بزرگراه فناوري - وبلاگ‌نويسي پديده‌اي است که بيش از يک دهه از وقوع عمر آن در دنياي مجازي مي‌گذرد. اما علي‌رغم گذشت اين مدت کوتاه، وبلاگ‌نويسي از آغاز تاکنون با کش و قوس‌هاي فراواني به‌ويژه در ايران همراه بوده است.

پيدايش وبلاگ‌نويسي به سال 1994 بازمي‌گردد. هنگامي که "جو هاستين" و "براد فيپتريک" از نوعي تقويم روزانه آنلاين (online Dairy) براي حضور پيوسته خود در فضاي مجازي استفاده کردند. اما واژه وبلاگ‌نويسي براي نخستين بار در سال 1997 توسط "جورج بارگر" و واژه بلاگر توسط "مرهولز" مطرح شد.

از آن سال تاکنون پديده وبلاگ‌نويسي تا بدان‌جا پيش رفته است که پيش‌بيني مي‌کنند در هر ثانيه يک وبلاگ ساخته مي‌شود و به‌طور کلي بيش از 2/27 ميليون وبلاگ فعال در دنيا وجود دارد. بر اساس بررسي‌هاي انجام شده روزانه بيش از 75 هزار وبلاگ به وبلاگ‌هاي قبلي اضافه مي‌شود و هر پنج ماه و نيم تعداد کل وبلاگ‌هاي ساخته شده دو برابر افزايش پيدا مي‌کند.

در ايران نيز وبلاگ‌نويسي طي چند سال اخير با توجه به موقعيت‌هاي گوناگون کارکردهاي متفاوتي داشته است. چهار سال بعد از پيدايش، اين پديده در سال 1380 وارد ايران شده و پس از مدت کوتاهي نيز جاي خود را باز کرد. اهميت نوشتن در وبلاگ را از آن‌جايي مي‌توان دريافت که پيش از اين وبلاگر‌هاي ايراني از لحاظ تعداد و کميت جايگاه مناسبي را در دنيا به‌خود اختصاص مي‌دادند. اما تازه‌ترين بررسي‌هاي آماري نشان مي‌دهد تعداد وبلاگر‌هاي ايراني به ميزان قابل توجهي کاهش پيدا کرده، به‌طوري که باعث افت جايگاه ايران و فروکش ‌کردن تب وبلاگ‌نويسي طي يک سال اخير شده است.

بر اساس اين گزارش، به‌طور کلي پنج سرويس‌دهنده عمده وبلاگ در ايران وجود دارد که شامل بلاگ‌اسکاي، بلاگفا، ميهن‌بلاگ، پرشين‌بلاگ و پارسي‌بلاگ است.

کارشناسان پيش‌بيني مي‌کنند کاهش تعداد وبلاگر‌هاي ايراني و افزايش سايت‌هاي مستقل جهت وبلاگ‌نويسي ارتباط تنگاتنگي با نوع خدمات سرويس‌دهندگان وبلاگ دارد و مي‌تواند عامل اصلي اين قضيه باشد.

البته در اين ميان سرويس‌دهندگان وبلاگ نيز با موانعي مواجهند که مي‌تواند منجر به کاهش تعداد وبلاگر‌هاي ايراني شود. اين در حالي است که اشتياق وبلاگر‌ها روز به‌روز براي استقلال و حضور در محيط‌هاي وب شخصي افزايش پيدا مي‌کند. اين موضوع ما را بر آن داشت تا به بررسي دلايل افت جايگاه ايران بپردازيم.

بر اساس اين گزارش، پيش‌بيني مي‌شود عدم تامين امنيت وبلاگر‌ها، نبود امکان انتقال محتوا، محدوديت در ايجاد آدرس، نمايش اجباري تبليغات ناخواسته، محدوديت قالب طراحي صفحه و غيره از عوامل اصلي کوچ وبلاگر‌ها براي ايجاد پايگاه مستقل در محيط وب محسوب شوند.

اما پيش از هر چيز بهتر است ابتدا به تعريف وبلاگ‌ بپردازيم.

کاهش جهاني رتبه وبلاگ‌هاي فارسي

آخرين بررسي‌هاي انجام شده توسط پايگاه اينترنتي blogcensus نشان مي‌دهد، رتبه زبان فارسي در وبلاگ‌هاي مورد استفاده نسبت به دو سال گذشته، پنج رده کاهش داشته است. اين بررسي که پيرامون 25 زبان به‌کار گرفته شده در وبلاگ‌هايي که حجم آن‌ها بالاي 500 بايت است صورت گرفته، حاکي از اين مطلب است که وبلاگ‌هاي فارسي‌زبان رتبه دهم را به‌خود اختصاص داده‌اند. بدين ترتيب هنگام مقايسه آخرين وضعيت با آمار دو سال گذشته معلوم مي‌شود با پنج رتبه تنزل روبه‌رو بوده‌ايم. اين تحقيق، همچنين نشان مي‌دهد برخي زبان‌هايي که پيش از اين در رتبه‌هايي پايين‌تر از فارسي قرار داشته‌اند با صعود مواجه شده‌اند.

در اين بررسي بيش از دو ميليون و 865 هزار و 107 وبلاگ در دنيا به‌عنوان جامعه آماري مورد شناسايي قرار گرفته که تنها تعداد يک ميليون و 800 هزار و 970 وبلاگ در حالت فعال (Active blog) قرار داشتند.

کاهش سهم سرويس‌دهنده‌ها

شاخص ديگري که توسط پايگاه اينترنتي blogcensus مورد بررسي قرار گرفته است، سهم سرويس‌دهنده‌هاي وبلاگ (Market Share) از بازار فعلي است. به‌گونه‌اي که در اين بررسي، محققان بيشترين ابزارهايي را که در مراکز سرويس‌دهنده وبلاگ‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند، تجزيه و تحليل کردند.

بر اساس اين گزارش از ميان 30 سرويس‌دهنده وبلاگ، تنها سرويس‌دهنده ايراني blogsky (بلاگ‌اسکاي) موفق به کسب رتبه 21 شد، که اين رقم نيز نسبت به سال‌هاي گذشته افت قابل توجهي را نشان مي‌دهد. البته قابل ذکر است در اين بررسي نرم‌افزارهاي شخصي کاربران و برنامه‌نويسي HTML که معمولا به‌صورت شخصي مورد استفاده قرار مي‌گيرند محاسبه نشده است.

گفتني است در اين تحقيق Blogspot رتبه اول و [Joueb [FR رتبه آخر را کسب کرد.

دغدغه‌اي به‌نام امنيت

همان‌طوري که پيش از اين نيز ذکر شد، در حالي سهم سرويس‌دهنده‌هاي ايراني وبلاگ از بازار فعلي کاهش پيدا کرده است که عوامل متعددي در شکل‌گيري اين روند نقش دارند. کارشناسان يکي از دلايل افت ميزان نوشتن در وبلاگ‌ را اين‌گونه ارزيابي مي‌کنند: عدم تامين فضاي تبادل اطلاعات در محيط وبلاگ‌ها توسط سرويس‌دهندگان مي‌تواند از عوامل اصلي اين جابه‌جايي محسوب شود، به‌گونه‌اي که امروزه يکي از کليدي‌ترين شاخص‌ها براي انتخاب نوع ميزباني وبلاگ، موضوع امنيت فضاست. اين در حالي است که در برخي موارد اطلاعات موجود در وبلاگ‌ها توسط هکرها به‌راحتي خدشه‌دار مي‌شود و مورد تعرض قرار مي‌گيرد. البته در زمينه عدم تامين فضاي امنيت مي‌توان گفت سهولت دسترسي به رمز عبور مورد نظر نيز از مواردي است که معمولا اطلاعات وبلاگر‌ها را تهديد مي‌کند. اين اطلاعات معمولا در حالي از دسترس وبلاگر‌ها خارج مي‌شوند که بازيابي آن‌ها غيرممکن است.

نبود امکان انتقال محتوا

به‌طور کلي هر گاه کاربري امکان وارد کردن (import) محتوا را به‌صورت اختياري دست مي‌گيرد، اين توقع نيز براي او ايجاد مي‌شود که خروج اختياري محتوا (export) را نيز داشته باشد. در حالي که سرويس‌دهندگان وبلاگ اين امکان را براي کاربران خود ايجاد نمي‌کنند.

يکي از وبلاگر‌هايي که مدت‌هاست به‌صورت فعال در فضاي مجازي حضور دارد، در اين زمينه مي‌گويد: بارها پيش آمده که به‌دلايل گوناگوني از جمله ايجاد تنوع، تصميم گرفته‌ام در وبلاگ ديگري حضور پيدا کنم، اما عدم وجود امکانات لازم براي انتقال لينک مورد نظر من را از انجام اين کار منصرف کرده است و باعث شده تا کمتر از سابق در به‌روز رساني وبلاگم تلاش کنم.

حال براي اينکه به ايجاد مسايل اين‌چنيني خاتمه دهم، تصميم دارم به ايجاد يک سايت مستقل با پرداخت هزينه ناچيز اقدام کنم.

عدم اجازه خروج محتوا توسط تامين‌کننده (Provider) در حالي صورت مي‌گيرد که مي‌توان تنها با ايجاد يک فايل ساده و معمولي امکان انتقال محتوا را از يک وبلاگ به وبلاگ ديگر فراهم کرد.


محدوديت در ايجاد چند آدرس

به‌طور حتم هر وبلاگ شخصي که در فضاي مجازي ايجاد مي‌شود، مستلزم داشتن آدرس است. معمولا تامين‌کنندگان صفحات وبلاگ به کاربر اجازه مي‌دهند که دوگونه آدرس براي خود ايجاد کنند. به اين مفهوم که مي‌توان ابتدا عنوان سرويس‌دهنده را قيد و سپس اسم انتخابي کاربر را درج کرد و يا اينکه عکس اين قضيه حاکم شود. يعني ابتدا اسم کاربر و سپس سرويس‌دهنده مورد استفاده قرار گيرد. تحقيقات نشان مي‌دهد اغلب کاربران ترجيح مي‌دهند اسم سرويس‌دهنده پس از عنوان انتخابي آن‌ها قرار گيرد. در اين ميان وجود محدوديت آدرس در وبلاگ‌ها نيز از ديگر عواملي است که باعث مي‌شود وبلاگر‌ها به‌سمت ايجاد پايگاه‌هاي مستقل روي آورند و با درست کردن آدرس‌هاي مجزا اقدام به ايجاد و عرضه اطلاعات در فضاي مجازي کنند، زيرا معمولا استفاده از آدرس‌ سرويس‌دهنده در کنار اسم انتخابي کاربر مورد علاقه وبلاگر‌ها، به‌ويژه حرفه‌اي‌ترها نيست.

نمايش اجباري تبليغات ناخواسته

يکي از موضوعاتي که هم‌زمان با آغاز پديده وبلاگ‌نويسي مورد توجه کارشناسان علوم ارتباطات جمعي قرار گرفته، نمايش اجباري تبليغات ناخواسته در صفحات وبلاگ است.

يکي از استادان علوم ارتباطات در اين زمينه مي‌گويد: وقتي کاربري براي ايجاد صفحه وب رايگان سراغ سرويس‌دهنده‌هاي موجود مي‌رود، ابتدا از وجود تبليغات در صفحه خود خشنود است، درست مانند مشترکي که به‌تازگي صاحب تلفن‌همراه شده است و از دريافت SMS ناخواسته خوشحال مي‌شود، اما پس از مدتي آن‌ را حضور اجباري در محيط شخصي مي‌داند و مغاير با انتخاب آزادانه ارزيابي مي‌کند و به‌دنبال اتخاذ روشي است که بتواند در فضاي خود اعمال حاکميت کند. در حالي که هرگز موفق به انجام اين امر نمي‌شود.

البته ضمن بستن پنجره آگهي ناخواسته مي‌توان مانع نمايش آگهي بازرگاني شده اما نمي‌توان در وجود يا عدم وجود آن دخل و تصرف کرد.

محدوديت قالب طراحي صفحه

اکثر سرويس‌دهندگان وبلاگ معمولا قالب‌هاي خاصي را براي صفحات در نظر مي‌گيرند به‌طوري که کاربر مي‌تواند با انتخاب کد مورد نظر فضاي خود را انتخاب کند. اين مسئله به‌خودي خود باعث ايجاد محدوديت قالب صفحه مي‌شود و به نوعي گرافيک اجباري را به کاربر تحميل مي‌کند.

به‌عقيده کارشناسان بي‌اختياري در طراحي صفحه و انتخاب گرافيک فضا از جمله پارامترهايي است که مي‌تواند در بلندمدت از عوامل ايجاد تاخير در به‌روزرساني وبلاگ‌ها توسط وبلاگر‌ها شود، زيرا به‌طور طبيعي پس از گذشت مدتي کاربر از ديدن محيط تقريبا يکسان فضاي وبلاگ خود دچار نوعي يکنواختي مي‌شود و همين قضيه باعث مي‌شود تا به شيوه‌هاي ديگر به حضور حرفه‌اي در محيط وب بينديشد.

وضع قوانين سليقه‌اي

وضع قوانين سليقه‌اي و گوناگون توسط سرويس‌دهنده‌ها نيز از جمله مواردي است که گاهي مي‌تواند وبلاگر‌ها را با مشکل مواجه کند. البته ممکن است اين قوانين به‌صورت شفاف توسط سرويس‌دهنده ذکر نشود و در قالب مواردي چون آموزش وبلاگ‌نويسي در اختيار کاربر قرار گيرد. اما در همين حد نيز کافي است تا کاربر موافقت خود را اعلام کند، زيرا بدين ترتيب مشمول رعايت يک‌سري قوانين خواهد شد که به‌صورت منطقي يا غيرمنطقي تدوين شده‌اند و کاربر نيز ملزم به پذيرفتن آن‌هاست.

بر اساس اين گزارش مشاهده شده برخي از سرويس‌دهنده‌هاي ايراني نيز بدون اعلام قوانين از پيش تعيين شده، آن‌ها را به‌صورت جاري به‌موجب اجرا مي‌گذارند و کاربر را به‌صورت کاملا غيرشفاف ملزم به پذيرفتن مي‌کنند.

کارشناسان معتقدند ضرورت وضع و اجراي قوانين شفاف و غيرسليقه‌اي از جمله مواردي است که مي‌تواند در حل اين مشکل کمک‌هاي قابل توجهي کند.

البته قابل ذکر است که به گفته معصومي، مدير روابط عمومي اداره مطبوعات داخلي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سرويس‌دهندگان وبلاگ هيچ‌گونه مجوزي براي فعاليت خود در کشور اخذ نمي‌کنند و همين مي‌تواند عدم وضع قوانين شفاف و جاري شدن مقررات سليقه‌اي را تشديد کند.

مسدود کردن لينک‌هاي رقيب را مي‌توان نمونه‌اي از اين قوانين دانست.

سرويس‌ نامناسب

هرچند که اختصاص صفحات وب توسط سرويس‌دهندگان به وبلاگر‌ها رايگان صورت مي‌گيرد، اما اين مسئله نمي‌تواند دليلي براي سرويس‌دهي نامناسب باشد. بنابراين عدم دسترسي به مديريت سايت، بروز مشکلات فني و سرويس‌دهي نامناسب نيز مي‌تواند از ديگر عوامل کوچ وبلاگر‌هاي حرفه‌اي محسوب شود.

امير رحماني، يکي از وبلاگر‌هاي قديمي در اين زمينه مي‌گويد: بروز مشکلات فني و عدم سرويس‌دهي مناسب باعث شده تا در دسترسي به اطلاعات خود در وبلاگم دچار اختلال شوم و از آن‌جايي که رفع نقص فني ايجاد شده در وبلاگ از عهده وبلاگر خارج است، بنابراين کاري نمي‌توانيم بکنيم. همين مسئله موجب شد تا علي‌رغم هزينه‌هاي موجود براي راه‌اندازي يک سايت، براي ايجاد يک پايگاه مستقل اقدام کنم.

وي مي‌گويد: به اين ترتيب نيز خود شخصا علاوه بر آشنايي و يادگيري برخي از مسايل فني در مديريت يک سايت، از کم و کيف و زمان رفع مشکلات فني سايت نيز آگاه مي‌شوم. چراکه گاهي اوقات و در زمان قطع بودن (Down) يک سرويس‌دهنده وبلاگ هيچ راه ارتباطي با ايشان فراهم نبوده و چاره‌اي به‌جز انتظار نيست.

البته قابل ذکر است که وجود ترافيک بالا در پايگاه‌هاي وبلاگ‌دهنده مي‌تواند از عوامل شکل‌گيري و بروز مشکلات فني در سايت شود.

لزوم ذکر هويت حقيقي

بررسي يکصد وبلاگ سياسي و اجتماعي در طول تابستان و پاييز سال 1384 نشان مي‌دهد، از مجموع اين وبلاگ‌ها تنها 29 درصد ترجيح داده‌اند با نام اصلي خود وبلاگ بنويسند. اين مسئله خود نمايانگر ترس و نگراني وبلاگ‌نويسان از افشاي نام حقيقي‌شان جهت جلوگيري از هر گونه عواقب احتمالي در برخورد با ايشان است. در صورتي که عدم ذکر نام وبلاگ‌نويس مي‌تواند سبب تندتر شدن گرايش‌ها شده و مرز واقعيت تا شايعه را مخدوش کند.

بر اساس اين گزارش، ايجاد سازوکار مناسب توسط سرويس‌دهنده‌ها براي ذکر هويت حقيقي وبلاگرها مي‌تواند تا ميزان قابل توجهي به رفع اين مشکل کمک کند. زيرا قادر است وبلاگ‌ها را از محلي براي اظهارنظرهاي شخصي به پايگاه‌هايي جدي‌تر و ضمنا قابل استناد تبديل کند.

در اين ميان مرور روند فيلترينگ وبلاگ‌هاي ايراني نيز نشان مي‌دهد، ابتدا وبلاگ‌هايي مورد پالايش قرار مي‌گيرند که نام نويسنده آن‌ها مجازي بوده و از نام مستعار براي انعکاس افکار خود استفاده کرده است.

احتمال تخريب سرويس‌دهنده از طرف رقبا

سرويس‌دهنده‌هاي وبلاگ معمولا در برابر احتمال هک شدن از جانب سرويس‌هاي رقيب قرار دارند. کارشناسان معتقدند يکي از روندهايي که متاسفانه طي سال‌هاي اخير رواج يافته است، از ميان برداشتن هرچند مقطعي سرويس‌هاي وبلاگ‌دهنده توسط يکديگر است. به گونه‌اي که احتمال حمله هکرها به پايگاه‌هاي وبلاگ‌دهنده، مي‌تواند همواره يکي از دغدغه‌هاي اساسي سرويس‌دهندگان باشد.

کما اينکه چندي پيش نيز ملاحظه شد سرويس‌دهنده‌اي مورد حمله هکرهاي پايگاه رقيب قرار گرفت و بدين ترتيب متحمل خسارت‌هاي قابل توجهي شد.

افزايش ريسک فيلتر شدن

يکي ديگر از مشکلاتي که همواره مي‌تواند وبلاگرهاي حرفه‌اي را تهديد کند، افزايش ريسک فيلتر شدن به‌صورت دسته‌جمعي است.

زيرا معمولا عملکرد پالايش وبلاگ‌ها به‌صورت کلي انجام مي‌پذيرد و اين احتمال نيز وجود دارد که وبلاگي بدون داشتن هيچ مورد خاص در کنار ساير وبلاگ‌ها فيلتر شود. از اين‌رو وبلاگر حرفه‌اي اين احتمال را نيز در نظر مي‌گيرد که هر لحظه ممکن است وبلاگ وي در کنار ساير وبلاگ‌هاي مسئله‌دار قرباني شود.

يک وبلاگ‌نويس در اين زمينه مي‌گويد: به‌علت افزايش وبلاگ‌هاي غيراخلاقي، اين هراس وجود دارد که وبلاگ من نيز در کنار ساير وبلاگ‌ها فيلتر و باعث عدم دسترسي من به محتويات شود. از اين‌رو در صددم تا با اتخاذ شيوه‌هاي ديگري خطرپذيري فيلتر شدن را به حداقل برسانم.

نتيجه‌گيري
در نهايت با توجه به تمامي فاکتورهايي که پيش از اين ذکر شد، مي‌توان گفت بي‌گمان ادامه روند مذکور يعني جدا شدن وبلاگرهاي قديمي و حرفه‌اي از مجموعه سرويس‌دهنده، امري محتوم است.

کما اينکه گزارش آماري افت زبان فارسي و جايگاه سرويس‌هاي ايراني در دنيا نيز خود گوياي همين امر است. چنانچه کارشناسان نيز معتقدند حضور در وبلاگ‌ها معمولا توسط کاربراني صورت مي‌گيرد که به تازگي حضور در محيط وب را تجربه مي‌کنند و مي‌خواهند با دنياي مجازي آشنا شوند. از اين‌رو محيط وبلاگ با تمام مشخصه‌هاي موجود محل مناسبي براي انجام آزمون و خطاي وبلاگرها جهت کسب آمادگي براي حضور جدي و تاثير‌گذار محسوب مي‌شود.

اما به‌نظر مي‌رسد سرويس‌دهنده‌ها نيز بتوانند به‌علت در اختيار گذاشتن فضاي مناسب در محيط وب براي دسترسي کاربران تازه‌وارد همچنان به حيات خود ادامه دهند. زيرا با توجه به ايجاد محيط‌هاي کاملا ساده، وبلاگ‌ها محل گذر مناسبي براي وبلاگرهاي تازه‌وارد امروزي و صاحبان پايگاه‌هاي مستقل فردا به‌حساب مي‌آيند.