صداي زنگ،لبخندي برلب يا چيني بر پيشاني،فشردن چند كليد به سرعت و... همه نشانه‌هاي نوع رفتاري است كه اين روزها به آساني در تمامي كشورمي‌توان به وفور مشاهده كرد، رفتاري كه از پس ورود تكنولوژي به نام SMS به كشورمان شيوع پيدا كرده است و رفته رفته مي‌رود تا جزو ضروريات زندگي هر فرد به حساب آيد. گفته مي‌شود اولين بار تكنولوژي SMS در سال 1991 در اروپا و با شبكه GSM تولد يافت به همين علت اين وسيله ارتباطي در اين قاره با رشد چشمگيري روبه‌رو بوده و به مرور زمان استفاده از آن در ديگر كشورها نيز رواج يافته است. اين رواج و علاقمندي در ديگر قاره‌ها همچون آسيا به شدتي افزون بوده كه طبق آمارها گفته مي‌شود در حال حاضر فيليپين در صدر فهرست كشورهاي جهان از نظر تعداد پيام‌هاي ارسالي به ازاي هر مشترك تلفن همراه است.
اما داستان ورود SMS به كشورمان مانند ديگر وسيله‌هاي ارتباطي با تاخير چندساله همراه بود تا آنجا كه در اواخر سال 81 درست زماني كه در اكثر نقاط جهان SMS به عنوان يك سرويس كامل و جانبي تلفن همراه شناخته شده بود اين وسيله قدم به كشور ما گذاشت و به نوعي به بهره‌برداري رسيد ولي جالب آن است كه اين تاخير چند ساله نتوانست مانعي بر سرراه محبوبيت اين وسيله ارتباطي در كشورمان باشد چرا كه علاقمندي به استفاده از سرويس پيام كوتاه در كشور به حدي است كه طبق اعلام شركت مخابرات تنها در سال جاري 8 ميليارد پيام كوتاه در ايران مبادله شده است كه در نتيجه آن 112 ميليارد تومان براي اين شركت درآمد به همراه داشته است.
پيام كوتاه و ركورد جهاني
گفته مي‌شود روزانه 20 ميليون پيام كوتاه توسط يازده ميليون مشترك تلفن همراه ارسال مي‌شود و در مناسبت‌هاي مختلف اين آمار سيرصعودي پيدا مي‌كند تا آنجا كه به گفته وحيد صدوقي مديرعامل شركت ارتباطات سيار مشتركان تنها در عيد غديرخم بالغ بر 72 ميليون پيام كوتاه ارسال كرده‌اند كه اين تعداد ارسال SMS در طي يك روز در دنيا يك ركورد به حساب مي‌آيد. اما اين اعتياد به استفاده از پيام كوتاه خاص كشور ما نيست و در بعضي از كشورها به شدتي افزايش يافته كه سبب شده است مشتركين به نوعي از يك عارضه مشترك رنج ببرند. در همين رابطه شركت Virgin Mobileطي گزارشي اعلام كرده است كه رشد استفاده از SMS در انگليسي‌ها باعث افزايش آسيب‌ديدگي انگشتان مردم در اين كشور شده است. مردم انگليس روزانه 5/93 ميليون SMS براي يكديگر ارسال مي‌كنند كه اين امر سبب افزايش آمار آسيب‌هاي دست، مچ و انگشت‌هاي اشخاص شده است. 38 درصد استفاده‌كنندگان از خدمات SMS در پنج سال گذشته، در حال حاضر از درد نوك انگشتان و مچ خود رنج مي‌بردند و سالانه حدود 8/3 ميليون نفر به دليل احساس درد در انگشتان خود به پزشك مراجعه مي‌كنند‌. در اين گزارش اعلام شده است كه حدود 12 درصد روزانه 20 پيام متني و حدود 10 درصد بيش از 100 SMS در روز به دوستان و آشنايان خود ارسال مي‌كنند.
در عين حال گفته مي‌شود آسيا يكي از مراكز مهم توسعه خطوط تلفن همراه در جهان است و بر طبق تحقيقات موسسه پورتيو گفته مي‌شود در اين قاره هر پنج دقيقه به طور متوسط 2267 نفر بر تعداد مشتركان تلفن همراه افزوده مي‌شود.بر اساس اين گزارش اگر چه شركت‌هاي مخابراتي به طور مرتب هزينه ارسال پيام كوتاه را كاهش داده‌اند اما همچنان اين بخش يكي از قسمت‌هاي پرسود فعاليت شركت‌هاي مذكور است.پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2012 حجم مبادله پيام كوتاه در جهان به 7/3 تريليون عدد در سال برسد و درآمد حاصل از ارسال پيام‌هاي كوتاه براي شركت‌هاي مخابراتي تا اين سال نيز به 67 ميليارد دلار در سال خواهد رسيد. در عين حال پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است كه تعداد پيام‌هاي كوتاه طي 5 سال آينده به بيش از 3/2 تريليون برسد كه اين رقم دو برابر تعداد پيام‌هاي كنوني است.
همچنين تحقيقاتي ديگر حاكي از آن است كه در ميان كاربران تلفن همراه كشورهاي آلمان، انگستان و ايالات متحده‌ آمريكا، ارسال پيام كوتاه و عكس، ازجمله محبوب‌ترين فعاليت‌هاي جانبي تلفن‌هاي همراه محسوب مي‌شود. تا آنجا كه 83 درصد از مشتركان انگليسي، 35 درصد از كاربران آمريكايي و 79 درصد از كاربران آلماني از سرويس پيام كوتاه استفاده مي‌كنند و سهم رد و بدل كردن عكس در ميان تلفن‌هاي همراه در بين كل كاربران انگلستان، آمريكا و آلمان، به ترتيب 27 درصد، 10 درصد و 19 درصد اعلام شده است و با توجه به اين اعداد و ارقام بايد گفت ارسال پيام كوتاه در ميان كاربران جهاني از محبوبيت فوق‌العاده‌اي برخوردار است و پرطرفدارترين فعاليت جانبي گوشي‌داران محسوب مي‌شود.
به هرحال محبوبيت پيام كوتاه نزد مشتركان تا آنجا پيش رفته است كه براي آن ركورد جهاني نيز ثبت شده است و در همين رابطه گفته مي‌شود كارگري در انگلستان با تايپ يك متن 160 كاراكتري در 48 ثانيه عنوان سريع‌ترين ارسال كننده SMS در جهان را به خود اختصاص داده است.
پيام كوتاه و تبليغات رنگارنگ
گرچه در روزهاي نخست فراگيري SMS عمده استفاده آن صرف تبادل اخبار و احوالپرسي معمولي روزانه مي‌شد و به طور كلي اين سيستم پيام گير متني جزو حريم خصوصي افراد به حساب مي‌آمد تا آنجا كه هر زنگ اعلام پيام كوتاه ،براي مخاطب ياد‌اور يك شماره و فرد آشنا بود اما رفته رفته شماره‌هاي ناآشنا با پيام‌هاي خاص بازرگاني افراد را به خريد يك كالا و سپرده گذاري در يك بانك دعوت مي‌كرد به سوي گوش‌هاي مشتركين تلفن همراه سرازير شد. گفته مي‌شود اولين بار اين پيام‌هاي تبليغاتي يكسان از شماره تلفن 985005 براي مشتركين ارسال شده بود. شماره‌ تلفني كه براي اكثر مشتركين همراه چندان ناآشنا نبود. چرا كه در حقيقت اين شماره متعلق به مركز SMS مخابرات كشور بود شماره‌اي كه پيشتر مركز مخابرات از طريق آن به مناسبت‌‌هاي مختلف براي مشتركين خود پيام‌هايي با موضاعات مذهبي، تبريك و تسليت ارسال مي‌كرد. در همان زمان ارسال پيام‌هاي تبليغاتي به تلفن همراه در جريان عيد نوروز بسيار اوج گرفت به طوري که بعد از تعطيلات، مسئول مرکز SMS مخابرات را بر آن داشت كه طي مصاحبه اي رسما اين موضوع را تاييد و اعلام كند که شركت مخابرات در ازاي دريافت مبلغي اقدام به ارسال SMS در سطح وسيع كرده است‌. به عقيده او ارسال SMS تبليغاتي به تلفن‌هاي همراه مشترکان منع قانوني ندارد چرا که تلفن همراه مطلقا جزو مالکيت مشترکان محسوب نمي شود و به همين علت مخابرات حق دارد پيام هاي تبليغاتي براي مشترکان ارسال کند و از اين راه به درآمدزايي بپردازد. اما اين اظهارنظر موجي از اعتراضات را در پي داشت چرا كه اكثريت اعتقاد داشتند اگر ارسال SMS حق مخابرات باشد بايد بتوان شکل مشابهي از تبليغات را نيز درباره تلفن‌هاي ثابت به کار گرفت و به اين ترتيب مي توان در حين مکالمه با تلفن ثابت و يا در زمان‌هايي ديگر مکالمه را قطع و به ارايه پيام تبليغاتي پرداخت.
در آن زمان دامنه اعتراضات به هرگستردگي بود نتوانست جلوي اين گونه پيام‌هاي تبليغاتي ارسال شده به گوشي‌هاي همراه را بگيرد چرا كه اين گونه تبليغات خاص كشور ما نبود و در تمامي دنيا به كار گرفته مي‌شود به اين صورت كه در کشورهاي اروپايي عمده SMS هاي تبليغاتي توسط برخي شرکت‌هاي خاص تبليغاتي ارسال مي شود. اين شرکت‌ها با استخراج شماره تلفن‌هاي افراد و ارزيابي شغل آنان تبليغات مربوط به شغل و يا زندگي آنان را به دستگاه تلفن همراهشان ارسال مي کنند. كار تحقيقاتي و علمي كه متاسفانه در كشور ما چندان روي آن تمركزي صورت نمي‌گيرد.
به هرحال شركت مخابرات از همان ابتداي‌ راه‌اندازي سرويس پيام كوتاه به اين وسيله ارتباطي به عنوان يك منبع پرسود نگاه كرده است تا آنجاي كه براي استفاده بهينه از اين سرويس پيام كوتاه و به نوعي درآمدزايي بيشتر اين سرويس ارزش‌افزوده را به مناقصه گذاشت و طي آن سه شركت رهياب،مگفا و آتيه‌پرداز برنده نهايي مناقصه اعلام شدند و به اين ترتيب اين سه شركت با امكان اتصال به مركز پيام كوتاه شركت ارتباطات سيار توانستند ارسال تمامي پيام‌هاي تبليغاتي را به عهده بگيرند و در حال حاضر اين سه شركت هر ما 9 تا 20 ميليون پيام‌بازرگاني را به مقصد گوشي‌هاي همراه كاربران ايراني ارسال مي‌كنند و به اين طريق سودسرشاري را نصيب مخابرات مي‌كنند.
پيام كوتاه و ارقام نجومي
غير از سود‌آوري مخابرات از ارسال پيام‌‌‌هاي بازرگاني به مشتركان روي‌آوري بيش از حد مشتركين به ارسال پيام كوتاه نيز توانسته هرروز به درآمد اين وزارتخانه اضافه كند . به عقيده بسياري از مردم محبوبيت استفاده از پيام كوتاه به دليل ارزان بودن آن است در حاليكه طبق ارايه گزارشي از سوي تحريريه فناوران اين گفته صحت ندارد.
در اين گزارش آمده است كه يك SMS ظرف 3 تا 5 ثانيه ارسال مي‌شود كه به طور ميانگين بايد گفت ارسال يك پيام كوتاه 4 ثانيه از پهناي باند شبكه را اشغال مي‌كند. حال اگر اين رقم براساس تعرفه يك دقيقه مكالمه 447 ريال محاسبه شود. حداكثر هزينه ارسال هر SMS، 29/8 ريال خواهد شد. البته اين تنها هزينه شركت سرويس‌دهنده نيست و هزينه‌هاي ديگري هم وجود دارد كه بايد در تعرفه لحاظ شوند. كارشناسان رقم اين هزينه‌ها را بيش از 30 ريال نمي‌داند و با اين وجود مي‌توان گفت حداكثر هزينه‌اي كه ارتباطات سيار ايران بابت ارسال هر SMS پرداخت مي‌كند به رقم 60 ريال نيز نمي‌رسد.نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد كانال ارتباطي كه اپراتور اول براي ارايه خدمات پيام‌كوتاه به مشتركان از آن استفاده مي‌كند. همان بستر ارسال سيگنال‌‌هاي شبكه براي برقراري تماس صوتي است. بر اين اساس مخابرات ايران بايد مبلغي را كه بابت سرويس SMS از مشتركان خود دريافت مي‌كند بر مبناي ميزان اشغالي خطوط ارتباطي محاسبه كند. اما تعرفه 140 ريالي اين اپراتور بابت سرويس SMS تناسبي با آنچه گفته شد، ندارد بنابران مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه روي‌آوري مردم به استفاده از سرويس پيام كوتاه را نبايد به پاي ارزان بودن اين سرويس گذاشت.
با تمامي اين قضايا در حال حاضر شواهد نشان دهنده اين واقعيت است كه روز به روز روآوري نه تنها مردم بلكه سازمان‌ها نيز به سوي استفاده ازاين سرويس ارتباطي افزايش يافته است. اين روزها در اكثر برنامه صدا وسيما شاهد هستيم كه يك شماره ويژه به ارسال پيام كوتاه براي شركت در مسابقه يا برنامه‌اي خاص تدارك ديده شده است يا سازمان‌‌هاي مختلفي كه به نوعي با ارباب رجوع بسياري سروكار دارند از اين وسيله ارتباطي جهت تسريع در كارهاي خود استفاده كرده‌اند. به عنوان نمونه عبدالنبي غيبي معاون قضايي دادگستري فارس اعلام كرده است كه به لحاظ حجم سنگين اوراق قضائي (اخطار، احضار، دادنامه)، کمبود نيروي انساني و پراکندگي حوزه‌ها‌ي قضائي ابلاغ‌ها‌ي خود را از طريق پيام کوتاه و ايميل به مخاطبان انتقال خواهند داد و افراد مي‌توانند پس از دريافت پيام کوتاه با مراجعه به سايت اينترنتي دادگستري فارس و وارد کردن گذر واژه که از قبل در اختيار آنان قرار داده شده علاوه بر مشاهده ابلاغ‌ها‌ از محتويات پرونده خود نيز مطلع شوند. علاوه بر اين گونه استفاده‌ها گفته مي‌شود برخي سازمان‌ها نيز از اين رسانه براي ارسال اخبار تحت پوشش خود استفاده مي‌كنند در همين رابطه اداره كل حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس استان اصفهان از سرويس پيام كوتاه جهت ارسال وصاياي شهدا استفاده كرده است به اين صورت كه اين سازمان با طراحي نرم‌افزاري كه براساس سن مخاطب طراحي شده است اقدام به ارسال وصيت‌نامه شهدا به مخاطبين كرده است و به گفته مسئولين در روزهاي اول راه‌اندازي اين سرويس بيش از 5 هزار پيام كوتاه براي مخاطبين ارسال شده است.
زارعيان مدير كل روابط عمومي مخابرات ايران نيز در اظهارنظري عنوان كرده است كه طنز،فكاهي،موضوعات اجتماعي،سياسي،عشقي،مذهبي،ادبي و ورزشي به ترتيب بيشترين موضوعاتي است كه در ميان SMS هاي مشتركين ديده مي‌شود و ايراني‌ها يكي از فعال‌ترين كاربران پيام كوتاه در جهان هستند.
پيام كوتاه و غربت زبان مادري
خط و زبان فارسي داراي پيشينه بيش از 1400 ساله است، زبان و خطي كه مايه افتخار هر ايراني به حساب مي‌آيد اما به اعتقاد كارشناسان در حال حاضر ربان و خط مادري ما با شيوع پديده‌اي به نام SMS و منحرف شدن به سمت نوشتار لاتين به نوعي مظلوم واقع شده است. مظلوميتي كه به مرور زمان فاجعه‌اي را به بار خواهد آورد. اگر به دنبال برررسي گفتار كارشناسان هستيم، كافيست نگاهي گذرا به پيام‌هاي دريافتي يا ارسالي در گوشي تلفن همراه خود داشته باشيم تا با واقعيت تلخي روبه‌رو شويم. واقعيتي كه نشان مي‌دهد حدود 90 درصد از اين پيام‌ها به صورت فينگيليش (پيام كوتاه با خط لاتين و محتواي فارسي) نوشته شده است. شايد اين اتفاق را نتوان غرب‌زدگي ناميد اما مي‌توان به نوعي بي‌اعتبار كردن خط و زبان مادري دانست. اما به درستي چه كساني در بي‌اعتبار كردن اين زبان نقش دارند. وقتي از كاربران عادي سئوال مي‌شود كه چرا براي ارسال پيام كوتاه از فونت فارسي استفاده نمي‌كنند اين‌گونه پاسخ مي‌شنوي كه، وقتي خود مخابراتي‌ها براي ارسال پيام‌هاي تبليغاتي از زبان بيگانه استفاده مي‌كنند جاي گلايه از مردم عادي باقي نمي‌ماند.
البته عده‌اي ديگر از استفاده‌كنندگان پيام كوتاه علت‌ رو‌آوري خود را براي استفاده از زبان لاتين به نبود فونت فارسي در تمامي گوشي‌هاي تلفن همراه در سطح كشور نسبت مي‌دهند. اما شايد به درستي علت در جاي ديگر باشد در آن جا كه گفته مي‌شود تعرفه ارسال پيام كوتاه به زبان فارسي 2 برابر تعرفه ارسال پيام به زبان لاتين حساب مي‌شود. در همين رابطه يكي از كارشناسان مخابرات مي‌گويد،براساس استانداردهاي موجود در تلفن همراه، طول پيام كوتاه مبادله شده بين دو دستگاه تلفن همراه با خط لاتين حداكثر 160 كاراكتر است كه اين تعداد كاراكتر 140 بايت حافظه ذخيره مي كند، اما نوشتن پيام در سرويس پيام كوتاه براي خط فارسي 70 كاراكتر است و همان 140 بايت حافظه را ذخيره مي كند.حال ما اگر بخواهيم 160 كاراكتربه اندازه خط لاتين در يك پيام كوتاه استفاده كنيم بايد به ميزان بيش از 2 برابر تعرفه به شركت مخابرات بپردازيم. بنابراين با چنين آمار و ارقامي بهتر مي‌توان علت رويكرد 90 درصدي پيام‌هاي كوتاه به زبان لاتين را كشف كرد و به عبارتي بايد گفت 2 برابر بودن هزينه ارسال پيام كوتاه به زبان فارسي، خود عامل تشويقي براي استفاده مردم از زبان انگليسي است.
به هرحال شايد اين سئوال براي اكثريت مطرح شود كه در چنين اوضاع و احوالي آيا كسي به نجات زبان مادري خواهد شتافت كه در پاسخ بايد گفت،در نيمه آذر امسال كارگروه خط و زبان فارسي شوراي عالي اطلاع رساني براي حل خط زبان فارسي در ارسال پيام كوتاه فراخواني را اعلام كرده بود اما نتيجه اين فراخوان چه زماني به كمك زبان مادري خواهد آمد هنوز مشخص نيست.
به طور كلي استفاده نكردن از زبان فارسي در نوشتن پيام كوتاه را يا بايد به 2 برابر بودن تعرفه‌ها نسبت داد يا به نسل قديمي گوشي‌هاي تلفن همراه كه در آنها فونت فارسي به گونه‌اي تعبيه نشده است. هر چند مسئولين مخابراتي در اظهارنظرهاي خود چندان 2 برابر بودن تعرفه‌ها را مطرح نمي‌كنند و بيشتر روي اين مسئله مانور مي‌دهند كه سيستم‌هاي مخابراتي ارسال پيام كوتاه از نظر فني امكان ارسال و دريافت اطلاعات به زبان فارسي را دارند و اگر مشكلي هست مربوط به نسل قديمي‌تر گوشي‌هاي تلفن همراه است. با چنين اظهارنظرهاي بايد اميد داشت كه گره بداقبالي زبان فارسي در سيستم پيام كوتاه به دست گوشي‌هاي با فونت فارسي گشوده خواهد شد. اتفاقي كه شايد با توليد گوشي با نشانه ملي روي خواهد داد.
***
قبل از ورود اپراتور ايرانسل به كشورمان كه در تبليغات خود براي جلب بيشتر مشتري از واگذاري خدماتي چون امكان ارسال فايل و موسيقي يا اتصال به اينترنت خبر مي‌دهد (همان امكاناتي كه سالها در كشورهاي ديگر كاملا گسترش پيدا كرده و به راحتي مشتركان از اين سرويس‌هاي پيشرفته استفاده مي‌كنند) شركت ارتباطات سيار طي اين سالها تنها سرويس پيام كوتاه را به مشتركين ارايه كرده بود، همان سرويسي كه در بيشتر اوقات مشترك براي ارسال چند خط تكست با چندين پيام خطا روبه رو مي‌شد و جالب آن است كه اين اختلال‌ها را در اكثر مواقع شركت ارتباطات سيار به پاي ارتقا سيستم مي‌گذاشت اما مشخص نبود در ماه چند بار سيستم ارسال پيام كوتاه ارتقا پيدا مي‌كند و عاقبت اين ارتقا چه زماني به پايان خواهد رسيد. به هرحال گرچه طي اين سالها تكنولوژي SMS در كشورمان رشد حلزوني داشته اما مشتركان از همين امكان اوليه و ساده نيز كمال استقبال را كرده‌اند تا آنجا كه براي اين وزارتخانه درآمد ميلياردي را به ارمغان آورده‌اند و به نوعي بايد گفت بعد از وزارت نفت سرويس پول‌ساز SMS توانسته اين وزارتخانه را به دومين وزارتخانه پول‌ساز و مهم كشور تبديل كند.