جام جم آنلاين - بعضي از روزنامه‌ها در سطح يك منطقه و محله توزيع مي‌شوند، بعضي‌ها گستره توزيعشان در محدوده يك شهر است و بعضي‌هاي ديگر هم در سطح يك كشور؛ ولي روزنامه‌هايي هم هستند كه به هيچ گستره جغرافيايي محدود نمي‌شوند. لازم نيست صبح‌ها براي تهيه روزنامه مورد نظرتان به كيوسك مطبوعات مراجعه كنيد يا نگران تمام شدن روزنامه باشيد. مي‌توانيد از هر كجاي دنيا و در هر ساعتي از شبانه روز، روزنامه مورد علاقه تان را بخوانيد. روزنامه‌هاي ديجيتال نسل جديدي از رسانه‌ها هستند كه طيف وسيعي از مخاطبان را دارند.

كاربر اينترنت يعني كسي كه به كامپيوتر دسترسي دارد و مي‌تواند از ابزارهاي مدرن استفاده كند. پس طبيعي است كه بايد داراي حداقلي از سواد و اطلاعات باشد. به همين دليل مخاطب رسانه آنلاين را مي‌توان با مخاطب تلويزيون، راديو و حتي روزنامه‌ها متفاوت دانست. چنين مخاطبي بيشتر اهل قضاوت و اظهارنظركردن است. البته چنين خصوصياتي باعث نمي‌شود كه تصور كنيم مخاطب يك رسانه آنلاين لزوما يك وبگرد حرفه اي است. يك رسانه ديجيتال گرچه بايد پاسخگوي انتظار مخاطب حرفه اي باشد ولي نبايد سهولت كاربري آن فراموش شود. به‌هرصورت روزنامه‌هاي ديجيتال نوع متفاوتي از روزنامه‌ها هستند و شايد نياز به نگرش متفاوتي هم داشته باشند.

دكتر يونس شكرخواه، استاد دانشگاه و مدرس روزنامه نگاري را مي‌توان پدر روزنامه نگاري ديجيتال در ايران دانست كه سال‌ها در اين زمينه پژوهش و فعاليت داشته است. گفت و گويي با او داشته ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.

سايبرژورناليسم چه تاثيري بر تحول روزنامه نگاري داشته است؟

روزنامه نگاري سايبر به چند دليل از روزنامه نگاري چاپي فاصله گرفته است. يكي از اين موارد، حذف شدن ماشين چاپ از حوزه توليد پيام است كه اين امر سرعت توليد را در روزنامه‌نگاري سايبر بالا برده است. دوم اينكه محتواي چاپي در اين نوع از روزنامه‌نگاري به محتواي ديجيتال تبديل شده و اين امر امكان مديريت محتوا و به روز سازي آن را فراهم كرده، سومين مورد قابليت آشكار بينامتنيت است به اين معنا كه محتوا در رسانه‌هاي سايبر از حالت متن منفرد به حالت فرامتن رسيده است. نكته ديگر وارد ساختن مخاطبان از فضاي يك سويه چاپي به فضاي دوسويه سايبر است و بالاخره روزنامه‌نگاري سايبر به مهارت‌ خاص خود نياز دارد و تكيه بر مهارت‌هاي متفاوتي را در توليد مي‌طلبد.

اين نوع روزنامه نگاري چه برتري‌هايي به روزنامه‌‌‌نگاري چاپي دارد؟

اما در مورد مزاياي روزنامه‌نگاري سايبر بايد بگويم اين نوع روزنامه‌نگاري مزاياي فراواني دارد كه از جمله آنها مي‌توان به آزادي از زمان و مكان در اين روزنامه نگاري اشاره كرد كه اين بسيار مهم است. شما به‌ محض ورود به جهان سايبر درموقعيت بي‌زماني و بي‌مكاني قرار مي‌گيريد. به قول مارك فدرمن، انديشمند برجسته عرصه تكنولوژي‌هاي بسيار پيشرفته؛‌ در اين جهان، امكان اتصال و ارتباط بي‌نهايت، باعث وارونگي تصور ما از ارتباطات فرهنگي و شهروندي مي‌شود. وقتي مرزها و منطقه‌بندي‌هاي مبتني بر زمان حذف شود، به‌ معناي واقعي كلمه ما به شهروندان جهان تبديل مي‌شويم و همانطور كه توزيع انبوه كتاب‌هاي چاپي باعث شد تا ايده‌ها و نظرات؛ بدون نياز به حركت خودِ فرد، در جهات مختلف حركت كنند ومسافت‌هاي طولاني را بپيمايد و ظرفيت توليد مطالب چاپي بلافاصله از قدرت نويسندگان براي توليد محتوا پيشي بگيرد، حالا ديجيتاليسم هم باعث دور بعدي تسريع در توليد محتوا شده‌ است. بي‌واسطه‌گي هم از مزاياي ديگر روزنامه‌نگاري سايبر است.

منظورتان از بي واسطه‌گي چيست؟

در سايبر ژورناليسم بين توليدكننده يا روزنامه نگار آنلاين و مصرف‌كننده كه همان مخاطب باشد واسطه‌اي وجود ندارد و شبيه ارتباط چهره به‌ چهره است. دوسويه بودن و حالت فرامتنيت هم همانطور كه گفتم از ويژگي‌هاي روزنامه‌ نگاري سايبر است. به جنبه تكميل‌شوندگي متن هم بايد اشاره كنم و به پايايي متون سايبر كه هيچگاه از بين نمي‌روند و كهنگي خبر و در آرشيو خاك خوردن در اينجا وجود ندارد. استفاده از گرافيك، فيلم و صدا و تصوير هم جزو ويژگي‌هاي ديگر است كه رسانه‌هاي چاپي تنها تصوير را از اين مجموعه دارند. عرضه محتوا با پيكربندي‌هاي گوناگون هم از مزاياي ديگر است كه خودش بحث جداگانه‌اي را مي‌طلبد. امكان شخصي سازي محتوا از سوي مخاطب هم از ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين نوع روزنامه‌نگاري است. در ضمن شكل گردآوري و توزيع محتوا هم در روزنامه‌نگاري سايبر بسيار آسانتر از روزنامه‌نگاري چاپي است.

روزنامه‌نگاري الكترونيك در ايران از چه زماني و چگونه آغاز شد؟ چه سير تحولي را طي كرده و الان در مقايسه با جهان در چه مرحله‌اي هستيم؟

از زماني كه روزنامه‌ها تصميم گرفتند فايل‌هايشان را به صورت PDF روي وب قرار دهند، اما گونه برخط اين روزنامه‌نگاري و به تعبير بهتر تاريخ تولد روزنامه‌نگاري آنلاين در ايران به‌گونه‌اي كه پيوسته آپديت شود و خودش توليد محتوا كند و به مثابه مكمل نسخه چاپي عمل كند؛ با تولد جام‌جم آنلاين در نوزدهم مهر 1381 شروع مي‌شود.

سايبرژورناليسم مي‌تواند جاي روزنامه‌نگاري سنتي را بگيرد؟

بايد منتظر ماند و ديد؛ من در تحقيقي كه 5 سال پيش در‌اين‌باره انجام دادم ديدگاه‌هاي 40 پاسخ‌دهنده (20 روزنامه‌نگار عرصه سايبر و 20 روزنامه‌نگار عضو رسانه‌هاي چاپي) را درباره 60 گويه‌اي كه به آنان دادم در حوزه‌هاي گوناگون و از جمله آينده روزنامه نگاري سايبر و سنتي، بررسي كردم. اين تحقيق نشان داد كه روزنامه نگاران ايراني عرصه سايبر و همتايان آنان در عرصه روزنامه‌نگاري سنتي بر سر 18 گويه دچار اختلاف نظر هستند كه حاوي پيام‌هاي بسيار مهمي ‌بود. يكي از موارد مشهود اين اختلاف نظرها مربوط به همين سوال شما بود. به طوري كه گويه مربوط به اينكه آيا سايبرژورناليسم مي‌تواند جاي روزنامه نگاري سنتي را بگيرد؛ مورد اختلاف‌ترين گويه بين روزنامه‌نگاران سايبر و روزنامه‌نگاران سنتي بود. آن گويه اين بود كه روزنامه‌نگاري سنتي باقي خواهد ماند و اگرچه از مخاطبان آن به تدريج كاسته خواهد شد، اما هسته‌اي از مخاطبان فرهيخته به رسانه‌هاي چاپي وفادار خواهند ماند. جالب اين بود كه در پاسخ به اين گويه كه تازه خيلي هم عليه روزنامه‌نگاري سنتي نبود؛ روزنامه نگاران سايبر قويا معتقد بودند روزنامه نگاري سنتي باقي نخواهد ماند و اين در حالي بود كه روزنامه نگاران سنتي معتقد به بقاي آن بودند. به هر حال تا آن موقع بر سر اين جابه‌جايي مورد بحث شما اختلاف نظرها در ايران بين روزنامه نگاران دست‌اندركار هر دو عرصه بسيار بالا بود.

به چه ابزارهايي براي روزنامه‌نگاري آنلاين نياز است؟ آيا اينترنت تنها ابزار است؟

نه، اينترنت فقط زيرساخت ماجراست و نه خود آن. براي اين نوع روزنامه‌نگاري به مهارت‌هاي گوناگون از جمله نرم‌افزارهاي مختلف و به زبان‌هاي برنامه‌نويسي و نيز به شيوه‌هاي آنلاين نويسي نياز داريم.

محتوا در سايبرژورناليسم و روزنامه چاپي چه تفاوتي دارد؟

هيچ تفاوتي در محتوا وجود ندارد. تفاوت‌ها بر سر نحوه ارائه آنها است و فرمت‌هايي كه بايد پيش از لود به خود بگيرند. در واقع ارزش‌هاي خبري ربطي به نوع رسانه‌ها ندارند و ارزش‌هاي هميشگي خود را دارند.

استفاده از فيلم، انيميشن يا فايل‌هاي صوتي مي‌تواند مفيد باشد؟

چرا كه نه. اگر پهناي باند مناسب و زيرساخت‌هاي قوي وجود داشته باشد اين دو از مميزه‌هاي بي‌بديل روزنامه نگاري آنلاين هستند و از ضعف‌هاي آشكار روزنامه‌نگاري چاپي؛ چون نمي‌تواند از اين امكان استفاده كند.

امنيت در روزنامه‌نگاري الكترونيك چقدر مهم است؟

خيلي مهم هست. سايت شما بايد هميشه در دسترس باشد و كار كند. ضعف امنيتي از هيچ‌نظر خوب نيست.

در روزنامه‌هاي آنلاين براي طراحي صفحات وب به چه نكاتي بايد توجه شود؟

جوابش دهها كتابي است كه در اين مورد نوشته شده ‌است. ولي به طور مختصر، شلوغ نبودن صفحات، روان بودن طبقه‌بندي اطلاعات و سرعت لود شدن از فاكتورهاي مهم هستند.

صفحه اول بهتر است چه ويژگي‌هايي داشته باشد؟

اين مساله در مورد سايت‌هاي گوناگون جواب‌هاي متفاوتي دارد. نمي‌شود قيافه Home Page يك سايت خبري به مجلات شبيه باشد و يا يك سايت زنان اين مميزه زنانه بودن را در نوع آيكن‌ها و رنگ‌هايش نشان ندهد. در واقع در پاسخ به سوال مهم شما بايد بگويم كه صفحات اول سايت‌ها در قالب شكل جديدي از معرفي و توصيف هويت فردي يا سازماني طي چند سال اخير توسعه يافتند و بسيار مهم شده اند. در كل بايد جنبه‌هاي چشم‌نوازي، معرفي خود و نيز ساختارمند بودن اطلاعات و جنبه‌هاي تعاملي را در Home Page داشت.

امكان RSS تا چه حد مورد توجه روزنامه‌هاي الكترونيك ايران قرار گرفته؟

اين امكان مناسب هنوز به طور گسترده از سوي كاربران آماتور مورد استفاده قرار نمي‌گيرد ولي براي حرفه‌اي‌ها وب بسيار مفيد است؛ چون با اين سرويس، وقت زيادي از كاربران حرفه‌اي آزاد مي‌شود. به نظرم RSS يك دستيار تخصصي است كه نه مزاحمتي دارد و نه حقوقي طلب مي‌كند.

در تعيين تگ‌ها به چه نكاتي بايد توجه شود؟

به نكات فراواني بايد دقت كرد ولي اجازه بدهيد با توجه به اينكه خودم درگير يك سايت خبري هستم، از دادن پاسخ به اين پرسش خود‌داري كنم.

نشريات الكترونيك از چه قوانيني پيروي مي‌كنند؟ آيا قوانين نشريات چاپي براي آنها هم اعمال مي‌شود؟

رويه‌هاي قبلي در جهان وجود ندارد و ملاك حقوقي در بيشتر كشورهاي جهان براي سايت‌ها همان مقررات عام حقوقي است اما در فصل اول قانون مطبوعات ايران در بخش تعريف مطبوعات در ماده يك 3تبصره وجود دارد كه در تبصره 3 مي‌گويد تمامي نشريات الكترونيكي مشمول مواد اين قانون است. به پرسش شما بايد حقوقدانان و دست‌اندركاران حقوق سايبر پاسخ حقوقي بدهند اما به نظر من نشريه الكترونيك الزاما وب‌پايه نيست و بنابراين من آن را قابل تسري به وب‌سايت‌ها نمي‌دانم.

مشترك شويد

RSS مخفف Really Simple Syndication به معني تشكيل ارتباط‌هاي بسيار ساده است و به شما امكان مي‌دهد تا از آخرين خبرها و عنوان‌هاي سايت و يا وبلاگهاي مورد علاقه خود با خبر باشيد، بدون آنكه به آنها سر بزنيد. ساختار يك فيدRSS از زبان XML تشكيل شده است و شما نيز مي‌توانيد با استفاده از زبانXML يك RSS براي سايت خودتان درست كنيد.

با قرار دادن يك قسمت RSS يك سايت در متن سايت ديگر، با عوض‌شدن اخبار و عناوين سايت اول، اين محتويات در سايت دوم هم به صورت خودكار عوض مي‌شوندRSS . روشي براي توصيف اخبار و محتوي وب است كه براي توزيع از طريق يك ناشر آن‌لاين به كاربران وب بكار مي‌رود. هرگاه وب سايتي قصد داشته باشد محتوي مطالب خود را منتشر كند توصيفي از آن محتوي به شكل يك مدرك RSS تهيه مي‌كند كه يك كاربر با يك مرورگر يا برنامه خاصي كه قابليت خواندن محتوي توزيع‌شده به اين وسيله را داشته باشد، مي‌تواند آن مطالب را دريافت كند.

RSS Reader يك نرم‌افزارRSS خوان الكترونيكي است. اكنون نرم‌افزارهاي بسياري در اين زمينه وجود دارند كه مي‌توان با دانلود‌ آنها RSS خواند. اما به تازگي مرورگرهاي اينترنتي نيز به سيستم ‌ RSS خواني الكترونيكي مجهز شده‌اند.

Feedshow.ir نيز يك RSS Reader آن لاين است كه توسط گروه نوين وب طراحي و راه اندازي شده است. اين سايت به كليه وب مستر‌ها و صاحبان سايت‌ها و وبلاگ‌هاي فارسي اين امكان را مي‌دهد تا با درج لينك‌هاي RSS خود باعث باعث افزايش بازديد سايت يا وبلاگ خود شوند و امتياز خود را در موتور‌هاي جستجو افزايش دهند .