دنياي اقتصاد - زماني که مديران بخش فروش شرکت آمريکايي اوراکل تصميم گرفتند براي تبليغ خدمات دسترسي خود به شبکه‌اينترنت بيش از يك‌هزار اعتبار رايگان را از طريق کارت‌هاي حاوي شناسه کاربري و کلمه عبور (sername&password) به مشترکان خود اهدا کنند، شايد هرگز نمي‌توانستند تصور کنند که‌ اين‌ ايده تبليغاتي در‌ آينده‌اي نه چندان دور به يک تجارت پر سود براي دلالان‌ اينترنت در سراسر جهان به خصوص در‌ايران مبدل شود.

مشکلات دسترسي کاربران ‌اينترنت به خدمات دسترسي شرکت‌هاي ISP در ‌ايران، از قبيل مسافت زياد بين عرضه کننده و کاربر، الزام کاربران براي خريد حجم بالايي از اکانت ‌اينترنت و غيره باعث شد تا شرکت‌اينترنتي «ندا رايانه» در اواسط دهه 70 شمسي خدمات ‌اينترنتي خود را از طريق کارت‌ اينترنت عرضه کند. اين روش با توجه به افزايش سريع حجم تقاضاي خدمات دسترسي به شبکه در‌ايران و برطرف شدن مشکلات و کاستي‌هاي روش قبلي يعني مراجعه مستقيم به مراکز ISP به سرعت مورد توجه کاربران و شرکت‌هاي ارائه دهنده خدمات‌اينترنتي ديگر قرار گرفت. با‌اين وجود تا زماني که امکان چاپ کارت‌هاي مذکور در‌ايران فراهم نشده بود، بازار ‌اينترنت ‌ايران با پديده کارت ‌اينترنت به صورت کامل آشنا نبود.اما پس از آن، توزيع و فروش‌اين کارت‌ها که به گفته فعالان حدود 70‌درصد از پهناي باند مصرفي کشور را شامل مي‌شوند، به يک تجارت پرسود و البته انحصاري براي 2 تا 3 شبکه توزيع تبديل کرد. قدرت و نفوذ‌اين چند شبکه واسطه گري، به اندازه‌اي در بازار‌ايران به خصوص در پايتخت بالاست که برخي از فعالان‌اين بازار از آنها به عنوان «مافياي كارت اينترنت» نام مي‌برند.
مافيا يا شبکه توزيع؟
به گفته مديران شرکت‌هاي‌اينترنتي تنها 25‌درصد از شرکت‌هاي ISP که پشتوانه مالي قوي و امکانات مناسبي دارند اقدام به توزيع کارت‌هاي ‌اينترنت خود مي‌کنند.‌ اين درحالي است که 75‌درصد از شرکت‌هاي ‌اينترنتي لاجرم توزيع و فروش کارت‌هاي خود را به شبکه‌هاي توزيع واگذار کرده‌اند. آقاي «ن»، مدير يکي از‌اين شرکت‌هاي بزرگ توزيع‌کننده کارت ‌اينترنت در‌اين‌باره مي‌گويد: در تهران بين 10 تا 15 شرکت در‌اين زمينه فعال هستند که فقط 2 تا 3 شرکت از بين آنها حرف آخر را در بازار مي‌زنند.‌ اين شرکت‌ها که فعاليت عمده‌ آنها توزيع و پخش محصولات غذايي و لوازم بهداشتي در بين سوپر مارکت‌هاي سطح شهر است به واسطه روابطي که با ‌اين مغازه‌ها دارند و نيز به دليل آن که بيشترين خريد خانواده‌ها در هر نقطه‌اي از شهر از همين مغازه‌ها است توزيع كارت اينترنت و تلفن به‌اين مراکز را در اختيار خود دارند.
از سويي ديگر علاوه بر سوپر مارکت‌ها، دکه‌هاي روزنامه فروشي پراکنده در سطح شهر نيز از ديگر مراکز توزيع کارت تلفن و‌اينترنت در کشور محسوب مي‌شوند. اما نحوه توزيع در کيوسک‌هاي مطبوعاتي تا حدودي با توزيع شرکت‌هاي منصوب به مافيا تفاوت دارد. توزيع در‌اين مراکز به نوعي در انحصار اتحاديه کيوسک‌داران سراسر کشور است.
چندي پيش قرار بود از سوي انجمن صنفي کارفرمايان شرکت‌هاي‌ اينترنتي نحوه توزيع کارت‌هاي‌ اينترنت و تلفن در‌اين مراکز و با نصب برچسب هولوگرام در پشت کارت‌هاي مورد تاييد ساماندهي شود که بر اساس شواهد موجود،‌ اين مهم به دليل نفوذ همان شبکه‌هاي توزيع تاکنون به سرانجامي ‌نرسيده است.
دلالان دوست ISPها
شرکت‌هاي مذکور به دليل نفوذ بالا و ارتباط گسترده‌اي که در شبکه فروش کارت‌هاي‌ اينترنت دارند، در عمل انحصار پخش عمده‌اي از بازار كارت اينترنتي را در اختيار خود گرفته اند. مدير عامل يک شرکت‌ اينترنتي ورشکسته در‌اين مورد مي‌گويد: شرکت‌هاي ISP که از توان مالي و قدرت بالايي برخوردار نيستند، براي فروش کارت‌هاي خود چاره‌اي ندارند جز ‌اينکه توزيع و فروش خدمات خود را به پخش‌کنندگان کارت بسپارند!
در عين حال آقاي «ن» در پاسخ به‌اين سوال که آيا شرکت‌هاي ISP براي کار کردن با شما الزامي ‌دارند؟ مي‌گويد: هيچ اجباري براي‌اين کار وجود ندارد، بلکه ISP‌ها خودشان براي کار کردن با ما تمايل نشان مي‌دهند چون ما به اندازه کافي مشتري و اعتبار داريم و فروشگاه‌هاي عرضه‌کننده کارت هم هر کارتي را که ما معرفي مي‌کنيم مي‌فروشند.
اگر تا به حال براي خريد کارت تلفن و يا ‌اينترنت به کيوسک‌هاي روزنامه‌فروشي و يا سوپر مارکت محله تان مراجعه کرده باشيد قطعا از طرف آنها نام‌هايي را به عنوان پيشنهاد سرآشپز شنيده‌ايد. همين موضوع مي‌تواند گواه صحبت‌هاي آقاي «ن» باشد که «فروشگاه‌هاي عرضه کننده کارت، هر کارتي را که ما معرفي مي‌کنيم مي‌فروشند».
او اضافه مي‌کند: ISPها نمي‌توانند رابطه‌اي را که بين ما و مشتريان بازار برقرار شده، انکار کنند و اگر نارضايتي هم وجود دارد به‌اين دليل است که نمي‌خواهند بپذيرند پخش کارت‌هايشان در اختيار يک شرکت پخش‌کننده باشد.اين درحالي است که بسياري از مديران شرکت‌هاي ‌اينترنتي از نحوه کار توزيع‌کنندگان کارت اظهار نارضايتي مي‌کنند. مدير فروش يکي از شرکت‌هاي‌ اينترنتي در‌اين باره مي‌گويد: توزيع‌کنندگان کارت‌هاي ‌اينترنتي واسطه‌هايي هستند که يک شبکه فوق‌العاده قدرتمند را اداره مي‌کنند. آنها در قبال خريد حجم زيادي از کارت‌هاي يک شرکت با تخفيفات بالاي 40‌درصد به صورت چك‌هاي هشت ماهه، کارت‌ها را با تخفيف کمتر يعني تا سقف 500تومان زير قيمت درج شده بر روي کارت در اختيار فروشگاه‌هاي عرضه‌کننده مي‌گذارند.
اين روش معامله از لحاظ قانوني هيچ مشکلي نداشته و به قول معروف مو لاي درزش نمي‌رود. اما واقعيت‌اين است که باعث ورشکستگي شرکت‌هاي ضعيف‌تر و سودآوري بسيار ناچيز ساير شرکت‌ها مي‌شود.
شرکت‌هاي ISP، پهناي باند خود را به‌صورت نقدي خريداري کرده و آن را بين کاربران خود توزيع مي‌کنند در نتيجه بايد بتوانند هرچه سريع‌تر آن را بفروشند. تا پيش از‌اين مخابرات پهناي باند اختصاص يافته به ICP‌ها را به صورت دوماهه و پيش پرداخته واگذار مي‌کرده است که‌اين مدت زمان به تازگي به يک ماه کاهش يافته است. در نتيجه شرکت ديتا، پول پهناي باند اختصاص يافته به ICPها را يک ماه قبل از ارائه سرويس به آنها به صورت نقد دريافت مي‌کند. ICPها نيز که در حقيقت توزيع کننده پهناي باند به شرکت‌هاي ارائه‌دهنده خدمات‌ اينترنتي (ISP) هستند با توجه به نحوه خريد‌اين شرکت‌ها گاهي تخفيفاتي براي آنها در نظر گرفته که‌اين تخفيفات بيشتر در نحوه پرداخت خلاصه مي‌شود.
در نتيجه در شرايطي که بخش قابل توجهي از بازار‌ اينترنت در اختيار شبکه توزيع قرار دارد، ريسک‌پذيري آنها بسيار بالا رفته و لاجرم براي بقا در بازار بايد با تمام شرايط واسطه‌گران کنار بيايند.
واسطه‌هاي پولدار
عرضه خدمات‌اينترنتي در‌ايران به دليل ماهيت زير ساخت‌هاي ارتباطي کشور از لحاظ کيفي در سطح مطلوبي قرار ندارد.بنا بر اظهارات کارشناس سرعت و کيفيت ‌اينترنت در‌ايران از يک وضعيت يکنواخت و کسل‌کننده‌اي برخوردار است و در عمل به دليل قيمت بالاي مخابرات از يک سو و ضعف در زيرساخت‌هاي ارتباطاتي و نيز‌ايجاد رانت‌هاي مخفي در‌اين حوزه براي برخي از شرکت‌هاي توزيع‌کننده بزرگ از سويي ديگر، امکان رقابت ارائه دهندگان خدمات برروي کيفيت و سرعت ممکن نيست به همين جهت محور اصلي رقابت شرکت‌ها بر روي قيمت خدماتي است که عرضه مي‌کنند.
اما باز هم يک مشکل وجود دارد. ISP‌ها با قيمت شکني به مصاف رقباي خود نمي‌روند بلکه تلاش مي‌کنند با اختصاص‌درصد بيشتري از تخفيف به شبکه توزيع با يکديگر به رقابت بپردازند. به زبان ساده‌تر شبکه توزيع بيشتر کارت‌هايي را به دست کاربران ‌اينترنت مي‌رساند که از تخفيف بالاتري برخوردار باشند.
به گفته کارشناسان و منابع آگاه در‌اين حوزه، نرخ سود پخش‌کننده‌هاي کارت بين 17 تا 45‌درصد است و اگر زماني يکي از ISP‌ها به پول نقد نياز داشته باشد پخش‌کننده‌هاي کارت با سود 50‌درصد يا بالاتر اقدام به خريد نقدي کارت‌هاي ISP مذکور مي‌کنند. البته در همين رابطه شنيده مي‌شود که در بسياري از موارد‌اين تخفيفات به 60 الي 70‌درصد نيز مي‌رسد.
بديهي است در چنين فضايي، ‌اين شبکه توزيع است که با سفارش خاص خود به عوامل فروش مي‌تواند سرنوشت يک ISP را رقم بزند. البته در برخي از موارد نيز واسطه‌ها خود به توليد و توزيع کارت مي‌پردازند.
در برخي از موارد مارک‌هاي غيرمعروفي در بازار ديده مي‌شود که از سوي فروشندگان به مخاطبان پيشنهاد مي‌شود. ‌اين کارت‌ها در حقيقت همان کارت‌هايي است که واسطه‌ها سفارش آن را به شرکت‌هاي‌اينترنتي مي‌دهند.
شرکت‌هاي ارائه دهنده خدمات‌اينترنتي ISP براي فراهم کردن امکان اتصال کاربران به ‌اينترنت هزينه‌هاي سنگيني را صرف حقوق و دستمزد نيروي انساني متخصص، مخارج جاري اداره شرکت، خريد پهناي باند، تجهيزات فني، ماليات و غيره متحمل مي‌شوند.
با‌اين وجود براي بقا در بازار و تامين هزينه‌هاي خود چاره‌اي ندارند جز ‌اينکه تقريبا نيمي‌ از بهاي خدمات فروخته شده از طريق کارت را به شبکه توزيع بدهند. ‌اين به مفهوم کسب حداقل سود و بعضا تقبل ضرر و زيان از سوي شرکت‌هاي ‌اينترنتي است. به همين جهت به جرات مي‌توان گفت: سود بازار‌ اينترنت مستقيما به جيب شبکه‌هايي سرازير مي‌شود که واسطه عرضه و تقاضاي خدمات‌اينترنتي بوده و انحصار ‌اين بازار را در اختيار دارد.
شبکه هوشمنديا واسطه هوشمند
اما در‌اين ميان سود سرشار موجود در بازار فروش كارت اينترنت و تلفن از ديد شرکت مخابرات‌ايران مخفي نماند. از سويي ديگر ضرر و زيان ناشي از دلال بازي‌هاي موجود در‌اين حوزه نيز فرياد شرکت‌هاي‌ اينترنتي را برآورد. در نتيجه شرکت مخابرات با به‌کارگيري سرويس PRM تصميم گرفت به نوعي شرکت‌هاي ارائه دهنده خدمات‌اينترنتي را در نحوه بازاريابي خدمات خود ياري رسانند.
اينترنت هوشمند، فناوري است که شايد يک سالي از عمر آن نمي‌گذرد. در‌اين سرويس مشترک بدون وارد کردن نام کاربري و رمز به شبکه ‌اينترنت متصل شده و هزينه استفاده از‌اينترنت را دو ماه بعد و از طريق قبض تلفن ثابت پرداخت مي‌کند. اين سرويس به نوعي انحصار در بازار كارت اينترنت را از بين برده است اما قيمت بالاي 300 تومان براي هر ساعت که توسط تمامي‌ارائه دهندگان نيز رعايت مي‌شود از سويي و ارائه کيفيت نامطلوب و سرعت بسيار پايين در برخي از ساعات شبانه روز از سويي ديگر باعث شده تا‌ اينترنت هوشمند ‌اين روزها از اقبال کمتري برخوردار باشد. در اين بين، ارائه‌دهندگان خدمات ‌اينترنتي نيز دل خوشي از ‌اين سرويس ندارند. آنها مي‌گويند تا پيش از‌اين براي فروش کارت‌هايشان مجبور بودند 30 تا 40‌درصد از مبلغ فروش را به دلالان بازار بدهند و در حال حاضر نيز مخابرات در ازاي ارائه‌ اين سرويس از شرکت‌هاي ‌اينترنتي 30‌درصد مبلغ فروش يعني 90 تومان دريافت مي‌کند. اما‌اين تمام داستان نيست چراکه علاوه بر مبلغ فوق، مخابرات 6‌درصد نيز به عنوان ماليات و عوارض از شرکت‌ها دريافت مي‌کند که آن هم مي‌شود 18 تومان، حال آنکه در کارت‌هاي‌ اينترنتي ‌اين 6‌درصد وجود ندارد. در نتيجه از مبلغ 300 توماني که براي هر ساعت استفاده از‌اينترنت هوشمند توسط کاربران پرداخت مي‌شود 108 تومان آن به مخابرات تعلق دارد.
به گفته مديران شرکت‌هاي ‌اينترنتي، بحث لاوصولي را نيز بايد بر معايب فوق اضافه کرد. چرا که در برخي از موارد کاربران يا قبض تلفن خود را پرداخت نمي‌کنند و يا چندين ماه بعد و با تاخير پرداخت مي‌کنند و‌اين درحالي است که تمام هزينه‌هاي يک شرکت ارائه دهنده خدمات‌اينترنتي که در بالا نيز به آن اشاره شده به صورت نقدي و در برخي از موارد نيز پيش پرداختي محاسبه مي‌شود. بحث عدم کيفيت در شبکه هوشمند نيز به مشکلاتي از همين دست باز مي‌گردد.
کارشناسان مي‌گويند: به دليل عدم امکان دسترسي آنلاين به خدمات پرداخت و دريافت الکترونيکي نه تنها بازار ‌اينترنت بلکه در بسياري از کالاهاي مشابه و حتي غير مشابه معضلات واسطه‌گري و دلال بازي وجود دارد. در نتيجه و با نفوذي که ‌اين افراد در عوامل عرضه دارند مي‌توانند به سادگي بخش عظيمي‌از سود ‌اين بازار را جذب کنند.
به گفته مديران شرکت‌هاي‌ اينترنتي، ‌اين روش توزيع خدمات دسترسي به‌اينترنت، بخش اقتصادي ‌اين صنف را به شدت آسيب‌پذير کرده و سود شرکت‌ها را بسيار پايين آورده است. به گفته آنها اگر مشکلات پرداخت الکترونيکي وجوه در کشور برطرف شود، کارت‌هاي ‌اينترنت به تدريج از فرآيند عرضه حذف شده و کاربران مي‌توانند به صورت آنلاين و از طريق کارت اعتباري اقدام به خريد خدمات دسترسي به‌اينترنت کنند.
نتيجه ‌اينکه در حال حاضر شرکت‌هاي بسياري با سرمايه‌گذاري‌هاي کلان وارد بازار ‌اينترنت شده و به دليل فضاي انحصاري که شبکه توزيع کارت‌هاي ‌اينترنتي ‌ايجاد کرده است، يا در آستانه ورشکستگي قرار دارند و يا زيان‌هاي مالي سنگيني را متحمل مي‌شوند که در نهايت باعث کاهش شديد حاشيه امن اقتصادي در‌اين بازار شده است. حال‌اين پرسش مطرح است که‌ آيا مي‌توان بر روي شبکه‌اي تا ‌اين حد گسترده، با نفوذ و پر قدرت نام مافياي كارت اينترنت نهاد و با آن برخورد کرد و يا ‌اينکه بايد قواعد بازي را که دلالان کلان كارت اينترنت ترسيم کرده‌اند را بدون چون و چرا و به عنوان يک اصل مسلم پذيرفت؟