بزرگراه فناوري - دامنه مرتبه بالا آخرين جزء يک نام دامنه است که در آدرس‌دهي‌ اينترنتي از آن استفاده مي‌شود. به‌عنوان مثال در آدرس اينترنتي www.example.org، .org نام‌دامنه مرتبه بالا (TLD) است. به‌طور کلي دو نوع نام دامنه مرتبه بالا وجود دارد: دامنه‌ مرتبه بالاي کد کشوري (ccTLD) و دامنه مرتبه بالاي عمومي (gTLD). دامنه مرتبه بالاي کد کشوري يک کلمه دو حرفي اختصاري است، مانند .ru، .fr، .ir .fi و... . دامنه مرتبه بالاي عمومي به ناحيه جغرافيايي خاصي محدود نمي‌شود بلکه به نوع فعاليت سازمان مربوطه اشاره دارد به‌عنوان مثال دامنه مرتبه بالاي عمومي .org نشان مي‌دهد که سازمان مربوطه وابسته به دولت است و يا دامنه مرتبه بالاي عمومي .biz نشان از تجاري بودن يک وب‌سايت دارد.

امروزه از طرف آيکان به همه کشورهاي جهان يک دامنه مرتبه بالاي کد کشوري (ccTLD) اختصاص داده شده است (.ru براي کشور روسيه و .fr براي کشور فرانسه) و نهادي جهت نظارت و مديريت بر آن در نظر گرفته شده است. اين نهادها ممکن است: وابسته به دولت، بخش خصوصي، سازمان‌هاي غيرانتفاعي و يا بخش فرهنگي باشند. همان‌طور که گفته شد، هر ccTLD متعلق به يک کشور است و نهادي که عهده‌دار ccTLD است، اين اختيار را دارد که در راستاي منافع عمومي کشور مزبور در واگذاري و ثبت دامنه مربوط به آن کشور به وضع قوانين بپردازد.

کشورهاي مختلفي، قوانين خاصي براي ccTLDهاي خود تدوين و به اجرا گذاشته‌اند. قوانيني که اين کشورها وضع کرده‌اند، در بسياري از موارد مشابه بوده و در مواردي که ناشي از سياست داخلي آن کشور است، ممکن است تفاوت کند. پس از بررسي قوانين چند کشور در خصوص ccTLD آن‌ها، در اين‌جا به نقاط مشترک آن‌ها اشاره مي‌کنيم.

- قوانين عمومي در خصوص شرايط و نحوه درخواست و ثبت نام‌‌ دامنه

قوانيني که در مورد نحوه درخواست و ثبت نام ‌دامنه در اکثر کشورهاي مورد بررسي وجود دارد، شامل مراحل زير است:

درخواست‌کنندگان درخواست خود را به نهاد مربوطه که يک شرکت ثبت ‌نام ‌دامنه است ارايه مي‌دهند. اين درخواست ممکن است توسط يک نامه اداري و يا پر کردن فرم درخواست به‌صورت آنلاين ارايه شود. در زماني که چندين درخواست براي يک نام‌ دامنه ارايه شود، نام‌ دامنه به اولين درخواست‌کننده داده مي‌شود که زودتر از ديگران اقدام کرده است. درخواست‌کننده بايد اطلاعات مورد نياز را به‌طور دقيق و کامل در اختيار نهاد ثبت‌کننده نام ‌دامنه قرار دهد.

در قانون اکثر کشورها نهادي که به ثبت نام ‌دامنه مي‌پردازد بايد تا زماني که مدارک مورد نياز درخواست‌کننده تکميل نشود، نام‌ دامنه درخواست شده را در حالت معلق نگه ‌دارد و چنانچه درخواست‌کننده در مدت تعيين شده مدارک را ارسال نکند، نهاد ثبت‌کننده موظف است در طي نامه‌ الکترونيکي از درخواست‌کننده نام ‌دامنه بخواهد که درخواست خود را کامل کند و در صورت عدم دريافت پاسخ در طول يک هفته درخواست را لغو و نام ‌دامنه را آزاد کند. همچنين در صورت عدم پرداخت هزينه‌هاي مربوط به ثبت نام‌ دامنه در مدت‌زمان تعيين شده، شرکت ثبت‌کننده قادر به لغو درخواست و آزادسازي نام ‌دامنه مزبور است.

درخواست‌کننده نام ‌دامنه طبق قوانين موظف است تعهد‌نامه‌اي را به امضا برساند. در اکثر قوانين ccTLD کشورها تعهدنامه شامل موارد زير است:

- درخواست‌کننده تعهد مي‌کند که کليه قوانين وضع شده در خصوص ccTLD را رعايت کند.

- درخواست‌کننده تعهد مي‌کند که نام دامنه را جهت سوءاستفاده و اخاذي و يا فروش آن به صاحبان اصلي آن ثبت نمي‌کند.

- درخواست‌کننده تعهد مي‌کند که از نام ‌دامنه خلاف قوانين کلي کشورش استفاده نکند.

و...

- قوانين نهاد ثبت‌کننده نام‌ دامنه

در همه کشورها، شرکت‌هاي ثبت‌کننده‌اي وجود دارند که همگي زير نظر نهاد ثبت‌کننده ريشه فعاليت مي‌کنند و اجراي بخش‌هايي از پروسه ثبت از طرف اين نهاد به شرکت‌هاي ثبت‌کننده محول شده است. قوانيني که نهاد ثبت‌کننده ريشه براي همه شرکت‌هاي ثبت‌کننده تعيين مي‌کند، بايد براي همه آن‌ها يکسان باشد تا از اين طريق بتوانند با يکديگر رقابتي سالم داشته باشند.

- قوانين عمومي در خصوص شرايط و نحوه تخصيص نا‌م ‌دامنه

در اغب کشورهاي مورد مطالعه، نام ‌دامنه کد کشوري به درخواست‌کنندگاني که داراي مليت آن کشور باشند و يا به‌طور قانوني در آن کشور مقيم‌ باشند و صاحبان علايم تجاري که در کشور مربوط ثبت شده باشند، تخصيص داده مي‌شود.

تمامي قوانين تخصيص نام دامنه کد کشوري در کشورهاي بررسي شده در دسترس عموم مردم قرار گرفته است.

قوانين نحوي که براي انتخاب نام‌دامنه ccTLD وجود دارد، در اکثر کشورها يکسان است. اين قوانين بسيار شبيه قوانين نامگذاري gTLDهاست. از جمله اينکه نام دامنه بايد داراي حداقل دو و حداکثر 63 کاراکتر باشد، کاراکترهاي مجاز عبارتند از: حروف A تا Z (ميان حروف کوچک و بزرگ تفاوتي نيست)، يک تا 9 و خط تيره (از خط تيره در ابتدا و انتهاي آن استفاده نمي‌شود).

در انتخاب نام ‌دامنه بايد دقت شود که از علايم تجاري متعلق به ديگران و نام افراد حقيقي استفاده نشود، چون ممکن است بعدها باعث ايجاد منازعه ميان مدعيان آن‌ها شود.

در اغلب قوانين ccTLD آمده است که نام‌ دامنه انتخاب شده نبايد شامل اصطلاحاتي باشد که با شئونات کشور مغاير باشد. همچنين در قوانين برخي کشورها براي افرادي که درخواست ccTLD مي‌کنند، رده سني تعيين شده است. در کشور فنلاند حداقل سن افرادي که مي‌توانند درخواست ثبت نام‌ دامنه کد کشوري دهند، حداقل 15 سال است.

- شرايط و نحوه تغيير و انتقال نام‌ دامنه

در قانون ccTLD برخي کشورها تغيير و انتقال نام‌ دامنه در شرايط خاصي امکان‌پذير است. براي مثال مواقعي که شرکتي واگذار شده و يا با شرکت ديگري ادغام شود، مي‌تواند مالک اصلي نام ‌دامنه را تغيير دهد. اين در حاليست که در اغلب کشورها، دارنده نام‌ دامنه با ارايه درخواست به نهاد ثبت نام ‌دامنه قادر خواهد بود اطلاعات نام ‌دامنه خود را تغيير و يا مالکيت آن را به فرد ديگري انتقال دهد که پس از تصويب درخواست با گذشت يک دوره زماني، عمل تغيير و يا انتقال انجام مي‌شود.

- نحوه تمديد نام‌ دامنه

دارنده نام‌ دامنه قادر است نام‌ دامنه کد کشوري را که ثبت کرده، براي دوره‌هاي مختلف يک‌ساله، سه‌ساله، پنج‌ساله و يا حتي بيشتر تمديد کند.

زماني که تاريخ نام‌ دامنه‌اي در حال انقضا باشد، شرکت ثبت‌کننده نام ‌دامنه موظف است از طريق نامه الکترونيکي آن را به اطلاع دارنده نام ‌دامنه برساند تا وي جهت تمديد آن اقدام کند. چنانچه شرکت ثبت‌کننده پاسخي در اين خصوص دريافت نکند، آن نام ‌دامنه را آزاد مي‌کند و ديگران قادر به ثبت مجدد آن خواهند بود.

- قوانين مربوط به حل اختلاف ميان مدعيان نام‌هاي دامنه

کشورهاي مختلف جهت حل اختلاف ميان افراد و شرکت‌هاي مختلف مدعي بر سر نام‌هاي دامنه کد کشوري قوانيني وضع کرده‌اند که اکثر آن‌ها با قوانين UDRP که براي نام‌هاي دامنه عمومي وضع شده است، بسيار نزديک است. اين قوانين در مواردي که به سياست‌هاي داخلي يک کشور مربوط مي‌شود، متفاوت است.

طبق مطالعاتي که روي قوانين ccTLD برخي کشور انجام شده است، مشخص شده که حل اختلاف ميان مدعيان در برخي کشورها مانند نروژ به‌طور مستقيم بر عهده شرکت ثبت ريشه نيست و براي رسيدگي و حل اختلافات شرکت ثبت ريشه اقدام به تشکيل گروه و هيات حل اختلاف مي‌کند.

وظيفه شرکت ثبت‌کننده ريشه در زماني که حل اختلاف به‌عهده هيات رفع اختلاف است، نظارت بر تصميمات نهايي اين هيات است.

شرايط و نحوه حذف نا‌م‌ دامنه

در کشورهاي متعدد حذف نام ‌دامنه توسط نهاد ثبت‌کننده ريشه و يا شرکت‌هاي ثبت‌کننده به يکي از دلايل زير صورت مي‌گيرد:

1- شرکت ثبت‌کننده ريشه درمي‌يابد که اطلاعات درخواست‌کننده ناقص، نادرست و يا غلط است.

2- در صورت تخلف درخواست‌کننده و مالک نام‌ دامنه از شرايطي که در قانون ccTLD آمده است.

3- هنگامي که دارنده يک نام تجاري از فردي که نام‌ دامنه مربوط به آن را ثبت کرده است شکايت کند ولي وي در مدت معين شده جهت بررسي شکايت حاضر نشود.

4- شرکت ثبت ريشه بر اساس حکم دادگاه حل اختلاف مي‌تواند نام ‌دامنه‌اي را حذف کند و پس از مدتي که در حالت معلق بود براي استفاده مجدد ديگر درخواست‌کنندگان آن را آزاد کند.

5- دارنده نام‌ دامنه مدت‌زمان طولاني است که از بين رفته و وجود خارجي ندارد.

6- پس از واگذاري نام ‌دامنه تشخيص داده شود که آن نام ‌دامنه شامل اصطلاحي مغاير با مقررات تعيين شده است.

هنگامي که نام‌ دامنه‌اي پاک شد، براي مدت چند هفته الي چند ماه به‌طور معلق باقي مي‌ماند تا پس از آن براي استفاده مجدد ديگر درخواست‌کنندگان آزاد شود.

-آزادسازي و تجاري شدن نام دامنه کشوري

در بسياري از کشورها، ثبت نام دامنه به‌صورت تجاري درآمده و هر کس در هر نقطه دنيا از طريق اينترنت قادر به ثبت آن دامنه خواهد بود و ديگر نيازي نيست که شهروند قانوني آن کشور باشيد. تعدادي از کشورها در سال‌هاي اخير، قوانين خود را تغيير داده و به اصطلاح، به آزادسازي ثبت دامنه اقدام کرده‌اند. در قديم، براي ثبت يک دامنه، مدارک زيادي بايد ارايه مي‌شد. به‌عنوان مثال کپي شناسنامه و حتي درخواست کتبي مبني بر ثبت نام دامنه و مدرکي دال بر اقامت در کشور متبوع. ولي به مرور کشورها اين قوانين را تعديل کرده و حتي تصميم گرفتند که به همه مردم جهان اين فرصت را بدهند تا آن‌ها نيز دامنه آن کشور را ثبت کنند. در اين مرحله، به لحاظ اينکه مالکان نام دامنه در نقاط مختلف جهان ممکن است با يکديگر دچار اختلاف شوند (به‌عنوان مثال فردي در قزاقستان دامنه cocacola.ir را ثبت کند) لذا مسؤولان دامنه کشوري حتما بايد به شيوه حل اختلافات نام دامنه در سطح بين‌الملل دقت کنند. يکي از مراجع مهم جهاني که وظيفه ميانجيگري و داوري را بر عهده دارد، سازمان جهاني مالکيت معنوي (WIPO) در ژنو است. اغلب مسؤولان دامنه‌هاي کشوري با اين سازمان تفاهم‌نامه‌اي را به امضا رسانده‌اند تا در صورت بروز اختلاف، راي WIPO را محترم و به اجرا بگذارند. در اين صورت همه ثبت‌کنندگان دامنه، در حوزه قضايي امن‌تر و خنثي‌تري نسبت به قوانين يک کشور خاص قرار مي‌گيرند و همين باعث رشد اعتماد و ثبت تعداد بيشتري دامنه توسط اتباع ساير کشورها مي‌شود. لازم به ذکر است که در ايران نيز، براي دامنه ir.چنين تفاهم‌نامه‌اي با WIPO وجود داشته و حتي از دو سال پيش، آزاد‌سازي دامنه کشوري ايران انجام شده و همه مي‌توانند در هر نقطه جهان دامنه ir. را ثبت کنند.