بزرگراه فناوري -بازار آي‌تي ايران هم‌زمان با نمايشگاه بين‌المللي جيتکس امارات و به‌دليل مراجعت حجم عظيمي از تجار و کارشناسان داخلي به امارات، به نوعي تعطيل و تمامي نگاه‌ها به‌سوي اين منطقه آزاد تجاري جلب مي‌شود.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد سرمايه‌گذاري در حوزه آي‌تي در امارات از 5/1 ميليارد دلار در سال 2005 به 20 ميليارد دلار در سال 2009 خواهد رسيد.

حضور شرکت‌هاي ايراني در اين نمايشگاه علاوه بر آنکه باعث رشد و نمايش توانمندي‌هاي داخلي در عرصه بين‌الملل مي‌شود، در بخش کلان نيز مي‌تواند سکوي پرتابي براي محصولات ايراني به آن سوي مرزها باشد. اما تاکنون متاسفانه و به‌رغم حضور سه ساله برخي از شرکت‌هاي ايراني به‌صورت گروهي و معدود شرکت‌هاي ديگر به‌صورت فردي تاکنون نتوانسته‌ايم سهم چشمگيري از بازار 20 ميليارد دلاري منطقه خليج‌فارس را به‌نفع محصول ايراني شاهد باشيم.

در بخش سخت‌افزار "فراسو" تنها برند موفق بين‌المللي ايراني است که امسال سومين حضور مستقل خود در جيتکس را تجربه مي‌کند. اين شرکت با در نظر گرفتن بازارهاي جهاني طي يک پروسه چند ساله توانست در 23 کشور خاورميانه نمايندگي فروش محصولات خود را داير کرده و امسال نيز در نظر دارد علاوه بر معرفي يک محصول تازه در جيتکس بر تعداد نمايندگي‌هاي خود بيفزايد.

به باور کارشناسان داشتن ديد جهاني از عوامل موفقيت فراسو محسوب مي‌شود. فاکتوري که اين روزها از سوي توليدکنندگان داخلي به جد پي‌گيري نمي‌شود.

اما در بخش نرم‌افزار، ظاهرا تا به‌حال هيچ‌‌کدام از توليدکنندگان نرم‌افزار در کشور به‌طور جدي به فکر خروج از مرزها و هدف قرار دادن بازارهاي بين‌المللي نيفتاده‌اند.

به باور صنعتگران، توليد سخت‌افزار چه از لحاظ دانش فني و چه از لحاظ صرفه اقتصادي در داخل کشور با وجود رقيباني همچون چين، نمي‌تواند در مدت زمان کم براي صنعت نوپاي آي‌تي کشور موفقيت‌آميز باشد اما با توجه به در اختيار داشتن نيروهاي زبده از سويي و پايين بودن هزينه‌هاي توليد از سويي ديگر بخش نرم‌افزار مي‌تواند به‌عنوان يک عامل بالقوه در آي‌تي کشور و حتي بخش بين‌الملل محسوب شود.

حضور دسته‌جمعي

طي سه سال گذشته شرکت ثناراي با حمايت مرکز صنايع نوين وزارت صنايع و معادن، اقدام به شناسايي شرکت‌هاي فعال در حوزه ICT و حمايت از حضور آن‌ها در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي در قالب غرفه ايران کرده است.

پرويز ناصري، کارشناس نرم‌افزار و مديرعامل سابق ثناراي، در اين‌باره و با اشاره به الگوي حضور دسته‌جمعي در بين تمامي کشورهاي شرکت‌کننده در جيتکس مي‌گويد: حضور گروهي در نمايشگاه صرفا براي حمايت و مطرح کردن شرکت‌هاي کوچک نيست.

او به حضور 130 شرکت در غرفه کشورهاي چين و هند در دوره گذشته جيتکس اشاره و تاکيد مي‌کند: علاوه بر حضور شرکت‌هاي کوچک و متوسط در قالب غرفه کشوري شرکت‌هاي قدر هر کشور به‌شکل مستقل در نمايشگاه شرکت مي‌کنند.

امروزه کارشناسان دلايل اصلي حضور در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي را فقط فروش محصول نمي‌دانند. به باور آن‌ها شرکت در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي هم براي برگزارکنندگان و هم براي شرکت‌کنندگان آن سود سرشاري را به‌دنبال خواهد داشت.

ناصري، معرفي مارک تجاري، تشخيص جايگاه رقابتي در بازار بين‌المللي، آگاهي از روند رشد فناوري، مقايسه انواع خدمات و قيمت‌هاي موجود بازار با محصولات مشابه داخلي، نظرسنجي و بازارسنجي را از مهم‌ترين عوامل شرکت در نمايشگاه مي‌داند و معتقد است، فروش يکي از کوچک‌ترين اهداف شرکت در نمايشگاه است که معمولا هم به‌ندرت رخ مي‌دهد. او مي‌گويد: شرکت‌هاي کوچک و متوسط که نياز به حمايت دارند در قالب يک کنسرسيوم در نمايشگاه شرکت مي‌کنند که اين امر نيز در تمامي کشورها مرسوم است.

او مي‌گويد: دستاورد اصلي شرکت‌ها در نمايشگاه‌ها سرنخ فروش است که بعد از نمايشگاه مي‌تواند راهگشاي بسياري از مسايل تجاري شرکت‌ها باشد.

ضعف چرا؟

در طول چند سال گذشته شاهد فعاليت شرکت‌هاي نرم‌افزاري موفقي بوده‌ايم که بعضا عنوان صادرکنندگان نمونه را نيز کسب کرده‌اند، اما متاسفانه با توجه به حجم بازار موجود، علي‌رغم موفقيت‌هاي ذکر شده تعداد شرکت‌هاي فعال در اين زمينه چندان رضايتبخش نيست.

به باور کارشناسان، شرکت‌هايي که وارد نمايشگاه مي‌شوند و قصد دارند در عرصه بين‌المللي فعاليت کنند بايد محصولات خود را مطابق با استانداردهاي روز جهاني ساخته و مدل‌هاي تجاري فروش پيشرفته‌تري را نيز به ‌کار گيرند.

ناصري در اين‌باره به تحريم‌هاي پيش روي ايران اشاره کرده و مي‌گويد: طي چند سال اخير کشورهايي مانند مصر، اردن، فيليپين و پاکستان در زمينه نرم‌افزار سرمايه‌گذاري‌هاي بي‌شماري انجام داده و برنامه‌هاي مدوني را نيز براي توسعه اين مهم در نظر گرفته‌اند که تا حدودي به مدل و روش‌هاي به ‌کار گرفته شده در صنعت نرم‌افزار ايران شبيه است، اما چون کشور ما با تحريم‌هاي اقتصادي دست به گريبان بوده، نتوانسته است از فرصت‌هاي پيش روي خود استفاده کند.

اين درحالي است که درآمد سالانه صادرات نرم‌افزار پاکستان 100 ميليون دلار بوده که قرار است با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته اين رقم تا چند سال آينده به سالي يک ميليارد دلار افزايش يابد.

اميراشکان تربيت‌جوئي، کارشناس نرم‌افزار، نيز هم‌عقيده با ناصري است. او به شرايط خاص ايران در تعاملات بين‌المللي اشاره مي‌کند و معتقد است، صنعت نوپاي آي‌تي کشور چه در بخش سخت‌افزار و چه در بخش نرم‌افزار به‌دليل تحريم‌هاي اقتصادي موجود دستخوش تغييرات ناخوشايندي شده است.

به باور کارشناسان اقتصادي، تبليغات منفي موجود بر روند برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران موجب مي‌شود تا در شرايط يکسان بازار، تاجر و يا مصرف‌کننده کمتر به‌سمت کالاي ايراني جذب شود. که البته اين مهم بيشتر به‌ ضرر شرکت‌هاي کوچک و يا متوسط تمام خواهد شد.

شايد همين امر مهم‌ترين دليل براي حضور برخي از شرکت‌هاي ايراني به‌شکلي مستقل و بدون هويت ايراني در جيتکس باشد. البته ذکر اين مهم نيز خالي از لطف نيست که در پاره‌اي از موارد عدم توان بازاريابي صحيح باعث ملحق شدن شرکت‌هاي ايراني به شرکت‌هاي خارجي مي‌شود.

تربيت‌جوئي در ادامه به بررسي علل ناکامي ايران در بازارهاي بين‌المللي پرداخته و مي‌افزايد: اينکه متاسفانه از ايران فقط شاهد يک شرکت مطرح مستقل در بزرگ‌ترين رخداد آي‌تي منطقه هستيم، بيانگر عدم فعاليت شرکت‌هاي بزرگ در کشور نيست.

بر اساس گزارش‌هاي منتشر شده، تحريم‌هاي اقتصادي، مقررات و سياست‌هاي دست و پاگير دولت، موانع گمرکي، نبود زيرساخت‌هاي مناسب و سرمايه‌گذاري ناکافي در حوزه آي‌تي، ناآشنايي با ساز وکارها و قوانين حقوقي مورد نياز براي پيوستن، ادغام و همکاري با شرکت‌هاي خارجي براي فروش محصول و از همه مهم‌تر عدم برخورداري از تخصص لازم براي ارايه و بازاريابي محصول مهم‌ترين مشکلات پيش روي فعالان آي‌تي ايراني در تعاملات بين‌المللي است.

از ديگر مشکلات پيش روي صادرات صنعت آي‌تي کشورمان شايد بتوان به تحقيقات و بازارسنجي اشاره کرد. بحثي که به گفته کارشناسان سرمايه‌گذاري زيادي را مي‌طلبد.

تربيت‌جوئي در اين‌باره مي‌گويد: با توجه به رشد سريع فناوري و رفتارهاي يک بازار، برآيند تحقيقات و بازارسنجي يک پروسه خيلي کوتاه و متغير است که متاسفانه اين امر از سوي توليدکنندگان داخلي در حوزه آي‌تي تاکنون به‌شکل جدي مورد ارزيابي قرار نگرفته و حضور در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي مي‌تواند تا حدي در حل اين مشکل موثر باشد.

خريد ايراني در کشور خارجي

بر اساس آمار منتشر شده از سوي سايت رسمي جيتکس، سال گذشته هفت درصد از بازديدکنندگان اين نمايشگاه بين‌المللي ايراني بوده‌اند.

غرفه ايران که در سال 2005 سومين حضور خود را در اين نمايشگاه با 18 شرکت داخلي تجربه مي‌کرد، در طول روزهاي برگزاري ميزبان چهار هزار و پانصد نفر از مخاطبان جيتکس بوده است. مليت بازديدکنندگان از غرفه ايران به ترتيب تعداد بازديدکنندگان، ايراني، هندي، عربستاني، اماراتي و پاکستاني اعلام شده است.

سال گذشته 74 درصد از بازديدکنندگان جيتکس، اهل کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج‌فارس، هفت درصد اهل ايران، پنج درصد اهل پاکستان و هند، چهار درصد شهروند اروپايي، يک درصد آمريکايي، چهار درصد از ديگر مناطق آسيا و پنج درصد آفريقايي بودند.

به گفته کارشناسان عدم وجود نمايشگاهي تخصصي با استانداردهاي بين‌المللي در کشور، يکي از مهم‌ترين دلايل کوچ مخاطبان و فعالان اين حوزه به‌سوي سواحل جنوبي خليج فارس است.

بنا به اظهارات برخي از مسؤولان در مصاحبه‌هاي رسانه‌اي، اکثر مديران و تصميم‌گيران آي‌تي سازمان‌هاي دولتي و خصوصي نيز از جيتکس بازديد کرده و جالب است که حجم قابل توجهي از قراردادهاي منعقد شده با شرکت‌هاي ايراني در جيتکس از سوي همان مشتريان وطني صورت گرفته است.

اگرچه جيتکس کارکردهاي منطقه‌اي و حتي فرامنطقه‌اي داشته و باعث خيزش کشورهاي منطقه، خاورميانه و حتي شمال آفريقا به‌سوي خود شده است، اما هنوز هم نخستين و مهم‌ترين مشتريان اين نمايشگاه همان دستگاه‌هاي دولتي و خصوصي اين کشور (امارات متحده عربي) هستند.

بر اساس تحقيقات صورت گرفته، کشورهاي عرب حوزه خليج‌فارس براي سال جاري به ‌تنهايي بالغ بر پنج ميليارد دلار را صرف ارتقاي جايگاه فناوري اطلاعات در کشورهاي خود خواهند کرد.

با توجه به اين موضوع اين سؤالات مطرح است که آيا اين بازار پنج ميليارد دلاري در سال 2006، از سوي فعالان و شرکت‌کنندگان ايراني سال گذشته مورد شناسايي قرار گرفته است؟ آيا محصولاتي که امسال از سوي توليدکنندگان ايراني معرفي مي‌شوند بر اساس همان بازارسنجي سال گذشته شکل گرفته‌اند و يا ....