بزرگراه فناوري - مهندس محسن هاشمي در حالي ‌که بر صندلي سخت و پرفشار مديريت مترو تکيه ‌زده، از لبخند زدن و شوخي کردن ابايي ندارد. او صحبت از فشارها و مسايل مربوط به بودجه و هزينه را کنار گذاشته و با ما از فناوري تجهيزات به‌کار رفته در مترو مي‌گويد و از نصب سيستم‌هاي آلماني و حرکت قطارهاي چيني در تونل عباس‌آباد تا برنامه‌هايش براي احداث خطوط هشت‌گانه مترو طي سه برنامه توسعه را براي ما توضيح مي‌دهد.

هاشمي با بيش از 13 سال سابقه مديريتي در مترو هم‌اکنون به‌دنبال يک ميلياردمين مسافرش است تا در افتتاح ايستگاه‌هاي جديدش از او تقدير ‌کند. مهندس هاشمي در کنار صحبت‌هاي فني مي‌گويد که هرگاه از کار خسته مي‌شود، وارد مترو مي‌شود تا با ديدن مسافران و مردم انگيزه‌اي دوباره بگيرد. از او نپرسيديم که در کدام ايستگاه يا خط سوار مترو مي‌شود و آيا احساس قرار گرفتن در کنسرو انساني را در واگن‌هاي شلوغ مترو تجربه کرده است يا نه، اما خود او بهترين خاطراتش را مربوط به برخورد با مسافران و مردم در مترو مي‌داند. گفت‌وگوي ما در مورد فناوري و تجهيزات مترو با پاسخ‌هاي مطمئن و پرغرور او مواجه شد.



آقاي مهندس، لطفا براي شروع مصاحبه کمي از پيشينه شرکت مترو و چگونگي احداث آن در تهران بگوييد.

در سال 1354 طراحي مترو توسط فرانسوي‌ها آغاز شد. با توجه به نبود بزرگراه و خيابان‌هاي وسيع در آن هنگام دولت به فکر احداث مترو افتاد. طراحي مترو را فرانسوي‌ها انجام دادند. اجراي آن و احداث تونل توسط يک شرکت ايراني در تپه‌هاي عباس‌آّباد يا ايستگاه ميرداماد فعلي شروع شد. وقوع انقلاب اسلامي و وقايع قبل و بعد از آن باعث کندي در روند ساخت تونل شد. پس از انقلاب هم اجراي طرح ادامه داشت تا اينکه در سال 1359 دستور توقف ساخت مترو صادر شد. با پي‌گيري‌هاي مداوم نمايندگان تهران به‌خصوص آقاي هاشمي رفسنجاني طرح احداث مترو دوباره تصويب شد. بودجه اين طرح نيز با تغيير نسبت به گذشته که دولت آن را پرداخت‌ مي‌‌کرد، از طريق وام بانکي بود. بازپرداخت اين وام‌ها نيز بر عهده شرکت مترو گذاشته شد. پس از آن، مراحل احداث تونل و ايستگاه‌ها و خريد تجهيزات شروع شد. در سال 1380 با پي‌گيري‌هاي مداوم ما شرکت مترو از دولت به سازمان شهرداري تهران منتقل شد. در اين روند بدهي‌هاي شرکت مترو به بانک‌هاي داخلي و يا فاينانس‌هاي خارجي نيز بين دولت و شهرداري تقسيم شد. هزينه‌هاي ساخت ‌و بهره‌برداري مترو، هم‌اکنون بر عهده شهرداري و دولت است که هر کدام پنجاه درصد سهم دارند.

روند پيشرفت برنامه‌هاي فعلي و آتي شرکت مترو چگونه است؟

در حال حاضر ما 90 کيلومترخط مترو با 52 ايستگاه داريم که شامل خطوط يک، دو و پنج مي‌شود. با توجه به استقبال گسترده مردم از مترو خوشبختانه نگاه مسؤولان به مترو نيز تغيير کرده و در حال حاضر مترو به‌عنوان مهم‌ترين عامل کاهش‌دهنده بار ترافيکي و وسيله‌اي سريع و مطمئن براي حمل‌ونقل مسافران که هيچ‌گونه آلايندگي نيز ندارد، در سيستم حمل‌ونقل مطرح شده است. استقبال گسترده مردم باعث شده تا تلاش‌هاي بيشتري براي توسعه مترو صورت بگيرد. برنامه فاز دوم متروي تهران شامل احداث خطوط سه و چهار و توسعه خطوط فعلي است. برنامه فاز دوم مترو تا سال 1390 به ‌بهره‌برداري خواهد رسيد و پس از آن هم فاز سوم تا سال 1395 آماده خواهد شد. با احداث خطوط هشت‌گانه مترو در تهران و توسعه اين خطوط، سهم مترو در سفرهاي درون‌شهري از مرز 50 درصد خواهد گذشت. در حال حاضر در حدود يک ميليون و سيصد هزار سفر روزانه با مترو انجام مي‌گيرد. به‌تازگي تعداد سفرهاي انجام شده با مترو از مرز يک ميليارد هم گذشته که قرار است براي افتتاح ايستگاه‌هاي جديد به يک مسافر مترو به‌عنوان يک ميلياردمين مسافر در اين مراسم جايزه‌اي بدهيم.

در مورد ويژگي‌هاي فاز دوم مترو که تا سال 1390 يعني کمتر از پنج سال ديگر به‌بهره‌برداري خواهد رسيد، توضيحات بيشتري ارايه دهيد.

با استقبال گسترده مردم و امتيازات منحصر به‌فرد مترو، دولتمردان نسبت به ‌توسعه خطوط مترو در تهران علاقه‌مند شدند. با تصويب شوراي اسلامي شهر تهران برنامه دوم مترو شامل ساخت خطوط سه و چهار هر کدام به‌طول 20 و 37 کيلومتر و توسعه خط يک تا تجريش و توسعه خط دو تا پايانه شرق هر کدام به‌طول بيش از 8 و 9 کيلومتر اجرايي شد. تعداد ايستگاه‌هاي پيش‌بيني شده 69 ايستگاه و افزايش ظرفيت حمل مسافر تا شش ميليون نفر در روز خواهد بود. خطوط سه و چهار به مناقصه بين‌المللي گذاشته شده و قرارداد اين دو خط با يک شرکت ايراني و يک شرکت چيني نهايي شده است. سهميه فاينانس مورد نياز براي اين دو قرارداد هم بالغ بر دو هزار و شانزده ميليون دلار خواهد بود.

برنامه سوم توسعه مترو که به ‌آن اشاره کرديد، چه خصوصياتي دارد؟

برنامه سوم توسعه مترو شامل خطوط شش، هفت، هشت و نه خواهد بود. طول مسير اين خطوط به 105 کيلومتر مي‌رسد و 95 ايستگاه نيز براي اين خطوط پيش‌بيني شده است. اين برنامه طي برنامه‌هاي چهارم و پنجم دولت به اتمام خواهد رسيد و ظرفيت حمل‌ونقل مسافر را تا شش ميليون و ششصد هزار سفر در روز افزايش خواهد داد.

با توجه به‌اينکه مترو يکي از وسيله‌هاي مدرن حمل‌ونقل است، سيستم‌ها و تجهيزات به‌کار رفته در قطارها و ايستگاه‌ها بايد پيشرفته و جديد باشند، ضمن اينکه سرعت و ايمني دو فاکتور مهم در اين بخش است.چه سيستم‌هايي و با چه امکاناتي در متروي تهران استفاده شده است؟

سعي ما هم در استفاده از بهترين و پيشرفته‌ترين تجهيزات بوده است. تجهيزات متروي تهران شامل تجهيزات متحرک و ثابت است. تجهيزات متحرک شامل قطار و واگن‌ها و تجهيزات داخلي آن‌هاست. قطارهاي خطوط يک، دو و پنج که در حال حاضر فعال هستند، به شيوه ريل سوم و خط بالاسري تغذيه مي‌شوند. سرعت متوسط خطوط يک و دو 35 کيلومتر و خط پنج 62 کيلومتر است. سيستم‌هاي علامت‌دهي، کنترل و مخابرات نيز به نحو مطلوب در آن‌ها استفاده شده است. هر سه خط از سيستم گرم‌کن برقي براي گرمايش استفاده مي‌کنند. تهويه خطوط يک و دو با استفاده از موتور پنکه سانتريفوژي و پنکه‌هاي گردش جريان هوا و خط پنج با استفاده سيستم تهويه مطبوع است. تجهيزات ثابت شبکه مترو گسترده و شامل شبکه تغذيه، سيستم مخابرات، سيستم علامت‌دهي، فرمان مرکزي و غيره است. ويژگي خوب مترو نبود آلودگي هواست. خطوط يک و دو قطارهاي مترو با ولتاژ 750 از طريق ريل سوم و خط پنج با ولتاژ 25 کيلو ولت و از طريق خط بالاسري تغذيه مي‌شوند.

کارايي سيستم‌هاي مخابراتي در مترو به چه صورت است؟

مترو داراي سيستم مخابرات کاملا پيشرفته‌اي براي اطلاع‌رساني کليه کارکنان در اسرع وقت است. از طريق اين سيستم امکان تبادل اطلاعات و ارتباط بين کارکنان شرکت مترو فراهم مي‌شود. البته سيستم مخابرات مترو خود داراي سيستم‌هاي جداگانه‌اي است؛ مثلا يک سيستم مخابرات نوري و انتقال داده‌ها وجود دارد که مسؤوليت ارتباط بين همه ايستگاه‌ها و مراکز کنترل را از نظر داده‌هاي کنترلي و صوتي بر عهده دارد. براي ارتباط کلامي بين کارکنان نيز يک سيستم شبکه تلفن مجزا داريم که با خطوط شهري هم ارتباط دارد. در داخل تونل‌ها نيز يک خط ارتباطي سراسري در هر50 متر داريم که به‌نام سيستم Party Line معروف است. در ايستگاه‌ها نيز پيش‌بيني دو عدد خط تلفن اضطراري شده است که بدون شماره‌گيري با مرکز فرمان ارتباط پيدا مي‌کنند. مراکز حساس حتي مثل اتاق‌هاي فني ايستگاه‌ها و پست‌هاي برق با اتاق رييس ايستگاه از طريق سيستم تلفن ديسپاچينگ با هم ارتباط دارند. سيستم راديويي در مترو داريم که بين مرکز فرمان، قطار و پرسنل ارتباط برقرار مي‌کند. جهت سيگنال‌هاي راديويي از کابل‌هاي تشعشعي که نقش آنتن را ايفا مي‌کند، در داخل تونل‌ها استفاده کرده‌ايم. براي تصويربرداري از محل‌هاي مختلف و ارسال آن به اتاق رييس ايستگاه براي کنترل و ايمني نيز از تلويزيون‌هاي مداربسته استفاده کرديم. سيستم مخابراتي مترو همچنين داراي ساعت مرکزي است که ساعت‌هاي همه ايستگاه‌ها و مراکز فني و فرمان را هم‌زمان مي‌کند. همچنين سيستم پيام‌‌رساني عمومي هم داريم. ماموران ايستگاه‌ها و مرکز فرمان با استفاده از اين سيستم پيام‌هاي عمومي را به مسافران اعلام مي‌کنند. سعي بر اين بوده که در سيستم مخابرات مترو از پيشرفته‌ترين و بهترين امکانات براي سرويس‌دهي به مردم و ايجاد ايمني در حرکت قطارها استفاده شود.

در هنگام صحبت از تجهيزات به‌سيستم‌هاي علامت‌دهي و فرمان‌ مرکزي نيز اشاره کرديد. کاربرد اين سيستم‌ها در مترو چگونه است؟

سيستم علامت‌دهي و فرمان مرکزي براي کنترل حرکت قطارها، فاصله زماني حرکت آن‌ها و رعايت زمان‌بندي حرکت آن‌ها به‌کار گرفته شده است. سيستم علامت‌دهي دو زيرمجموعه به‌نام‌هاي تجهيزات کنار خط و تجهيزات مستقر در کابين هدايت دارد. تجهيزات کنار خط شامل سيستم اينترلاکينگ براي مسيرسازي در محل استقرار سوزن و تامين ايمني مسيرسازي و مدارات راه براي تشخيص موقعيت قطار در طول خطوط، تشخيص و کنترل سرعت قطار با توجه به شيب خط، جهت حرکت و فاصله قطار با قطار جلويي است. سيستم مستقر در کابين هم شامل سرعت‌سنج، آنتن‌‌هاي گيرنده اطلاعات و دستگاه‌هايي براي پردازش و تفکيک اطلاعات است. سيستم فرمان مرکزي مترو نيز داراي دو بخش است. ما از سيستم کنترل متمرکز ترافيک براي کنترل تردد قطارها و رعايت زمان‌بندي حرکت آن‌ها استفاده مي‌کنيم. بخش اصلي اين سيستم مرکز فرمان ترافيکTCC است که با واحدهايي به‌نام ترمينال‌هاي راه دور ارتباط دارد. سيستم کنترل متمرکز انرژي که بخش دوم کل سيستم است، براي حفظ تعادل توزيع انرژي و برق‌رساني به ساير تجهيزات به‌کار برده شده است. از وسايل و ابزار ديگري هم براي رفاه حال مسافران استفاده کرده‌ايم. با توجه به اينکه مترو براي سرويس‌دهي به مردم با بودجه دولت و شهرداري تغذيه مي‌شود، راحتي و آسايش مردم هدف اصلي مسؤولان شرکت مترو است. برنامه‌هاي زيادي هم براي خريد واگن‌ها و قطارها و کم‌ شدن فاصله زماني بين قطارها در دست بررسي و اقدام است. نصب پله برقي و تهويه نيز در ايستگاه‌ها جهت آسايش مسافران انجام شده است.

با وجود تاکيد شما بر استفاده از فناوري جديد و مدرن در تنظيم حرکت قطارها در مترو چندي قبل شاهد برخورد دو قطار در مترو بوديم. اين مشکل متوجه تجهيزات مترو است؟

خير. بايد توضيح دهم که مشکل به‌وجود آمده ناشي از خطاي انساني بود. دستگاه‌هاي به‌کار رفته آلماني است و درصد خطاي آن نزديک به صفر است. در مورد برخورد اخير نيز دستگاه‌ها درست عمل کرده بودند، اما خطاي يکي از کارکنان باعث بروز اين مشکل شد.

نکته آخري که در مورد تجهيزات مترو در ارتباط با استفاده مسافران و مردم وجود دارد، بحث بليت مترو است. در مورد قيمت بليت، انواع آن و دستگاه‌هاي به‌کار رفته و فناوري مورد استفاده نيز مطالبي براي خوانندگان بيان کنيد.

در بحث قيمت، شهرداري و دولت بخشي از قيمت تمام شده بليت را بر عهده گرفته‌اند تا از مسافران پول کمتري دريافت شود. هزينه هر سفر به‌طور متوسط بين 50 تا 65 تومان است که مابقي قيمت تمام شده بليت را دولت و شهرداري تقبل کرده‌اند. بايد بگويم که هزينه‌هاي ساخت‌وساز نيز در قيمت بليت لحاظ نمي‌شود و هزينه ساخت به‌طور جداگانه توسط دولت و شهرداري پرداخت مي‌شود. هم‌اکنون ما از فناوري پيشرفته‌اي براي بليت استفاده مي‌کنيم.

اين سيستم که نرمال کلوز ناميده مي‌شود، اجازه ورود شخص بدون بليت را نمي‌‌دهد. سيستم کيلومتري مسافتي به‌کار رفته در کمتر کشوري در دنيا استفاده مي‌شود. با کمک اين سيستم مسافت طي شده مسافر با مترو از ايستگاه ورودي تا خروجي محاسبه مي‌شود و بر طبق آن از ميزان اعتبار بليت کاسته مي‌شود. با استفاده از اين فناوري کم‌نظير ما تعداد مسافران ورودي و خروجي در هر ايستگاه را مي‌توانيم مشخص کنيم. علاوه بر اين فناوري به‌کار رفته قادر به شناسايي حدود بيست و پنج نوع بليت است. در حال حاضر هم انواع مختلف بليت شامل بليت‌هاي روزانه و اعتباري داريم. بليت‌هاي اعتباري نيز به دو صورت مدت‌دار و مبلغ‌دار هستند. بليت‌هاي مدت‌دار سه روزه، هفت روزه و سي روزه و بليت‌هاي اعتباري مبلغ‌دار از 10 هزار ريال تا 30 هزار ريال براي استفاده راحت‌تر و صرفه‌جويي در وقت مسافران صادر و عرضه مي‌شود. علاوه بر اين در اين کارت‌ها مبالغي به‌عنوان اعتبار اضافي به خريداران تخفيف و يا هديه داده مي‌شود.