اين روزها صحبت از پروژه‌ها و طرح‌هاي گوناگوني است. گويا قرار است حجم وسيعي از کارها در مدت زمان محدودي به واسطه اين طرح‌ها انجام شود. فارغ از بحث هدفمندسازي يارانه‌‌ها، يکي ديگر از بحث‌هايي که اين روزها در ميان محافل داغ است طرح دورکاري کارمندان در سازمان‌هاي دولتي است.

طرحي که علاوه بر نگراني که براي کارمندان نسبت به آينده کاريشان به وجود آورده، سوالات و انتقاداتي را نيز از سوي کارشناسان حوزه‌هاي مختلف از جمله فناوري اطلاعات به دنبال داشته است. سوالاتي نظير اينکه آيا شرايط از نظر فرهنگي به گونه اي مهيا شده است که افراد خانواده، پذيراي انجام کار عضو خود در منزل باشند؟ آيا نهادينه کردن اين باور يک کار زيربنايي نيست؟ آيا راهکارهاي قانوني براي اين کار تعريف شده است؟ آيا زيرساخت‌هاي ارتباطي مورد نياز براي اين کار فراهم است و آيا در اين زمينه آموزش و اطلاع‌رساني مناسب صورت گرفته است؟

غير قابل قبول بودن زيرساخت‌ها و امکانات

توسعه استفاده از ابزارآلات ارتباطي موجب تغيير تعاريف و توانايي‌هاي انسان در انجام کارها شده که اين امر رشد و توسعه مقوله‌هايي نظير اشتغال ‏متحرک، ساعات کاري متغير و انعطاف‌پذير و دورکاري را به همراه داشته است.‏ ‏ سابقه دورکاري يا کار از راه دور به اوايل دهه 1970 برمي‌گردد؛ اما در دنياي پيشرفته امروز دورکاري يکي از روش‌هاي مدرن کارکردن است که با ‏توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات و فراگير شدن امکانات بسياري از جمله اينترنت پرسرعت و ارزان، تلفن همراه، تله‌کنفرانس، رايانه‌هاي ‏پرقدرت شخصي و شبکه‌هاي بي‌سيم، به سرعت در حال توسعه و گسترش است.‏

‏ فناوري‌هاي اطلاعات خانه را به محلي مناسب براي انجام برخي فعاليت‌ها که تا پيش از اين از طريق حضور در محل کار امکان‌پذير بود تبديل کرده ‏و اين اجازه را به افراد مي‌دهد تا قسمتي از فعاليت‌هاي خود را از راه دور و با استفاده از ابزارهاي مختلف ارتباطي انجام دهد.‏

‏کارشناسان معتقدند که دورکاري مزيت‌هايي از جمله صرفه‌جويي در مصرف سوخت، وقت، هزينه و حفظ محيط زيست دارد و در اين نوع از فعاليت ‏که مبناي کاري آن حضور در محل کار نيست، ميزان کاري که هر کارمند در طول شبانه‌روز انجام مي‌دهد مبناي کار قرار مي‌گيرد و اين امر با ‏توجه به الکترونيکي بودن امور روش‌هاي انجام کار را بهبود مي‌‌بخشد.‏

اما دورکاري در کشور ما گويا داستان ديگري دارد و درحالي اين طرح در کشور به اجرا در مي‌آيد که به باور تحليلگران زماني مي توان به انجام پروژه دورکاري پرداخت که تمامي شاخص‌هاي ارتباطي کشور در حد متوسط‌هاي جهاني باشد؛ در غير اين صورت دورکاري شکل سنتي به خود گرفته و تنها مربوط به کارمنداني خواهد شد که نيازي به ابزار ارتباطي نداشته باشند.


در واقع تعريف اين طرح با توجه به زيرساخت‌هاي فعلي ارتباطي کشور ما موضوع سوال بسياري از کارشناسان قرار گرفته است؛ چرا که هم اکنون در اکثر ‏نقاط دنيا دورکاري با به‌کارگيري پيشرفت‌ها در حوزه ‏ICT‏ امکان‌پذير شده و نقش زيرساخت‌هاي ارتباطي در اجراي آن به وضوح مشهود ‏است.‏
علي اکبرجلالي، پژوهشگر حوزه آي‌تي و استاد دانشگاه علم و صنعت، فراهم نبودن بسترهاي ارتباطي را مهم‌ترين مشکل بر سر راه طرح دورکاري مي‌داند و مي‌گويد: ‌«اين بخش نيز همچون ساير بخش‌ها دچار چالش‌هاي بسيار جدي است. بايد در نظر داشته باشيم که حداقل امکانات ارتباطي براي فرد دورکار دسترسي به خطوط اينترنتي پرسرعت است. در حال حاضر تعداد افرادي که به اين خطوط دسترسي دارند بسيار اندک است.

اين خطوط ارتباطي بايد داراي سرعتي باشد که کارمند دورکار بتواند به‌واسطه آن در مواقع ضروري با مدير خود ارتباط ويدئويي برقرار کند يا اينکه بتواند فايل‌هاي با حجم بالا را به راحتي ارسال و دريافت کند.»


به اعتقاد وي وجود اينترنت پر سرعت يکي از زيرساخت‌هاي مورد نياز کشور در زمينه گسترش دولت الکترونيک است که مغفول مانده است و با توجه به اينکه پرونده‌هاي الکترونيک امور اداري از حجم بسيار بالايي برخوردار هستند، به‌نظر مي‌رسد اجراي اين طرح بدون دسترسي به اين امکان با چالش‌هاي بسياري مواجه خواهد شد. به گفته جلالي يکي ديگر از معضلات اجراي اين طرح بحث امنيت شبکه و اطلاعات سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها است که در حال حاضر چندان توجهي به آن نمي‌شود.

جلالي با اشاره به اجراي طرح دورکاري در کشور‌هاي پيشرفته جهان مي‌افزايد:‌ «در دنيا دورکاري از سال‌هاي بسيار دور انجام مي شده و به صورت قانوني جدي در آمده است .به عنوان مثال برخي از شرکت‌هاي خصوصي بزرگ در دنيا مانند «اي.بي.ام» که يک شرکت کامپيوتري است، تا 90 درصد از کارکنان آن دور از اداره اصلي کار مي‌کنند و همين روش کار سبب شده که ميليون‌ها دلار در هزينه‌هاي اين شرکت صرف جويي شود.»

اين پژوهشگر آي تي تصريح مي‌کند که درکشورهاي آسيايي و کشورهاي در حال توسعه مانند هندوستان بسياري از افراد به اين شيوه به انجام کارهاي اداري مي پردازند، به طوري که تقريبا تمام کارهاي حسابداري بانک‌هاي آمريکا به عهده هندي‌ها است و همچنين بسياري از فعاليت‌هاي نرم‌افزاري کشور آمريکا را کارمندان هندي انجام مي‌دهند.

به باور کارشناسان دورکاري در اين کشورها به اين دليل با پيشرفت و استقبال کارمندان همراه است که تمام زيرساخت‌ها و امکانات مورد نياز فراهم است و اين در حالي است که کشور ما به طرف دورکاري مي‌رود که نه امکاناتش فراهم است و نه آموزش و فرهنگ‌سازي مناسبي انجام شده است.

در همين زمينه پورخصاليان، کارشناس حوزه مخابرات، مي‌گويد: «در کشورهاي پيشرفته، دورکاري از طريق شبکه‌هاي پيشرفته اطلاع رساني و از طريق فضاهاي مجازي صورت مي‌گيرد و در اين کشورها ابتدا زيرساخت‌هاي لازم کار براي دورکاري فراهم شده است، اما کشور ما در آغاز راه است و بايد قبل از هر چيزي موانع را از سر راه برداشت.»

وي در ادامه مي‌افزايد: «افزايش پهناي باند شبکه اينترنت کشور از نيازهاي ايجاد بستر دورکاري در کشور است، چراکه با سرعت پايين خطوط اينترنت در کشور انجام دورکاري به صورت پيشرفته جوابگوي اين کار نيست. همچنين از سوي ديگر ابزارهاي سخت‌افزاري و شبکه مورد نياز در کشور و نرم‌افزارهاي مورد نياز اين کار بايد مورد بررسي قرار گيرد.» پورخصاليان اضافه مي‌کند که فرسودگي ابزارهاي شبکه‌اي کشور و نيز نامناسب بودن استانداردهاي به کار گرفته شده در شبکه‌هاي زير ساختي نيز از ديگر مشکلات اجراي «دورکاري» در ابعاد بالا است.

بدون آموزش و فرهنگ‌سازي

آگاهي مديران و کارکنان از نحوه انجام دورکاري از جمله موارد مهم است. به گفته کارشناسان با ايجاد رشته «دورکاري» در دانشگاه‌ها مي توان افراد متخصص در اين زمينه را تربيت کرد.
براساس تحقيقات انجام شده در کشورهاي توسعه يافته به منظور ميزان رضايت مديران از اجراي دورکاري، مديراني که تسلط خوبي روي فناوري اطلاعات داشتند از اين روش کاري رضايت داشته‌اند؛ چراکه مي توانستند بر نحوه انجام کار کنترل و نظارت داشته باشند. اين درحالي است که در مقابل مديران ناموفق دليل را در عدم آشنايي کافي با فناوري‌هاي نوين مي دانستند.
به گفته کارشناسان آموزش کارمندان و مديران بايد چيزي فراتر از مهارت‌هاي هفت گانه «آي.سي.دي.ال» باشد که در ابتداي اجراي دولت الکترونيک به کارمندان آموزش داده شد. در آموزش اين مهارت‌ها کارکنان با نحوه انجام کارهاي روزمره خود از طريق رايانه آگاه شده اند و اين درحالي است که در دورکاري مهارت‌هاي بسياري مورد نياز است.


بنا بر اظهارات پورخصاليان در دورکاري بايد کارمندان با نرم افزارهاي پست الکترونيک، نرم افزارهاي چت صوتي تصويري، سيستم‌هاي پيام فوري، کنفرانس‌هاي تصويري، نحوه دسترسي به اسناد سازماني از طريق اينترنت و نحوه اجراي امنيت در آنها و بسياري از آموزش‌هاي ديگر آشنا شوند.
دولت: شرايط فراهم است

در حالي که اکثر کارشناسان و فعالان حوزه فناوري اطلاعات از فراهم نبودن زيرساخت‌هاي ارتباطي کشور براي انجام دورکاري سخن مي‌گويند؛ اما احمد بزرگيان، معاون نوسازي و تحول اداري معاونت توسعه مديريت و سرمايه انساني رييس جمهوري معتقد است که دورکاري مستلزم فراهم آوري بستر الکترونيکي با چنين گستردگي که مورد بحث رسانه‌ها قرار گرفته، نيست.


وي در گفت‌وگو با «مهر» اظهار داشت که ‏ تعريف دولت از دورکاري دقيقا به معناي ‏تله‌ورکينگ‏ نيست و
تله ورکينگ تنها بخشي از دورکاري است که نياز به پهناي باند بالا و ‏اينترنت را مي طلبد که در اين خصوص نيز فراهم سازي امکانات در دستور کار قرار گرفته است.‏ ‏ بزرگيان با اشاره به اظهارات وزير ارتباطات براي آمادگي زيرساخت‌ها در اجراي دورکاري در کشور تاکيد کرد که طبق گفته وزير ارتباطات با همين ‏سرعت 128 کيلوبيت بر ثانيه نيز مي‌توان دورکاري را محقق کرد، چرا که بسياري از امور تنها نيازمند به انتقال متن است که سرعت فعلي اينترنت ‏خانگي پاسخگوي اين نياز خواهد بود.‏

معاون نوسازي و تحول اداري معاونت توسعه مديريت و سرمايه انساني رييس جمهوري همچنين اظهار داشت که قبول داريم که وضعيت فعلي اينترنت براي انجام تله ‏کنفرانس و ارسال صوت و تصوير مناسب نيست؛ اما محدوديت ارائه پهناي باند براي دستگاه‌هاي دولتي وجود ندارد و اين سازمان‌ها مي‌توانند در ‏صورت نياز کارمند به اينترنت باند پهن با هر سرعتي آن را در اختيار کارمند خود براي اجراي دورکاري قرار دهند. ضمن اينکه سرعت دسترسي ‏پهناي باند نيز در حال توسعه است و دولت برنامه‌هايي براي اين مهم در نظر گرفته است.‏

‏ وي تاکيد کرد که در حال حاضر اموري که براي دورکاري تعريف شده با اينترنت دايل آپ يا خطوط پرسرعت ‏DSL‏ امکان پذير است و فعلا ‏مشکلي در اين جهت نداريم.‏ پورخصاليان در واکنش به اين اظهارات مي‌گويد: «مسلم است که کارمندان با هر سطحي از زيرساختي که در حال حاضر داريم مي‌توانند فعاليت‌هاي خود را انجام دهند؛ اما کيفيت کار مهم است که اين کيفيت کار بستگي به سرعت دسترسي به اطلاعات و پهناي باند دارد. پس با همان سرعت دايل آپ هم مي‌توان کار کرد؛ اما کيفيت کار و سرعت انجام کار زير سوال خواهد رفت.»