطات اين کشور برخوردار نيست.

Areeba Syria ديگر بازيگر فعال حوزه مخابرات سوريه که 75 درصد سهام آن در اختيار شرکت مشهور Investcom است، چند سال قبل مجوز اپراتور دوم سوريه را دريافت کرده است. اسماعيل جارودي رييس اين شرکت مي‌گويد: «به‌طور قطع دولت سوريه دوست دارد شاهد آغاز فعاليت اپراتور سوم باشد، اما زمان‌بندي اين کار نامشخص است.»

به گفته جارودي هم Areeba و هم شرکت ديگري به‌نام Syriatel قراردادهايي را با وزارت ارتباطات سوريه امضا کرده‌اند که به‌موجب آن بازار تلفن‌همراه اين کشور را به‌طور انحصاري به‌مدت هفت سال تحت کنترل خود خواهند داشت. به گفته جارودي: «هنگامي که اين دو شرکت فعاليت خود را در سوريه آغاز کردند، تعهدات و مزايايي داشتند، يکي از مهم‌ترين مزايايي که اين دو اپراتور در سوريه داشتند، کنترل مطلق بازار به‌مدت هفت سال بود و وزارت ارتباطات سوريه تنها بعد از پايان اين مدت حق دارد مجوز برپايي سومين شبکه تلفن‌همراه در سوريه را اعطا کند. بر طبق محاسبات ما اين هفت سال در تاريخ 29 ژوئن 2009 به پايان مي‌رسد. بنابراين تا آن‌جايي که به ما مربوط مي‌شود و آن‌طور که قراردادهاي دو اپراتور فعال نشان مي‌دهد، اپراتور سوم تا دو سال ديگر حق فعاليت تجاري نخواهد داشت.»

در عين حال جان اورينگتون از پژوهشگران موسسه تحقيقاتي Informa Telecoms & Media بر اين باور است که فعاليت اپراتور سوم در سوريه در سال 2007 آغاز مي‌شود و مجوزي که به آن داده مي‌شود 15 ساله و از نوع BOT خواهد بود. شايان ذکر است مجوزهاي دو اپراتور قبلي يعني Areeba و Syriatel هم از همين نوع است. در اين شرايط پيچيده مشخص نيست که آيا اتصالات و ديگر علاقه‌مندان به حضور در بازار ارتباطات سيار سوريه خواهند توانست زودتر از موعد مقرر در اين کشور عربي نقش ايفا کنند يا بايد تا سال 2009 منتظر بمانند. برخي تحليل‌گران معتقدند شرايط فعلي بازار سوريه با شرايط چند سال قبل تفاوت زيادي دارد و دو اپراتور فعلي فعال نمي‌توانند انحصار خود را در اين کشور تداوم ببخشند.

اما به‌غير از اتصالات QTel، مهم‌ترين شرکت مخابراتي قطر هم به حضور در سوريه علاقه نشان داده است. اورينگتون در اين مورد مي‌گويد: QTel به‌طور قطع در تلاش است تا در کنار MTC کويت و اتصالات امارات به بازيگر مهمي در منطقه خاورميانه مبدل شود و سوريه مي‌تواند سکوي پرتاب مناسبي براي آن باشد.

مشکلات اپراتورهاي موجود

با توجه به پتانسيل بازار سوريه و رشد کلي بازار تلفن‌همراه در منطقه خاورميانه بهايي که اپراتور سوم براي آغاز فعاليت خود بايد به دولت اين کشور بپردازد، زياد خواهد بود. به گفته اورينگتون ضريب نفوذ تلفن‌همراه در سوريه تا پايان ژوئن سال 2006 تنها 3/19 درصد بوده که کمتر از حد متوسط منطقه است، لذا هيچ بعيد نيست که دولت سوريه براي صدور مجوز فعاليت اپراتور سوم صدها ميليون دلار دريافت کند.

اما وي در همين حال هشدار مي‌دهد: بازار تلفن‌همراه در سوريه از ديد سرمايه‌گذار يک بازار کاملا پيچيده است. اين بازار مملو از دشواري‌هاي گوناگون است و هر بازيگري که بخواهد در آينده وارد اين بازار شود، با موانع متعددي رو‌به‌رو خواهد شد.

اورينگتون مي‌افزايد: دو اپراتوري که فعلا در سوريه فعال هستند، با قوانين سخت و محدودکننده و حوزه فعاليت محدودي مواجه هستند که رقابت را براي آن‌ها دشوار مي‌کند. اين اميدواري وجود دارد که دولت تا زمان صدور مجوز فعاليت اپراتور سوم از قوانين محدودکننده فعلي بکاهد و به‌جاي آن‌ها قوانيني آزادتر وضع کند که رقابت واقعي بين اپراتورها را ممکن کند. بدون شک سوريه ظرفيت فعاليت يک اپراتور ديگر را دارد. اين اپراتور مي‌تواند سهم مناسبي از بازار را به‌دست آورد، اما اگر سياست‌هاي آزادسازي اقتصادي در اين کشور پياده شود، رشد بازار در اين بخش بي‌نظير خواهد بود.

دو اپراتور فعلي فعال در سوريه به‌نحو ديگري از وضعيت موجود ابراز نارضايتي مي‌کنند. آنان مي‌گويند قراردادهاي BOT فعلي که بين آن‌ها و وزارت ارتباطات سوريه تنظيم شده، به گونه‌اي است که بيش از 40 درصد درآمد اين دو اپراتور را به خزانه دولت سرازير مي‌کند. البته اين بدان معنا نيست که 60 درصد باقي‌مانده به‌طور کامل به جيب اپراتورها مي‌رود. سلطه دولت سوريه بر بازار تلفن‌همراه باعث شده که دو اپراتور فعلي هيچ تمايلي به رقابت واقعي با هم و تلاش براي جلب نظر مردم از طريق کاهش هزينه خدمات، ارايه سرويس‌هاي متنوع ارزش افزوده و... نداشته باشند. همين مسئله موجب شده که تعرفه‌هاي تلفن‌همراه در اين کشور طي سال‌هاي اخير تغيير چنداني نکند و خدمات اضافي چنداني هم به کاربران سوري ارايه نشود.

يک کارشناس در اين مورد مي‌گويد: «به‌عنوان مثال اپراتورها نمي‌توانند بدون اجازه دولت تعرفه خدمات خود را کاهش يا افزايش دهند. آن‌ها نمي‌توانند بدون هماهنگي با وزارت مخابرات سوريه خدمات ارزش افزوده جديدي ارايه دهند. نتيجه اين وضعيت عدم ارتقاي شبکه تلفن‌همراه در سوريه است.»

اما مشکلات تنها از سوي دولت نيست. تجربه نشان داده که معمولا بين سرمايه‌گذاران خارجي و شرکاي محلي آن‌ها در سوريه هم اختلافاتي جدي بروز مي‌کند که تاثيرات منفي عميقي بر فرآيند امور مي‌گذارد. اورينگتون در اين مورد هم نظرات جالبي دارد: «برخي از سرمايه‌گذاران مشهور خارجي پشت دستشان را داغ کرده‌اند که ديگر در سوريه سرمايه‌گذاري نکنند. جالب آنکه اين مشکل محدود به شرکت‌هاي اروپايي و آمريکايي نيست و حتي سرمايه‌گذاران عرب را هم شامل مي‌شود.»

وي خاطرنشان مي‌کند يک شرکت مخابراتي مصري به‌نام Orascom Telecom تا چند سال قبل 25 درصد از سهام Syriatel را در اختيار داشت، اما در جولاي 2003 اين رقم را کاهش داد. علت آن هم يک منازعه حقوقي شديد بين Orascom و شريک محلي آن در سوريه به‌نام Drex Technologies بود که مالک آن رامي مخلوف از اقوام نزديک رييس‌جمهور سوريه است. مشکل اين بود که وي مي‌خواست مالک کل Syriatel شود و کنترل مديريت اين اپراتور را به‌طور کامل در دست بگيرد. همين مسئله موجب شد تا درگيري شديدي بين مصري‌ها و سوري‌ها ايجاد شود.

در مورد ديگر اپراتور سوري يعني Areeba Syria هم مشکلات مشابهي به‌وجود آمد که طرح آن خارج از حوصله اين مقاله است. اين اپراتور دومين شعبه بزرگ شرکت Investcom در جهان به‌حساب مي‌آيد. اين اپراتور در سال 2005 تقريبا 400 ميليون دلار درآمد داشت که حدود 40 درصد از کل درآمد Investcom را به‌خود اختصاص مي‌داد. تعداد مشترکان اين اپراتور هم تا پايان سال 2005 به 46/1 ميليون نفر رسيده بود که به معناي در اختيار گرفتن 45 درصد از کل بازار تلفن‌همراه سوريه بود.

اين اپراتور کماکان از روند رو به جلوي خوبي برخوردار است، به گونه‌اي که شش ماه بعد يعني در پايان ژوئن سال 2006 تعداد مشترک آن به 75/1 ميليون نفر رسيد.

در حال حاضر Syriatel که تنها سه ماه زودتر از Areeba Syria فعاليت خود را آغاز کرده، از رقيب خود اندکي جلوتر است. اين اپراتور تا پايان ماه ژوئن سال جاري ميلادي 9/1 ميليون نفر مشترک داشته است. گردش مالي اين اپراتور در سال 2005 به 510 ميليون رسيده که از اين رقم 98 ميليون دلار سود محسوب مي‌شود.

با توجه به سيطره دولت بر بخش مخابرات و نگاه خاص وزارت مخابرات اين کشور، به هيچ عنوان تعجب‌آور نيست که برخي از مقامات دولتي سوري معتقدند دو اپراتور فعلي به نياز بازار پاسخ گفته‌اند و نيازي به حضور اپراتور سوم در بازار نيست. البته همان‌طور که قبلا ذکر شد، اين نظر محدود به مقامات دولتي است. جديدترين برآوردها نشان مي‌دهد که ضريب نفوذ تلفن‌همراه در سوريه تا پايان سال 2006 به حدود 24 درصد و تا سال 2008 به 35 تا 40 درصد خواهد رسيد، بنابراين هنوز ظرفيت‌هاي بالقوه فراواني در سوريه در حوزه تلفن‌همراه وجود دارد که به آن توجه نشده است.

اما يک تحول مهم ديگر در حوزه تلفن‌همراه در کشور سوريه خريد Investcom مالک اپراتور Areeba Syria توسط MTN آفريقاي جنوبي در اوايل سال جاري ميلادي است. ظاهرا MTN اميدوار است با حضور در بازار ايران و سوريه جاي پاي مطمئني براي خود در عرصه تلفن‌همراه خاورميانه باز کند. کارشناسان تلفن‌همراه در سوريه اين امر را مثبت ارزيابي مي‌کنند و آن را به سود مردم مي‌دانند. آنان اميدوارند از اين طريق کيفيت شبکه و نيز ميزان خدمات ارزش افزوده ارايه شده ارتقا يابد.

خدمات نسل سوم (3G)

علي‌رغم تمامي مشکلات موجود و به‌خصوص ضريب نفوذ پايين تلفن‌همراه در سوريه، هر دو اپراتور فعال گام‌هايي براي ارايه خدمات نسل سوم برداشته‌اند. البته اين تلاش‌ها در مقايسه با ديگر اپراتورهاي عرب منطقه هنوز در مرحله مقدماتي است و تا به نتيجه رسيدن آن حداقل دو سال زمان نياز است.

يک کارشناس در اين مورد مي‌گويد: در ميان آن دسته از کشورهاي خاورميانه که در صدد ارايه خدمات نسل سوم در آينده نزديک هستند، سوريه وضعيت چندان جالبي ندارد. جالب آنکه انتظارات در اين مورد در سوريه هم بسيار بالاست. اورينگتون معتقد است ديگر کشورهاي عرب منطقه و به‌خصوص بحرين، امارات، کويت، عربستان و قطر بازار تلفن‌همراه خود را به ميزان قابل توجهي گسترش داده‌اند و به ارايه خدمات 3G هم توجه نشان داده‌اند. به نظر او فناوري 3G براي پاگرفتن در کشور سوريه راه دشواري پيش رو دارد. وي مشکل اصلي را اين مي‌داند که طبقه متوسط در سوريه از توان مالي چنداني براي پرداخت هزينه‌هاي استفاده از خدمات نسل سوم برخوردار نيستند. به‌عقيده اورينگتون اگر اين خدمات با قيمت و کيفيت معقول ارايه شوند، مي‌توان اميدوار بود که عموم مردم از آن استقبال کنند.

يک مشکل ديگر براي ارايه خدمات نسل سوم تلفن‌همراه در سوريه، کمبود سرمايه‌گذاري است. شرکت‌هاي خارجي که اکثرا دل‌خوشي از سرمايه‌گذاري در سوريه ندارند، تمايلي به خطر کردن و هزينه در اين بخش ندارند. علي‌رغم همه اين مسايل چندي قبل يک شبکه نسل‌سوم به‌طور آزمايشي در سوريه نصب و اولين تماس 3G در ماه ژوئن سال جاري در اين کشور برقرار شد. مقامات دولتي اميدوارند ارايه خدمات نسل سوم تلفن‌همراه در سوريه حداکثر تا سال 2008 ممکن شود. با اين حال تصميم‌گيري قطعي در اين مورد هنوز انجام نشده و مسؤولان دو اپراتور فعال سوريه هم از هر گونه اظهارنظر در اين مورد خودداري مي‌کنند.

يکي از مديران اين دو اپراتور معتقد است: ما نمي‌خواهيم خدماتي ارايه دهيم که از نظر مالي مقرون بصرفه نباشد. اهميت 3G به برنامه‌ها و خدمات کاربردي جديدي است که از اين طريق در دسترس است. همچنين در صورت ارايه سرويس 3G بايد براي ارايه محتواي مناسب هم تدابيري در نظر گرفته شود. با اين حساب تا زماني که ضريب نفوذ استفاده از تلفن‌همراه و اينترنت در کشور گسترش نيابد و قيمت گوشي‌هاي نسل سوم کاهش نيابد، سرمايه‌گذاري براي ارايه خدمات 3G چندان معقول نخواهد بود. شايد تا زمان آغاز فعاليت اپراتور سوم اين مشکلات برطرف شده باشد.