آي تي ايران - قطعا مطلع هستيد که اولين بار شبکه غير محلي در سال 1960 توسط آژانس پروژهاي تحقيقاتي پيشرفته سازمان دفاع آمريکا با نام "آرپانت" متولد شد.

در آن زمان تنها هدف از طراحي شبکه اين شبکه حول اين محور بود تا هر کامپيوتر به دو کامپيوتر متصل شود و پيامهاي ارسالي از يک نقطه شبکه به هرنقطه ديگر مي توانستند از مسيرهاي مختلفي بگذرند که با گذشت زمان و ارتباط اين شبکه با چندين شبکه ارتباطي ديگر به مفهوم جدي تري به نام اينترنت دست يافت.

احتمالا آن زمان کمتر کسي باور مي کرد که اين شبکه به چنان عظمتي دست مي يابد که مديريت و کنترل آن چه در بخش مديريتي و چه در بخش فني نياز به هزينه و متخصصين ويژه اي دارد که دليل اين ادعا چيزي نيست جز جاي خالي وب!

اما با نظريه World Wide Web که امروز ميليون ها بار اطلاعات اينترنت توسط انواع مروگر ها بدست ميليون ها کاربر اينترنت مرور مي شود علم اينترنت پا به مرحله جديدي گذاشته است. مرحله اي پيچيده با کاربري فوق العاده آسان که همين آسان بودن دسترسي بعضا برخي از کاربران را به اشتباه وارد مي کند که وب همان اينترنت است!

هدف از نظريه World Wide Web چيزي نبود جز دسترسي آسان و سريع به خدمات و محتويات اينترنتي از طريق يک Application خاص با قابليت هاي مشخص که با ورود اين Application ها گام جديد تري در عرصه سرويس دهي اينترنتي و نيز طبقه بندي اطلاعات در اينترنت به وجود آمد و اين رقابت تا جايي رسيد که کيفيت، ظاهر و امنيت مرورگر ها نيز براي کاربران مهم تلقي شد و بازار گرمي را براي سازندگان مرورگر ها به وجود آورد.

گسترش اطلاعات و سرويس دهي اينترنتي توسط وب سايت ها چنان رشد چشمگيري داشته است که بعيد است کسي نام تمامي وب سايت هاي موجود در اينترنت را از حفظ باشد چرا که مي بايست هر روز نام هاي کوتاه و بلند 20000 سايت جديد را بخاطر بسپارد!

اگر توجه داشته باشيد با حيات وب، کاربري آسان انگيزه اصلي کاربران اينترنت جهت استفاده از اين شبکه مي باشد پس قطعا دور از ذهن است يک کاربر اينترنتي راضي شود براي استفاده از چندين خدمات مورد نيازش هر روز به چندين سايت سرکشي کند و براي استفاده از آنها مجبور به ثبت نام هاي تکراري و نيز محافظت از چندين شناسه و رمز عبور متفاوت باشد، از همين رو وب ناخواسته به نسل جديدي از سرويس دهي رسيد که امروز همگي آنرا با نام وب پورتال مي شناسند.

به نظر من براي اينکه بتوانيم بهترين و علمي ترين تعريف را از وب پورتال داشته باشيم بهتر است به بررسي واژه به واژه اين کلمه بپردازيم، کلمه اي که خود در برگيرنده بسياري از مفاهيم مهم روز ICT و تجارت است تا جايي که مي توان گفت وب پورتال ها شرکت هاي نفت اينترنتي هستند!

در بالا با مفهوم Web به خوبي آشنا شديم و دريافتيم که وب عامل دسترسي آسان به خدمات و محتويات مجازي، در يک کلام اينترنت است. همچنين در مورد واژه Portal مي توان گفت، منظور ما يک Gateway و يا Doorway يا همان شاهراه و دروازه است، دروازه اي که به تبعيت از ذات اصلي خود يعني همان دسترسي آسان، دسترسي ما را به وب و در نهايت اينترنت راحتتر از پيش مي کند و محلي مي شود براي به اشتراک گذاري خدمات و محتويات توسط چند وب سايت توانمند و مورد نياز.

آنچه از اين تعريف بر مي آيد بر ما روشن مي سازد که وب پورتال يک محصول خاص نيست و همانند وب سايت يک ماهيت استاندارد و تشکيل شده از دو زير ساخت خدمات (Services) و محتويات(Content) است که اين ماهيت خروجي چندين استاندارد, ديتا و engine خاص زير نظر يک يا چند مجموعه نظارتي مشخص و همگام است.

معمولا تعريف بالا اکثر کاربران غير مسلط را به اشتباه مي کشاند که هر وب سايت پر از لينک و يا يک وب سايت همه کار همان پورتال است چرا که برابر تعريف بالا مي تواند دسترسي کاربران را به ساير وب سايت ها آسانتر کند که مي توان با اطمينان گفت اين تعبير کاملا غلط و دور از تعاريف استاندارد مي باشد چرا که همانگونه که در بالا نيز بيان کرديم وب پورتال يک ماهيت تحت وب است که ارائه دهنده خدمات و محتويات به صورت يکجاست.

هدف وب پورتال ها طبقه بندي کردن اطلاعات و نيز تعريف دسترسي آسان به آنهاست که براي جلوگيري از پراکندگي چگونگي يافتن، دسترسي و نگهداري اطلاعات توسط کاربر و به صورت خلاصه جلوگيري از سردرگمي ايشان?، به صورت همزمان سرويس هاي اصلي و جانبي را در اختيار کاربران قرار مي دهند که مجموع اين سرويس ها نيز در يک بستر اشتراکي (Account) نقطه مشترک دارند که اصلي ترين نقطه مشترک آنها ID و Profile است.

اکثر وب پورتال ها در چند آيتم نقاط مشترک و کليشه اي دارند که به ترتيب عبارتند از:
• تنوع سرويس دهي
• چگونگي سرويس دهي
• نحوه دسترسي کاربر به سرويس
• درآمد زايي و Business plan
• تامين اطلاعات

و درواقع همين چند آيتم کوتاه اما حساس هستند که سند تضمين رشد و حيات وب پورتال ها که در نهايت منجر به يک رقابت تنگاتنگ ميان هم نوعان خود ميشود را امضا کرده اند!
سرويس هاي يک وب پورتال تنوع بيشتري به سرويس هاي يک وب سايت را دارند، چرا که فعاليت وب سايت ها اکثر به صورت تخصصي بوده و موضوعيت آنها اغلب حول يک و يا چند آيتم مشخص و محدود که نهايتا توجيه کننده يک مورد مشخص است مي گردد که همين امر سبب محدود بدون گروه هاي کاربري وب سايت هاي مي شود.
اما يک وب پورتال با تنوعي که در سرويس هاي آن ذکر شد مي تواند ميزبان اکثر اقشار جامعه با هر نوع طرز فکر، سليقه و نهايتا نيازي باشد.
از مهم ترين سرويس هاي اصلي يک پورتال مي توان به موارد زير اشاره برد:
ماشين جستجو
ايميل
فضاي رايگان و يا وبلاگ
ارائه اطلاعات مختلف (مسافرت، پزشکي و...)
اخبار
دانلود (فرمت هاي مختلف)
گفتگو و Chat
همچنين وب پورتال ها سعي مي کنند سرويس هاي مطلوب و به روزي (At time) را در کنار ساير سرويس هاي اصلي و کليشه اي در اختيار کاربران خود قرار دهند تا با ربودن ذهن کاربران و جلب نظر عده کثيرتري از کاربران مشتاق توسط سرويس هاي جانبي و جذاب صاحب اکثر سهام بازار صنفي خود شوند.

منظور از چگونگي سرويس دهي نيز نوع در اختيار گذاشتن خدمات به کاربران است. وب پورتال ها براي اينکه مشتريان خود را از دست ندهند و در نهايت پيروز از رقابت بازار اطراف خود بيرون بيايند سعي مي کنند اصلي ترين سرويس ها و نيز عمومي ترين ها را به صورت رايگان در اختيار کاربران قرار دهند.

از طرف ديگر، جدا از رايگان بودن امتياز استفاده از خدمات وب پورتال ها، اکثر قريب به اتفاق اين خدمات همگي در يک زير ساخت با هم مشترک هستند و اين بدان منظور است که جدا از پيچيدگي مراحل و دفعات شخصي سازي در وب پورتال ها؛ در وقت و کنترل کاربر نسبت به موقعيت خود حرکتي صورت گرفته شده باشد.

مشترک بودن زير ساخت سرويس هاي يک وب پورتال Basic account and cardinal ID)) امورات دسترسي و امنيت کاربر را تا حد بسزايي سامان مي بخشد و در اين شرط کاربر از ثبت نام هاي چند باره در يک يا چند وب سايت ( يا وب پورتال)، سردرگمي بين چند شناسه و رمز متفاوت، Cookies, cashed و نيز امنيت پايين دور مي ماند و مي تواند با يک Security واحد و ID و رمز ورود به همه نوع سرويسي دسترسي داشته باشد و جدا از تمامي اين موارد با توجه به اين لايه زير ساختي امکان شخصي سازي به صورت پراکنده و متمرکز به کاربر داده مي شود.
وب پورتال هايي که سعي مي کنند سرويس هاي اصلي مورد نياز کاربران را در ازاي پول در اختيار ايشان قرار دهند به دلايل فراوان و مستندي تا ابد در خم يک کوچه باقي خواهند ماند!
نحوه دسترسي کاربر به سرويس ها در آيتم لايه زير ساخت با چگونگي سرويس دهي نقطه مشترک دارند و جدا از اين مورد Remote access جايگاه مهمي در نحوه دسترسي کاربر و در نهايت محبوبيت يک وب پورتال دارد.

اکثر کساني که جز کاربران هميشگي اينترنت هستند و به نوع زندگي ها به دو بخش محيطي و مجازي تقسيم شده است هميشه دغدغه دسترسي به اينترنت را در شرايط خاص دارند که يکي از مهم ترين عوامل کمک کنند به آنها همان دسترسي غير مستقيم است که معمولا از طريق موبايل و SMS Engine هاي گوناگون صورت مي پذيرد.

در صورتي که تمامي اين آيتم ها به صورت کامل و صحيح در زمان مشخص و مورد نياز اجرا شوند پروِژه وب پورتال ما به مرحله سودآوري خواهد رسيد که اين مرحله با سه آيتمي که در بالا آمد در تعامل مستقيم قرار دارد به گونه اي که در صورت نبودن يک طرح توجيه اقتصادي مشخص و علمي کل حيات پروِژه را با مخاطره روبرو کرده ايم.

اما با ذکر تعاريف بالا اصلي ترين سوالي که پيش مي آيد نوع درآمد زايي وب پورتال هاست. قطعا از خود مي پرسيد زماني که قرار است اکثر سرويس ها مخصوصا سرويس هاي اصلي به صورت رايگان در اختيار کاربران که قطعا تعداد آنها نيز کم نيست قرار بگيرد اينکار جز صرف هزينه چه سودي براي ما در بر خواهد داشت؟!

جواب سوال شما بسيار ساده است، وب پورتال ها رابطه کاملا مستقيم با تکنيک e-commerce دارند از همين رو اکثر بازگشت هزينه ها و سودآوري وب پورتال از طريق تجارت الکترونيکي تحقق مي يابد.

براي اينکه مسئله برايمان واضح تر از قبل باشد بهتر از با تعريف تجارت الکترونيک آشنا باشيم، تجارت‌ الكترونيك‌ به‌ معناي‌ مبادله‌ محصولات‌ و خدمات‌ درمقابل‌ پول‌ با استفاده‌ از تواناييهاي‌ اينترنت‌ است.

از تعريف بالا نتجيه مي گيريم که تجارت‌ الكترونيك‌ به‌ معني‌ اطلاع‌رساني، تبليغات‌ و خريد و فروش‌ كالاها و خدمات‌ و حفظ‌ و برقراري‌ روابط‌ تجاري‌ از طريق‌ سيستم‌هاي‌ مخابراتي‌ و ابزارهاي‌ پردازش‌ داده‌ها است که از مهم ترين آيتم هاي در دسترس و عملي آن در شرايط فعلي مي توان به تبليغات و فروشگاه هاي اينترنتي اشاره کرد.

همانگونه که ملاحضه مي کنيد يکي از تاکيدات اصلي تجارت الکترونيک واگذاري خدمات اينترنتي است که پورتال ها به آن توجه بسياري خاصي دارند و اصلي ترين آن نمايش تبليغات ساير شرکت ها و محصولات و خدمات است.

وب پورتال ها با ارائه سرويس هاي رايگان که راه اندازي و نگهداري آنها چندان هم کم هزينه نيست، سعي مي کنند تا آمار کاربران روزانه(Visitor) خود را به درجه بالاتري برسانند و پيرو همين آمار بازديد که قطعا نرخ قابل توجهي خواهد بود حجم ترافيک خود را افزايش دهند و محيط مناسبي را جهت نمايش تبليغات علاقه مندان و معرفي محصولات و خدمات آنها فراهم آورند.
مي توان مطمئن بود کمپاني "الف" که نياز به معرفي محصول و يا محصولات خود براي فروش بيشتر دارند حاضرند هر مبلغ عقلاني را جهت شهرت و محبوبيت و در نهايت فروش بيشتر بپردازند و همين امر سبب مي شود که گردانندگان يک وب پورتال پس از گزراندن يک پروسه لازم پول خوبي به جيب بزنند چرا که با اين اوصاف پورتال ها را مي توان شرکت هاي نفت اينترنتي دانست.

و نهايتا آيتم ديگري که جز کليشه اي ترين خصوصيات وب پورتال هاست تامين محتويات آنهاست.
هيچگاه يک پورتال مانند Yahoo نمي تواند تامين کننده تمامي محتويات و يا حتي مدير کليه بخش هاي خود باشد چرا که در صورتي که قرار باشد تمامي اين کار ها را به تنهاي انجام دهد جدا از صرف هزينه زياد و نياز به زمان بالا جهت جمع آوري و طبقه بندي ، به دليل نبود ذهنيت هاي متفاوت و تنوع سليقه خود را با موذل يکنواختي و روزمرگي روبرو ساخته است و اين مي تواند نقطه شروع هرز رفتن حيات يک وب پورتال باشد.

مهم ترين ويژگي ها وب پورتال را در يک جمله مي توان به شرح زير دانست که البته اين خود مي تواند به جزئي از تعريف پورتال محسوب شود.
در اختيار گذاشتن اطلاعات بيشمار و مختلف با تعيين اهداف قبلي، سطح دسترسي و رده بندي زير نظر کادر نظارت و مديريت در يک قالب انعطاف پذير که به صورت جذاب و قابل دسترسي در کنار سرويس ها و خدمات مفيد به کاربران اينترنت به گونه اي که سرويس دهنده و سرويس گيرنده هر دو از امنيت سرويس خود اطمينان داشته باشد .
اعم ويژگي هاي پورتال را به صورت تير وارمي توان در موارد زير دانست:
1- قابليت شخصي سازي اطلاعات و ظاهر customization))
2- قابليت استفاده براي عموم و عدم پايداري به Platform
3- قابليت دسترسي به تمام سرويس ها تنها با يکبار ورود به سيستم Single sign-on))
4- دسته بندي و رده بندي اطلاعات در بخش مديريت و ارائه به کاربر Taxonomy))
5- تعامل و يافتن سريع کاربران در مواقع ضروري (Alert)
6- دسترسي سريع به اطلاعات
7- ارائه ساير سرويس هاي اينترنتي مبتي بر وب

پورتال ها نتيجه تلاش ما براي رسيدن به کيفيت مطلوب در حداقل زمان است. تا مدتي پيش خيلي ها گمان مي برند هر چقدر کاربران اينترنت ورزيده تر شوند نسل پورتال ها روز به انقراض کشيده مي شود در حالي که امروزه عکس اين گزينه ثابت شده است.
نتيجه اي که از اين ويژگي هاي بي نظير بر مي آيد صرف جويي در هزينه و زمان و دسترسي سريع تر و مطلوب تر به اطلاعات و خدمات اينترنتي و در نتيجه افزايش راندمان کاري خواهد بود. در چنين حالتي تعجب نکنيد که پورتال را به Mouse کامپيوترتان نسبت دهم!
شايد با اين تشابه درک ويژگي هاي پورتال را برايتان آسان تر کند:
پورتال چيزي مشابه يک OS و سيستم عامل عمل مي کند بدانگونه که صرف نظر از خاصيت برقراري ارتباط سيستم عامل با سخت افزار دسترسي ما را به پوشه ها و فايل هاي موجود در هارد ديسک را آسان تر مي کند.

در چنين حالتي اگر وب سايت را DOS در نظر بگيريم و پورتال را ويندوز قدرت کارايي هر يک را به سادگي در مي يابيم. اما در نهايت تمامي اين امکانات در محيط ويندوز با توجه به داده هاي موجود در هارد ديسک به ما داده مي شوند.

از مهم ترين ويژگي هاي پورتال که در تعريف علمي از آن به عنوان قابليت و سرويس ياد کرديم امکان بر قراري ارتباط دو طرفه ميان کاربران است.
در پورتال ها اين امکان به کاربران داده مي شوند که بتوانند از طرق مختلف مانند چت و Web2 با يکديگر در تماس و تعامل اطلاعات با فرمت هاي خاص باشند.
همچنين امکان شخصي سازي که يکي از مهم ترين عوامل خدماتي پورتال محسوب مي شود سبب رضايت مخاطبان و کاربران پورتال ها شده است چرا که با امکان شخصي سازي و Customize شما خودتان نحوه دسترسي به بخش مديريتي، سرويس ها و اطلاعات را با امنيت دلخواه تغيير وتعيين مي کنيد. درواقع با توجه به بيان تشابه با سيستم عامل، مي توانيد از اطلاعات خود Back up بگيريد، Shortcut بزنيد و يا سطح دسترسي افراد ديگر را به اطلاعات خود چه در Security و چه View تعريف کنيد.

اکثرا گمان مي برند که وب پورتال ها به دو دسته عمومي و تخصصي تقسيم بندي مي شوند که پورتال هاي عمومي ارائه کننده خدمات عمومي و کلي هستند و پورتال هاي تخصصي ارائه دهنده سرويس ها و مطالب تخصصي که نمي تواند بيشتر از يک موضوع اصلي باشد هستند.
از همين رو در بسياري از موارد دسته بندي پورتال ها را با اصطلاح عمودي (Vertical) و افقي (Horizontal) انجام مي دهند، البته از نظر من اين دسته بندي چندان صحيح و کامل نيست و ممکن است باعث اشتباهاتي در باب تشخيص پورتال شود.
همچنين بعضي معتقد اند پورتال به دوسته ديگر با اصطلاح کاربردي و اطلاعاتي نيز تقسيم مي شود. که البته اين طرز فکر کاملا اشتباه ست چرا که خاصيت اصلي پورتال ارائه سرويس و اطلاعات در کنار هم است. در صورتي که وب پورتال را غير از اين تقسيم بندي کنيم در حال بررسي وب سايت هستيم نه پورتال!
از طرف ديگرعده اي بيان مي کنند پورتال ها چهار دسته کلي تقسيم مي شوند که عبارتند از:
• Business to Customer Portal (B2C)
• Business to Business Portal (B2B)
• B2E
• Public Portal

در اين دسته بندي پورتالB2C تنها خاصيت خريد و فروش بين شرکت ها و کاربران را دارد؛
پورتال B2B تنها خاصيت معامله و خريد فروش بين شرکت ها با يکديگر دارد
B2E خود به دسته "پورتال کارکنان" با امکان دسترسي به يک سري اطلاعات به هم پيوسته را فراهم مي کند و در دسته ديگر" worker portal” که با يک يا مجموعه اهداف مشخص مثلا فروش يک محصول ايجاد مي گردد
و در نهايت پورتال هاي عمومي که به دو دسته " Horizontal " هستند ( مشابه ياهو) و دسته " Vertical " تقسيم مي شوند. در اين تعريف پورتال هاي عمودي را مي توان پورتال هاي سازماني دانست.
در چنين دسته بندي عملا يک خاصيت را چند بار تعريف کرده ايم در صورتي که مي توانستيم دسته بندي مختصر تر و به مراتب مفيد تري داشته باشيم!

نظر شما چيست؟آيا با توجه به تعاريف بالا سير موضوعات فرد جز وظايف يک وب پورتال است؟ قطعا جواب منفي خواهد بود چرا که همانطور که گفته شد وب پورتال ها اساسا دروازه ورود کاربران به حيطه وب هستند و در حال حاضر براي يک موضوع واحد تا اين حد محتويات با فرمت هاي گوناگون وجود ندارد که براي دسترسي به آنها نياز به يک خط دهنده و طبقه بندي کننده اطلاعات داشته باشيم.
از طرف ديگر گفتيم که اصلي ترين آيتمي که دليل اثبات وجود يک وب پورتال است ارائه همزمان خدمات و محتويات به صورت يکجاست.
فرض کنيد که شما کاربر هميشگي آدرس www.photo.net هستيد. همانگونه که مطلع هستيد اين وب سايت جز بي نظير ترين مراجع ارائه عکس و نيز فنون عکاسي در سراسر وب جهاني ست که توسط هزاران کاربر در روز update مي گردد، حال قرار است اين وب سايت به کاربراني که گاهي اوقات عکس هايي را که خودشان تهيه کرده اند را براي وب سايت مي فرستند ميل باکس رايگان ارائه کند. آيا اين حرکت براي آن کاربر توجيه خاصي دارد؟
اين ميل باکس تنها براي زماني به ايشان داده شده است که مشترک photo.net باشند و در رشد و پيشرفت آن موثر واقع شوند و در صورتي که کاربر تماس خود را با اين وب سايت قطع کند نه براي سايت و نه براي کاربر اشتراک ايميل در آدرس photo.net ديگر ارزشي ندارد و فارغ از تمامي اين موارد آيا اين کاربران با آدرس user@photo.net حاضر به تبادل اطلاعات و فعاليت در ساير موضوعات به غير از عکاسي هستند؟!
پيرو موراد ذکر شده بالا متوجه مي شويم که پورتال هاي سازماني نيز وجود خارجي ندارند و براي اينکه با اين موضوع آشنايي بيشتري داشته باشيد پيشنهاد مي کنم مقاله "پورتال سازماني، انگيزه اي را براي سود جويي" به دقت بخوانيد.

منظور از معماري پورتال تعريف و توجيه پروژه در يک چهارچوب خاص به دسته هاي
• نوع برنامه نويسي
• نوع مديريت پروژه
• نوع طرح توجيه اقتصادي
و ساير گزينه هاي موثر در تشکيل و تهيه مي باشد.
ضرورت تعريف معماري در پورتال ها را مي توان پيشگيري از بروز اشتباهات احتمالي؛ تامين امنيت بالا، صرفه جويي هاي بسزا در هزينه ها و مانند اين دانست.
بعضا بسياري گمان مي کنند معماري پورتال ها يک کليشه است که در هر زمان و براي هر پروژه اي به يک نحوه اجرا مي شود در صورتي که تصور صحيح مي بايست معماري را براي هر پورتال بنا بر خاصيت هاي زماني، موقعيتي، فرهنگي و ريالي ؛ با در نظر گرفتن ملزومات تعريف کند.
درواقع با چنين شرايطي معماري پورتال را مي توان Presentation پروژه پورتال دانست که اطلاعات جامعي و اصلي را در باره چگونگي تهيه ، راه اندازي و نگهداري پورتال به ما مي دهد و همگي تاثير گرفته از ويژگي هاي پورتال هستند که در بخش هاي قبلي در مورد آن صحبت شد.
اين presentation را مي توان به دو دسته کلي تقسيم کنيم:
• کاربري و مديريت ما و پورتال
• کاربري و مديريت مشتري ما و پورتال

نکته حايز اهميت اينجاست که نوع مديريت پروژه و استاندارد هاي به کارگرفته شده ستون هاي پورتال ها تلقي مي گردند و اين استاندارد ها دائما در تعامل با يکديگر اند و در صورت نقض قوانين هر يک خسارات جبران ناپذيري به خود و ساير ستون هاي پروژه و در نهايت کل پروژه وارد مي کنند.