اعمال فيلتر اينترنت در لايه دسترسي به جاي فيلتر سراسري در مبدا (لايه زير ساخت) در حالي محتمل است تا در طول برنامه پنجم توسعه اجرا شود که پيش از اين در بوته آزمايش قرار گرفته بود. اعمال فيلترينگ در لايه دسترسي که مدتي پيش توسط شرکت‌هاي ISP تجربه شده بود به درخواست نهادهاي حاکميتي به بدنه حاکميت و درلايه گيت وي انتقال يافت و حالا بازگشت اعمال فيلترينگ در لايه دسترسي در سازمان ارتباطات زير ساخت مجددا در حال رايزني است اقدامي که در هزينه‌ها، کنترل ترافيک و روند فني ماجرا رد پاي محکمي از خود به جا خواهد گذاشت...

از ديروز فيلترينگ

8 سال پيش کميته تعيين مصاديق پايگاه‎هاي اطلاع‎رساني رايانه‎اي غيرمجاز از نمايندگان وزارت اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان صداوسيما تشکيل شد و دو سال پس از تشکيل کميته، دفتر اينترنت دادستاني از سوي دادستاني تهران تاسيس شد تا ارتباطي مستقيم با مجريان فيلترينگ داشته باشند.

همزمان با تشکيل کميته تعيين مصاديق و دفتر اينترنت دادستاني به منظور بررسي سايت‌هايي که محتواي آنها مستلزم اعمال فيلترينگ هستند محصولات نرم‌افزاري و سخت‌افزاري فيلترينگ نيز فعاليت خود را در کشور آغاز کرد.‌ شرکت فناوري اطلاعات، به عنوان متولي اصلي اجراي فيلترينگ کشور، کار خود را از سال 1380 با نرم‌افزار امريکايي Websense آغاز و دو سال بعد نرم‎افزار Smart را خريداري کرد و در نهايت نرم‎افزار Webwasher به کارگرفته شد که حق اشتراک آن تا پايان آبان 1385 اعتبار داشت. در اين نرم‌افزارها کنترل محيط‎هايي نظير پست الکترونيکي و محيط‎هاي گپ وجود نداشت، حال آنکه در صورت بکارگيري فيلترينگ روباتيک وب، مي‎توان آن‌را در ابتداي پهناي باند قرار داد تا به صورت خودکار و هوشمند به جستجو بپردازد و براساس طبقه‎بندي تعريف شده، فهرست سياه را تکميل کند. به همين دليل در نهايت ابزاري به نام دلتا گلوبال خريداري و به کار گرفته شد.

ضعف ابزارهاي خارجي و هزينه آنها باعث شد مسوولين شرکت به سمت توليدات داخلي گرايش پيدا کنند. در اين رابطه چند شرکت موفق به اخذ تاييديه لازم از شرکت فناوري اطلاعات و قوه قضائيه شدند. اين ابزارها که براي پوشش‎دهي مسير ارسال طراحي و توليد شده‎، ابتدا جوابگوي ظرفيت شبکه نبودند. به همين دليل به آنها اجازه داده شد درلايه‎هاي بعدي توزيع، يعني ISPها به کار گرفته شوند و همين مساله و به عبارتي اين موفقيت موجب شد تا ديگر مناقصه خارجي برگزار نشود.

زمزمه هاي بازگشت

تا چند سال پيش فيلترينگ توسط ISPها صورت مي‌گرفت و به همين دليل در برخي موارد، بعضي از وب‌سايت‌ها يا وبلاگ‌ها در يک ISP فيلتر و در ISP ديگري فيلتر نبودند. پس از آن قرار شد تا فيلترينگ اينترنت نه از طريق ISPها، بلکه به کمک گيت‌وي‌هايي(Gate way) که در مبادي ورودي اينترنت به ايران قرار داردند اعمال ‌شود. بر اين اساس ديگر ISPها نمي‌توانند نقشي در فرايند فيلترينگ داشته باشند، چون تمامي شرکت‌هاي ارايه‌دهنده‌ خدمات اينترنتي، اينترنت فيلتر شده را دريافت مي‌کنند.

محمود خسروي، مدير عامل شرکت ارتباطات زيرساخت خرداد ماه امسال نيز بر فيلترينگ يکپارچه تاکيد کرد و گفت:« بر اساس ماده 21 قانون جرائم رايانه‌اي فيلترينگ يکپارچه براي تمامي شرکت‌هاي اينترنتي تعريف شده است و ISP ها اين اجازه را ندارند که به دلخواه براي سايتي محدوديت و عدم محدوديت اعمال کنند».

او ادامه داد: «فيلترينگ يکپارچه در کل کشور و از مسير گيت‌وي انجام مي‌شود و تعيين سايت‌هايي که مشمول اين طرح قرار مي‌گيرند از سوي کميته تعيين مصاديق خواهد بود و شرکت ارتباطات زيرساخت آن را اعمال مي‌کند. برابر قانون نيز هر سرويس‌دهنده اينترنت موظف است که اين موارد را اجرا کند».

با وجود تاکيد محمود خسروي بر اعمال فيلترينگ يکپارچه توسط شرکت ارتباطات زير ساخت اما دو ماه بعد او در گفتگو با عصر ارتباط به صحبت‌هاي متناقضي در خصوص لايه اعمال فيلترينگ اشاره کرد و گفت:« شرکت زير ساخت پس از تهيه پهناي باند گلوگاه ديگري دارد که آن گلوگاه فيلترينگ است که بايد انجام شود تا اينترنت پاکي تحويل داده شود اما از آنجايي‌که شرکت زيرساخت روزبه‌روز ظرفيت‌ها را افزايش مي‌دهد از آن طرف هم بايد ظرفيت‌هاي فيلترينگ را به لحاظ فني افزون‌تر کنيم».

او گفته بود: « الان مشکل در اين گلوگاه را مرتفع کرده‌ايم و به دنبال اين هستيم که براي آينده با روش‌هاي ديگري بحث‌هاي فيلترينگ را در لايه دسترسي و جاهاي ديگر پيگيري کنيم تا اين چالش‌ به صورت جدي برطرف شود».

خسروي مهرماه نيز در گفتگو با خبرگزاري فارس بر روش جديدي که ممکن است زير ساخت در پيش گيرد مجددا اشاره کرد و گفت :« ممکن است در آينده براساس سياست‌هاي موجود تغييراتي اعمال شود؛ ممکن است اعمال فيلترينگ از گيت‌وي به لايه‌ دسترسي (Access) منتقل شود، که با توجه به اين موضوع که قاعدتا حجم اطلاعات بيشتر مي‌شود، پيچيدگي‌هاي خاص خود را خواهد داشت».

محمد علي آريانيان معاون برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي شرکت ارتباطات زيرساخت نيز درخصوص مشکلات پهناي باند به ما گفت :« ما همه پهناي باند را به يک نقطه آورديم. بعد در ‌اين نقطه مي‌خواهيم کار پالايشي انجام دهيم و اين کار بسيار مشکل است. مثل اينکه در کشور بخواهند کليه خودرو‌هايي که تردد مي‌کنند را بررسي کنند و براي همين همه را به تهران بياوريم و برايش پليس بگذاريم و بگوييم همه را بررسي کنيد. اما يک وقت مي‌گوييم هر کس ارايه‌دهنده خدمات(SERVIECE PROVIDER) در لايه انتهايي اين کار را انجام دهد. در ‌اين صورت سرعت خيلي بالا مي‌رود».

او در خصوص انجام فرآيند در لايه دسترسي به خبرنگار ما گفت :«در حال بررسي هستيم که اين کار در لايه دسترسي صورت بگيرد. طبق قانون جرائم رايانه‌اي هم بايد در لايه دسترسي ‌اين کار صورت بگيرد. احتمالا در برنامه پنجم به اين سمت خواهيم رفت».

فيلترينگ مرکزي بهتر است

با وجود آنکه مسوولان زير ساخت معتقدند که فيلترينگ در لايه دسترسي به صرفه‌تر است اما شرکت‌هاي ISP معتقدند فيلترينگ در لايه زير ساخت براي آنها به صرفه‌تر است.

محمد حسن شانه ساززاده ،مدير عامل شرکت شاتل معتقد است:«وقتي فيلترينگ توسط شرکت زير ساخت و در لايه گيت‌وي صورت مي‌گيرد اين مساله از نظر کنترلي به صرفه تر و قابل اطمينان‌تر است تا اينکه تعداد زيادي شرکت ISP بخواهند اين کار را به صورت مجزا انجام دهند کنترل در بالا راحت‌تر است. مگر اينکه شرکت زير ساخت هزينه‌هاي فيلترينگ را متقبل نشود و بخواهد به شرکت‌هاي PAP واگذار کند».

او در پاسخ به اين سوال که ميزان هزينه‌ها براي شما چقدر خواهد شد؟ گفت :«هزينه سخت‌افزاري تغييري نمي‌کند اما هزينه اجرايي افزايش پيدا مي‌کند. ما همين الان نيز فيلترينگ را به صورت STANDBY داريم اما در مدار، اکتيو نيست اگر قرار شود که اکتيو شود بايد هزينه‌اي پرداخت کنيم، در حال حاضر فقط تجهيزات دو شرکت مورد تاييد قوه قضائيه قرار گرفته است و مي‌توانند اين کار را انجام دهند، در اين صورت هم بايد هزينه‌اي به آنها بپردازيم و به دليل فضاي انحصاري که وجود دارد و تنها دو شرکت اين اختيار را دارند عقد قرارداد با آنها سخت است» .

او در ادامه افزود :«از سوي ديگر خسارت‌هاي معنوي در اين قضيه وجود دارد مثلا در گذشته که فيلترينگ در لايه دسترسي بود ممکن بود که يک سايت در يک شرکت فيلتر باشد و در يکي نباشد اين مساله بر مشتريان تاثير مي‌گذاشت بر اين اساس ضريب خطا بيشتر مي‌شود».

محمد رضا کريمي، قائم مقام مديرعامل شرکت پيشگامان نيز در اين خصوص، گفت: «اعمال فيلترينگ در لايه زير ساخت عملي‌تر است اگر در لايه دسترسي قرار بگيرد محدوديت‌هايي براي توسعه به‌وجود مي‌آيد مثلا الان که اين قضيه به صورت مرکزي انجام مي‌شود ما مي‌توانيم در 210 شهري که سرويس مي‌دهيم آن را ارايه کنيم اما اگر قرار باشد اعمال فيلترينگ به صورت محلي صورت بگيرد ما بايد در تمام نقاط شهري که سرويس ارايه مي‌دهيم تجهيزاتي نصب کنيم».

او در ادامه گفت :«حجمي از پهناي باند و ترافيک که در گيت وي جمع مي‌شود قابل توجه است و البته به تدريج بيشتر هم مي‌شود و کنترل اين حجم برايشان ممکن نيست. احتمالا به اين دليل باشد که زيرساخت مي‌خواهد چنين تصميمي بگيرد. اما بر اين کار بايد کار کارشناسي جدي صورت بگيرد».

او در خصوص تاثيرتغييرلايه فيلترينگ بر هزينه‌ها، گفت :«اين مساله مي‌تواند بر افزايش قيمت سرويس‌ها تاثير بگذارد با توجه به اينکه در سال آينده حذف يارانه‌ها مي‌تواند بر افزايش قيمت سرويس تاثير بگذارد و از سوي ديگر افزايش دستمزد نيروي انساني را هم شاهد خواهيم بود اميدواريم که اگر قضيه اتفاق بيفتد به طريقي رخ ندهد که باعث افزايش قيمت‌ها شود».

محمود خادمي رييس كميسيون اينترنت سازمان نظام صنفي رايانه‌اي نيز گفت :«در اين خصوص بايد کار کارشناسي صورت بگيرد و مطالعاتي انجام شود تاکنون شرکت ارتباطات زير ساخت در مورد اين قضيه با ما صحبت نکرده است و ما در جريان جزئيات نيستيم».

او در ادامه گفت :«فيلترينگ مرکزي يکپارچه است و ديگر سليقه‌اي نيست اما در صورتيکه فيلترينگ در لايه دسترسي صورت بگيرد کيفيت تجهيزات متفاوت مي‌شود در صورتيکه دولت در اين قضيه سرمايه‌گذاري نکند موجب افزايش قيمت مي‌شود. بنابراين بايد دو کار اساسي براي اجراي اين طرح صورت بگيرد نخست بحث مطالعاتي است و ديگر اينکه مباحث اقتصادي در نظر گرفته شود. البته اين قضيه قبلا از سوي ISPها تجربه شده و آزمايش خود را پس داده است».

کريمي در خصوص اينکه در ديگر کشورها فيلترينگ در چه لايه‌اي صورت مي‌گيرد، گفت:«در بسياري از کشورها مانند چين فيلترينگ در لايه گيت‌وي و به صورت مرکزي صورت مي‌گيرد». خادمي نيز اين مساله را تاييد کرد و گفت:«در کشورهاي ديگر يا فيلترينگ در لايه مرکزي صورت مي‌گيرد و يا اينکه تعداد سرويس‌دهنده‌ها محدود است».

فيلترينگ در لايه دسترسي باشد

اگرچه نگاه اجرايي و اقتصادي ISPها فيلترينگ درلايه زير ساخت و مرکزي را مطلوب مي‌داند اما برخي مطالعات انجام شده و نظرات کارشناسي بر اعمال فيلترينگ در لايه دسترسي براي رسيدن به فضاي مطلوب تاکيد دارد.

تغيير سياست اعمال فيلترينگ در ايران مي‌تواند تابع عوامل بسياري باشد که يکي از مهم‌ترين آنها محدوديت‌هاي امکانات تکنولوژيک است. در فيلترينگ از طريق گيت‌وي، اينترنت ورودي کشور در يک نقطه (ورودي) فيلتر مي‌شود و سپس به شرکت‌هاي ارايه‌دهنده‌ خدمات اينترنتي تحويل داده مي‌شود.

به اعتقاد برخي از کارشناسان هرچند اين روش داراي دردسر کمتري است اما زماني که بخواهند کل اطلاعات رد و بدل شده (شامل اطلاعات رمزگذاري شده) را مورد بازبيني قرار بدهند، آن زمان فيلترينگ تمامي اطلاعات بسيار مشکل مي‌شود.

اما در روش لايه‌ دسترسي اطلاعات رد و بدل شده در بين شرکت‌هاي مختلف تقسيم مي‌شود، به طوري‌که بررسي اين اطلاعات آسان‌تر خواهد بود و با منابع کمتر مي‌توان اطلاعات محدودي را مورد بررسي قرار داد. هرچند در اين روش خطر فيلترينگ سليقه‌اي به طوري که يک وب‌سايت در يک ISP فيلتر باشد و در ديگري فيلتر نباشد، وجود دارد.

در فيلترينگ از طريق گيت‌وي، يک کامپيوتر بايد به عنوان مثال 10 هزار ارتباط را مورد بررسي قرار دهد اما در فيلترينگ در لايه دسترسي همان کامپيوتر بايد 100 ارتباط را بررسي کند و اين بدان معناست که ميزان هزينه و ابزارهاي مورد نياز در روش اکسس بسيار کمتر و داراي دقت بالاتري است.

زير ساخت درست تصميم بگيرد

براساس سخنان مدير عامل شرکت زير ساخت ممکن است در آينده‌اي نزديک سياست فيلترينگ در ايران تغيير کند. سياستي که ابهامات زيادي دارد و هيچ يک از مسوولان دولتي در مورد آن تا کنون به روشني سخن نگفته‌اند.

تصميم احتمالي شرکت ارتباطات زيرساخت در تغيير سرنوشت قيمت اينترنت بي تاثير نخواهد بود. بايد ببينيم که شرکت زير ساخت اين بار مي‌تواند تصميمي بگيرد که ناگزير به بازگشت از راه طي شده نشود يا اينکه ممکن است چند سال ديگر دوباره سخن از تغيير لايه اعمال فيلترينگ سخن به ميان آيد!