بدون شك سال 86 را مي‌توان يكي از سال‌هاي پر دستاوردي دانست كه حوزه ارتباطات و فناوري اطلاعات كشورمان در طول عمر خود ديده است.
تصويب سند راهبردي جامع فناوري اطلاعات رونمايي از كاوشگر سفير و ماهواره اميد با تلاش براي خصوصي‌سازي و رسيدن تعداد مشتركان تلفن‌همراه به 39ميليون نفر و ... تنها بخشي از دستاوردهايي است كه طي سال‌جاري به دست آمده است.» اين متن بخشي از خبري است كه در روزهاي پاياني سال بر خروجي سايت وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات نقش بست.خبري كه انتقاد بسياري از فعالان حوزه آي‌تي را به همراه داشت. چرا كه اكثر آنها معتقد بودند كه اين وزارت از زمان فعاليت خود تاكنون كار قابل توجهي را براي صنعت IT كشورمان انجام نداده است.هر چند كه اين وزارت روزانه آمارهاي مختلفي مبني بر افزايش ضريب نفوذ تلفن‌همراه يا ضريب نفوذ اينترنت ارائه مي‌دهد، اما به گفته كارشناسان شواهد با آنچه اظهار مي‌شود فرسنگ‌ها فاصله دارد و اوضاع فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور وخيم‌تر از آن است كه مي‌توان تصور كرد.
سير نزولي آي‌تي
طرح شبكه ملي اينترنت ارائه پيش نويس طرح تشكيل سازمان نظام مهندسي فناوري اطلاعات، ايجاد يك ديتا سنتر داخلي، مشخص كردن متولي VOIP، واگذاري مخابرات به بخش‌خصوصي، تصويب قانون جرايم رايانه‌اي و ... از جمله طرح‌ها و قوانين مسكوت مانده حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور هستند كه هنوز سرنوشت مشخصي براي آنها معلوم نشده است.
گفته مي‌شود كه مجري اصلي طرح‌هاي حوزه IT در كشور عمدتا در دست بخش‌خصوصي است و در اين رابطه وزارتخانه بايد همكاري لازم را در برابر اين بخش انجام دهد و اين در حالي است كه اين وزارت نه تنها اين كار را نكرده است، بلكه باعث بروز مشكلات فراواني براي اين بخش‌خصوصي نيز شده است به طور مثال بنابر اظهارات وزير در سال 86 بالغ بر 4000 مناقصه در اين وزارت برگزار و اجراي تمامي آنها به بخش‌خصوصي واگذار شد.اما تاكنون هيچ اقدامي از سوي اين وزارتخانه در راستاي شفاف سازي و اطلاع‌رساني در خصوص اين كه اين مناقصات به چه شركت‌هايي با چه مبلغي طي چه مدتي قرارداد انجام شده و ... صورت نپذيرفته است كه ادامه اين موضوع شبهات فراواني را براي بخش‌خصوصي به همراه داشته است.سهيل مظلوم قائم مقام سازمان نظام صنفي رايانه‌اي در مورد فعاليت سه ساله وزارت فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور مي‌گويد: «از سه سال گذشته تاكنون اين وزارتخانه بيشتر توان و دقت خودش را روي مخابرات گذاشته و اصلا به صنعت آي‌تي كشور توجهي نكرده است.در واقع بايد بگويم كه آي‌تي عملا در اين وزارتخانه از جايگاه قابل توجهي برخوردار نبوده و فعاليتي را هم كه بگويم انجام شده و خروجي داشته اصلا ديده نشده است و من با ارفاق به اين وزارتخانه نمره صفر مي دهم.»با نگاهي به گفته‌هاي سليماني وزير وزارتخانه ICT در همايش روز جهاني ارتباطات بيشتر صحبت‌ها و سخنراني‌هاي انجام شده حول افزايش ضريب نفوذ تلفن‌همراه، ارائه پروانه به اپراتور سوم و ... بوده است.
سليماني در بخشي از سخنراني خود به اهداي پروانه‌هاي اپراتور اول، سوم و اپراتور شبكه بي‌سيم اشاره كرده بود و با تاكيد بر اين كه خصوصي‌سازي مخابرات يك سند افتخار محسوب مي‌شود، خاطرنشان كرد: اپراتور سوم كه قرار است نسل سوم تلفن‌همراه را ارائه كند، برگ زرين ديگري در خدمات دولت نهم است و اهداي واي‌مكس انحصار را از شبكه تلفن سيمي خارج مي‌كند. البته سليماني از فعاليت‌هاي انجام شده توسط اين وزارتخانه در حوزه IT نيز به دفاع برخاست و با تاكيد بر ضرورت توجه به اين حوزه و با بيان اينكه در عرصه تجارت و مبادله كالا و خريد آن با استفاده از زيرساخت موجود در كشور امكان تحولات عظيم فراهم است، اظهار داشت: امروزه با تحولاتي كه در اين حوزه صورت گرفته كشاورزان مي‌توانند ظرف چند روز پولشان را دريافت كنند، در حالي كه اين امر پيش از اين چند ماه به طول مي‌انجاميد. به گفته سليماني در آموزش نيز امكان دسترسي افراد از نقاط دور فراهم شده و امكان دسترسي بر دانش و فناوري جديد و عرضه محصولات و دريافت خدمات با اين تكنولوژي امروزه بسيار سهل‌تر و سريع‌تر انجام مي‌شود. وي در ادامه اظهار داشته بود كه امروز شبكه ارتباطات كشور از قابليت‌هاي فراواني برخوردار است كه مي‌تواند سرويس‌هاي مختلفي را به بخش‌هاي مختلف كشور ارائه دهد.اما وقتي پاي صحبت فعالان اين صنف مي‌نشيني آنها چيزي خلاف اين گفته‌ها مي‌گويند و بر اين باورند كه صنعت IT در چند سال گذشته هيچ پيشرفتي نداشته است. مظلوم در اين رابطه مي‌گويد: «فضاي IT در اين سه سال روند نزولي داشته و اوضاع بهتر كه نشده، بلكه بدتر هم شده است. سازمان نظام صنفي ده‌ها بار به صورت شفاهي و كتبي، اعتراض خود را به اين وزارتخانه نشان داده است، اما هيچ‌گاه با عكس‌العملي از طرف آنها روبه‌رو نشده است.بنابر اظهارات مظلوم وزير وزارتخانه ICT در همان اوايل فعاليت خود بارها در گفته‌هاي خود به اين نكته اذعان داشته بود كه حوزه IT به هيچ وجه جزو حوزه اين وزارتخانه به حساب نمي‌آيد و گفته بود فقط ما ارتباط يا همان كانكشن را به در سازمان‌ها يا منازل مي‌بريم و آنها خودشان تصميم مي‌گيرند كه با آن چه كاري را انجام دهند.» به گفته اين قائم‌مقام سازمان نظام صنفي به دليل ناهماهنگي كه در داخل وزارتخانه وجود داشته و همچنين دخالت بي‌جاي بعضي افراد در كارها باعث شد، يك سري از بخش‌هايي كه در حوزه IT فعاليت داشته‌اند، مثل شوراي‌عالي اطلاع‌رساني، شوراي‌عالي انفورماتيك و... تحت تاثير اين ناهماهنگي قرار گرفته و صنعت آي‌تي پيش از پيش با چالش روبه‌رو شود. به اعتقاد برخي كارشناسان وجود چندين سازمان يا شوراي موازي در اين حوزه به نوعي اين حوزه را پيش از پيش با مشكل مواجه كرده است. اين در حالي است كه مظلوم همين تعداد سازمان فعال در اين حوزه را هم كم مي‌داند و تصريح مي‌كند كه اگر 10 سازمان ديگر هم به اين حوزه اضافه شوند به دليل اينكه كشور ما چندين سال از فناوري‌هاي نوين جهان دور است، باز هم اين تعداد كم به نظر مي‌رسد. مظلوم همچنين بر اين عقيده است كه اين وزارتخانه چون خودش نمي‌تواند به درستي در اين حوزه كاري انجام دهد، جلوي فعاليت بخش‌هاي ديگر از جمله بخش خصوصي را به بهانه هماهنگي و يگانگي مي‌گيرد. به گفته وي اين وزارتخانه در اين 3 سال حتي يك قدم هم براي آي‌تي برنداشته و تمام كارهاي انجام شده آن فقط جنبه تشريفاتي داشته است.
كپي‌برداري
همه فعالان اين صنف به طور كامل از اين وزارت ناراضي نيستند و در كنار انتقاداتي كه به اين وزارت وارد مي‌كنند به كارهاي زيرساختي نسبتا خوبي كه انجام داده است نيز اشاره مي‌كنند.
علي كاظمي‌مقدم، كارشناس حوزه «آي‌تي» با اشاره به كارهاي زيرساختي كه وزارت ICT در اين مدت انجام داده به طرح‌هاي همچون اتصال مدارس به شبكه‌هاي اينترنتي، افتتاح حساب الكترونيكي بر دانش‌آموزان اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «مجهز شدن مدارس به چندصد دستگاه و اتصال آنها به شبكه اينترنتي در ابتدا قدم خوبي است كه اين وزارتخانه برداشته است و در واقع بايد بگويم حداقل به فكر انجام چنين كاري بوده است؛ اما اينكه چقدر در آن موفق بوده است يا نه احتياج به گذشت زمان دارد.»البته اين كارشناس نيز معتقد است كه وزارتخانه در طي اين چند سال، فعاليت قابل توجهي را براي صنعت «آي‌تي» كشور و مخصوصا صنعت نرم‌افزار انجام نداده است.
به گفته وي، اين وزارتخانه مثل هميشه به زيرساخت‌هاي مخابراتي توجه خاصي داشته و در اين كار نيز تا حدودي موفق بوده است.كاظمي‌مقدم در ادامه مي‌گويد: «وزارتخانه در زمينه سرويس تنها كاري را كه انجام داده است راه‌اندازي پورتال ملي iran.ir بود كه واقعا نمي‌توان نام يك پورتال را هم روي آن گذاشت؛ چراكه اين پرتال بيشتر به يك لينكستان شبيه است كه تنها مي‌تواند كارهاي عادي كاربران را انجام دهد يا بخش‌نامه‌ها، آيين‌نامه‌هاي سازمان‌هاي مختلف را روي آن به نمايش بگذارد.» وي در ادامه مي‌افزايد: «بيشتر كارهاي وزارتخانه يك سري كارهاي موازي بوده است مثل چاپ كتاب كه تقليدي ناموفق از پروژه‌هاي تكفا بوده يا همان ارائه پورتال ملي كپي‌ بود از پورتالي كه براي تكفا ارائه شده بود. يا به طور مثال شوراي عالي اطلاع‌رساني توانست آيين‌نامه و دستورالعمل فراواني در حوزه IT منتشر كند؛ در حالي كه وزارتخانه به جز چندين آيين‌نامه كم‌اهميت كار ديگري را نتوانست انجام دهد.»
بنا بر اظهارات اين كارشناس پروژه تكفا يكي از آن پروژه‌هايي بود كه به نوعي مي‌توانست باعث رشد صنعت «آِي‌تي» در كشور شود و حداقل اثري كه داشت اين بود كه باعث شده بود خيلي از شركت‌ها و سازمان‌ها استفاده از خدمات الكترونيكي، اينترنتي و ... را جزو اولويت‌هاي كاري خود قرار دهند.
در اوايل كار تكفا، خيلي‌ها از آن انتقاد مي‌كردند و مي‌گفتند ناموفق خواهد بود و به شكست برخواهد خورد كه در آخر هم همين اتفاق افتاد؛ اما با برچيده شدن آن ديده شد كه خيلي از شركت‌ها ورشكست شدند.يكي ديگر از بداقبال‌ترين پروژه‌هايي كه تاكنون در سردرگمي طولاني به سر مي‌برد و هنوز متولي اصلي آن مشخص نشده است، عرضه خدمات تلفن اينترنتي يا همان Voip است.
در آخرين خبر منتشر شده در اين زمينه تنها شركت زيرساخت قرار بود مجوز مبادله كردن ارتباطات بين‌الملل را صادر كند كه انتشار اين خبر اعتراض بسياري از شركت‌هاي خدمات‌دهنده اينترنتي را برانگيخت.علي توسلي، مديرعامل شركت نيونت در اين باره مي‌گويد: «به اعتقادمن و فعالان اين صنف‌ دخالت زيرساخت در اين حوزه غيرقانوني است؛ براي اينكه اين كار در حيطه فعاليت زيرساخت نيست كه اين هم برمي‌گردد به نظارت وزارت ICT بر اين حوزه كه اجازه مي‌دهد هر سازماني در كارهاي ديگري دخالت كند.»توسلي در پاسخ به اين سوال كه چرا تاكنون مساله Voip سر و ساماني نگرفته و چرا وزارتخانه براي حل اين مساله فعاليتي نكرده است، مي‌گويد: «دليل اصلي اين امر اين است كه اصولا وزارتخانه نمي‌داند مساله Voip چيست؛ چراكه وقتي دفاتر ما شروع به فعاليت در اين زمينه كردند، كلا آنها اطلاعي در اين زمينه نداشتند. در واقع بخشي از طولاني شدن بحث تلفن اينترنتي به دانش كم مسوولان وزارت ICT برمي‌گردد.»
عدم توجه به بخش‌خصوصي
به گفته محمود خادمي، عضو كميسيون اينترنتي سازمان نظام صنفي رايانه‌اي اصولا وزارت ICT توجه آن‌چناني به بخش‌خصوصي ندارد و نمونه بارز آن را مي‌توان در همايش روز ارتباطات ديد؛ چرا كه در اين روز هيچ يك از نمايندگان بخش‌خصوصي دعوت به عمل نيامده بود و هيچ نماينده‌اي از اين بخش در اين همايش شركت نداشتند.
خادمي اظهار مي‌كند كه اصولا وزارت ICT به «آي‌تي» و آنچه كه ارتباط با بخش خصوصي دارد، اهميت نمي‌دهد. خادمي در مورد فعاليت‌هاي وزارتخانه فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور در حوزه IT مي‌گويد: «وزارتخانه در طول اين سال‌ها كار شاخصي را براي صنعت IT كشور انجام نداده است و تنها چيزي كه مي‌توان به آن اشاره كرد، افزايش ميزان پهناي باند بود كه در واقع آن هم زيرساختش از گذشته آماده بود.
در حال حاضر هم ما يك پهناي باندي را تهيه و به طور انحصاري به خريداران ارائه مي‌دهد كه آن هم از بهمن‌ماه با مشكل مواجه شده است و اكثر خريداران بايد در نوبت‌هاي طولاني بمانند.در واقع بايد بگوييم وزارتخانه فقط به ارتباطات توجه مي‌كند و در حوزه فناوري اطلاعات نقش چشمگيري ندارد،» به اعتقاد خادمي، تنها راه نجات از اين وضعيت اين است كه وزارتخانه به وظايف خودش به عنوان متولي دو بخش‌خصوصي و دولتي عمل كند و همكاري لازم را با هر دو بخش داشته باشد. اما در حال حاضر وزارتخانه با رفتارهايي كه از خودش نشان داده عملا ‌انگيزه را از بخش‌هاي مختلف فعال در اين حوزه به علت عدم برنامه‌ريزي، بودجه‌هاي ناكافي، عدم اعلام برنامه و ... گرفته است.
پاسخ وزارت ارتباطات
براي اينكه در اين گزارش، يك طرفه به قاضي نرفته باشيم به سراغ مسوولان وزارتخانه ICT نيز رفتيم تا نظر آنها را هم در اين مورد جويا شويم؛ اما به جز قرار ملاقات‌هاي يك‌هفته‌اي، مسافرت مسوولان، عدم پاسخ به گوشي و ... با جواب ديگري روبه‌رو نشديم و تنها مسوولي كه تا حدودي حاضر به پاسخگويي شد اين جمله را ذكر كرد كه چون بيشتر با افراد منفي باف مصاحبه شده كه كاري جز مخالفت با دولت را ندارند، حاضر به پاسخگويي نيست و تنها زماني مي‌تواند از وزارتخانه دفاع كند كه يك قرار مناظره تشكيل شود.
وي همچنين يادآور شد؛ آنهايي كه اين همه از وزارتخانه ايراد مي‌گيرند و اين وزارتخانه را مقصر اصلي عدم پيشرفت صنعت آي‌تي در كشور مي‌دانند، چرا به كارهاي بزرگي كه اين وزارتخانه در زمينه بانكداري الكترونيك، تجارت الكترونيك و ... اشاره نمي‌كنند و چرا خودشان به وعده‌هاي محول شده‌شان عمل نمي‌كنند و به طور مثال زمان انتخاب خود را به آينده موكول مي‌كنند و كم‌كاري خودشان را به گردن وزارتخانه فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور مي‌اندازند.