آيت الله صدوقي رحمه الله، در هشتم صفر 1327 (ه . ق) در شهر يزد متولد شد . پدرش ميرزا ابوطالب، فرزند محمدرضا و او فرزند آخوند ملا مهدي بود . آيت الله صدوقي در سن هفت‏سالگي، پدر و در نه سالگي، مادرش را از دست داد و از آن پس حت‏سرپرستي پسرعمويش، ميرزا محمد کرمانشاهي قرار گرفت (1) . به اعتقاد همگان اين خاندان پاسداران شريعت‏بودند و ملامحمد مهدي که در عصر فتحعلي شاه مي‏زيست، به دليل ظلم ستيزي‏اش، مورد غضب شاه قرار گرفت و از کرمانشاه به يزد تبعيد شد . آيت الله صدوقي، دروس ابتدايي را در مکتب خانه، به پايان رساند و در 13 سالگي وارد مدرسه عبدالرحيم‏خان شد. پس از اتمام جامع المقدمات و قوانين راهي مدرسه چهارباغ اصفهان شد و يک سال بعد به يزد بازگشت (2) .
وي در 22 سالگي (1349) به قم هجرت کرد و به دليل فضايل اخلاقي و امانتداري به سرعت مورد توجه بسياري قرار گرفت . در قم از محضر آيات عظام; عبدالکريم يزدي، سيد صدرالدين صدر، محمد تقي خوانساري، محمد حجت کوهکمره‏اي بهره برد . معظم له امر تحصيل و تدريس را در اولويت قرار داد و لذا به يکي از اساتيد برجسته حوزه علميه قم مبدل گرديد . از جمله بزرگاني که از محضر او خوشه‏چيني کردند مي‏توان از آيات عظام و بزرگاني چون فاضل لنکراني، شهيد قدوسي، شهيد مطهري، محمد تقي جعفري، احمد جنتي و سيدهاشم رسولي محلاتي ياد کرد (3) .
شهيد صدوقي رحمه الله مبارزه را از دوران رضاخان آغاز کرد; عصري که شاه عزم خود را براي نابودي حوزه علميه قم جزم کرده بود . با ورود امام خميني رحمه الله به صحنه، مبارزات شهيد صدوقي هم شدت بيشتري يافت . او از فدائيان اسلام، مسلمانان لبنان و امام موسي صدر حمايت مي‏کرد .
در بهمن ماه سال 1330 همزمان با رحلت آقا شيخ غلامرضا فقيه خراساني، با درخواست مردم و توصيه امام رحمه الله، به يزد رفت (4) و دامنه مبارزاتش را گسترش داد . اين امر باعث‏شد تا مردم يزد و شهرهاي مجاور به صحنه مبارزه عليه حکومت پهلوي کشانده شوند و در وقايع پانزده خرداد و مبارزه با مظاهر فساد و تمدن منحط غربي، کشف حجاب، تبديل تاريخ شمسي به شاهنشاهي، جشنهاي هنر و ... حضوري موثر داشته باشند . شهيد صدوقي هر از چند گاهي به تبعيديان سر مي‏زد و از آنها دلجويي مي‏نمود .
پس از پيروزي انقلاب، به فرمان حضرت امام، معظم له به امامت جمعه يزد منصوب گرديد . ايشان به اقدامات فرهنگي و عمراني فراواني دست زد که مي‏توان به تعمير 18 مسجد، تاسيس و تعمير 19 مدرسه علوم ديني، تاسيس سازمانهاي خيريه و بنياد صدوق قم به مساحت 220 هزار متر مربع و . . . اشاره نمود .
وي به دليل تاثيرگذاري فراوان در جريان انقلاب، به شدت مورد خشم دشمنان انقلاب قرار داشت و چند بار نيز مورد سوء قصد قرار گرفت . سرانجام در رمضان سال 1360 (ه . ش) بعد از نماز پرشکوه جمعه، مورد حمله منافقي سياه دل قرار گرفت و در سن 75 سالگي شربت وصال محبوب را سرکشيد .
امام در پيام تسليتي چنين فرمودند: «اينجانب دوستي عزيز که بيش از سي سال با او آشنا و روحيات عظيمش را از نزديک درک مي‏کردم، از دست دادم و اسلام خدمتگذاري متعهد و ايران فقيهي فداکار و استان يزد سرپرستي دانشمند را از دست داد . (5) »
مقام معظم رهبري درباره ايشان فرمودند: «او تسليم و مطيع امام بود; فکرش و عقيده‏اش و عملش در جهت و در خط فکر عقيده و عمل امام بود و هيچگونه راي و فکري را بر راي و فکر امام ترجيح نمي‏داد . به همين دليل بود که از اول انقلاب تا آخر، مواضع ايشان يک مواضع صد در صد صحيح و درست‏بود . (6) » اينک که در آستان سالگشت ‏شهادت اين فقيه مبارز قرار گرفته‏ايم، با گوشه‏هايي کوتاه از زندگي و مبارزات او در راه دفاع از ارزشهاي ديني آشنا مي‏شويم .

رويکرد به جوانان

آيت الله صدوقي که در سن 45 سالگي به يزد بازگشت، نسبت‏به جوانان رويکردي مثبت داشت‏به گونه‏اي که در اندک زماني پس از ورود، مسجد حظيره برخوردار از يک نماز جماعت‏با صفهاي مملو از جوانان شد . گاهي جوانان در ايام امتحانات براي درس خواندن به مسجد مي‏آمدند; البته به مقتضاي شور جواني، سر و صدا مي‏کردند و اين بر برخي نمازگزاران گران مي‏آمد; لذا نامه‏اي به آيت الله صدوقي نوشتند که «مسجد خانه خداست نه جاي بي‏ادبي، فکري به حال اين جوانها بکنيد که به مسجد نيايند .» آيت الله صدوقي رحمه الله به شدت از اين طرز تفکر ناراحت‏شد و گفت: «بگذاريد جوانها با مسجد انس بگيرند و آشنا شوند . مسجد که فقط براي کهنسالان و بازنشستگان نيست . اينها اميد کشورند . روزي مي‏آيد که اينها چرخ عظيم اجتماع را به حرکت در مي‏آورند .» طولي نکشيد که الفت او با جوانان بيشتر شد و سه شنبه شبها جلساتي با حضور 50 الي 60 جوان پيرامون مسايل ديني و اجتماعي شکل گرفت (7) . طبق گزارشهاي ساواک - معمولا - مبارزين اطراف وي از جوانان بودند .

مخالفت‏با بهائيان

ايران عصر پهلوي; جولانگاه بهائيان بود و آنان در پي تسلط بر منابع مالي و توليدي کشور مي‏کوشيدند; در مقابل، علماي دين در تلاش بودند تا مردم را از مصرف محصولات آنان منع کنند و منابع کشور به خدمت‏بهائيان درنيايد . حضرت آيت الله شهيد صدوقي در يزد براي مبارزه با اين کار از شيوه تکثير اعلاميه مراجع و اطلاع رساني به مردم در مورد تحريم کالاهاي بهائيان استفاده مي‏کرد .
ساواک فعاليت‏شهيد صدوقي براي اطلاع رساني در اين‏باره را چنين گزارش مي‏کند: «شيخ محمد صدوقي، فرزند ابوطالب، پيشنماز مسجد حظيره شهرستان يزد، اعلاميه‏هايي مبني بر تحريم فراورده‏هاي شرکتهاي زمزم و ايران گاز در اختيار دارد و به وسيله چند نفر، بين اهالي توزيع مي‏نمايد . . . . (8) »

مقابله با رباخواري

رباخواري از جمله گناهان اقتصادي بزرگي است که چرخهاي اقتصاد و توليد را متوقف و نظام اقتصادي را فلج مي‏کند، ولي اين مقوله، در حکومت پهلوي به شدت رواج داشت; لذا در مقابله با اين پديده زشت و حرام، حضرت آيت الله صدوقي به ويج‏سنت‏حسنه قرض الحسنه همت گمارد و با تاسيس صندوق قرض الحسنه، افراد زيادي را از دام اين پديده شوم رهايي بخشيد (9) .

مرزبان دينداري

يکي از مومنين يزد که با زني تازه مسلمان ازدواج کرده بود، وفات يافت . همسر و فرزندش بي‏سرپرست ماندند . همکيشان پيشين آن زن به ملامت وي پرداختند و پيشنهاد کردند در صورت بازگشت‏به دين قبلي، به او کمک کنند . شهيد آيت الله صدوقي رحمه الله به محض اطلاع، تمام وجوه شرعي را که به دستش رسيده بود، براي آن خانواده فرستاد و آنان نيز ضمن حفظ دين اسلام، تا مدتها بدون دغدغه روزگار گذراندند (10) .

دفاع فرهنگي

بي‏شک اقدامات فرهنگي مانند چاپ کتبي که به دفاع از تشيع در مقابل تهاجمات مي‏پردازند از جمله عرصه‏هاي دفاع از ارزشهاست . آيت الله صدوقي با اين ديد به چاپ کتاب «تشييد المطاعي و کشف الضغائن‏» همت گمارد . اين کتاب توسط علامه سيد محمد لکنهوي (1260 ق) و در پاسخ به کتاب «تحفه اثناعشريه‏» نوشته شده بود . در پايان مقدمه اين کتاب چنين آمده است: «چون کتاب تحفه اثناعشريه مجددا به چاپ رسيده و پخش شده است; لازم بود جوابش هم چاپ شود . سماحة حجة الاسلام والمسلمين آيت الله صدوقي «ادام الله ظلاله الوارفة‏» امر فرمودند و مخارج چاپ اين کتاب را بذل فرموده، احسان عظيمي به جامعه تشيع فرمودند . (11) »

در برابر طاغوت

بعد از آن که در 25 شهريور 1320، رضاخان با سپردن امور به دست وليعهد خود استعفا داد، سوار اتومبيل شد و به سوي اصفهان رفت . اتومبيل در عباس آباد دليجان خراب شد، شاه ديروز و پدر شاه امروز خواست در فرصتي که ايجاد شده در باغهاي اطراف گردش کند; لذا روانه باغي شد، اما دقايقي بعد معلوم شد باغ توسط آيت الله صدوقي اجاره شده است و معظم له نيز آن روز در باغ بود . وقتي به او خبر مي‏دهند رضاخان مي‏خواهد به باغ شما وارد شود - به دليل تنفر از شاه - مي‏گويد: «به او بگوييد باغ خانوادگي است و نمي‏توان وارد شد .» ، اما رضاخان بي‏اعتنايي مي‏کند و وارد باغ مي‏شود . حضرت آيت الله صدوقي با لباس روحانيت در باغ به راه افتاد و با ابراز ترشرويي و ناخشنودي، نارضايتي خود را بروز داد و شاه را به خشم آورد . شاه نيز مجبور به خروج از باغ شد . محمد رضا شاه که از اين برخورد با پدرش به شدت خشمگين بود، تصميم گرفت در سفر به يزد، آيت الله صدوقي را ادب کند، اما اقتدار و نفوذ شهيد صدوقي نزد مردم مانع از اين عمل گرديد (12) .

حمايت از فدائيان اسلام

آيت الله صدوقي از فدائيان اسلام به شدت حمايت مي‏کرد، به گونه‏اي که خانه‏اش در شهر قم پناهگاه آنان بود . در سال 1330 (ه.ش) وقتي سيد عبدالحسين واحدي (مرد شماره دو فدائيان اسلام) تحت تعقيب قرار گرفت، آيت الله صدوقي او را در خانه‏اش پنهان کرد . ماموران شاه دو مرتبه به منزل او ريختند، ولي بعد از ناکامي از پيدا کردن واحدي، با عذرخواهي از آنجا خارج شدند (13) .

اعلام بيزاري با صدور بيانيه

وقتي فاجعه حمله به مدرسه فيضيه در دوم فروردين ماه سال 1342 به وقوع پيوست، شهيد صدوقي اعلاميه‏اي تحرير کرد و آن را به امضا ديگر علما نيز رساند . طي اين اعلاميه از اقدامات رژيم، چنين اعلام نفرت شده بود: «. . . ضرب و شتم و نهب و قتل عده‏اي از محصلين علوم دينيه در مدرسه فيضيه، قضيه‏اي نيست که زود از خاطر مسلمين محو و نابود شود و جراحات قلوب به مرور التيام پذيرد . اينک در ضمن عرض همدردي، خاطر آقايان محترم را مستحضر مي‏داريم که ماداميکه روح در بدن و نيم جاني در تن است، طبق تصميمات علماي اعلام و راهنماييهاي آيات الله العظام از هيچگونه اقدامي به منظور حفظ احکام و شعائر اسلام فروگذار نخواهيم کرد . (14) »

اعتراض به جشن هاي 2500 ساله و . . .

آن‏گاه که موضوع اعلام تاريخ شاهنشاهي به جاي شمسي مطرح شد و دولت در پي ترويج آن برآمد، علماي دين از جمله آيت الله صدوقي به مخالفت پرداختند . آيت الله صدوقي با فريادي رسا مي‏گفت: «اي مردم! اين حکومتهاي فعلي دستور از خارجي مي‏گيرند . همه چيزتان را از شما گرفته و مي‏گيرند; دينتان را . . . اخلاقتان را و حتي تاريخ اسلامي را با تاريخ زردشتي جايگزين کرده‏اند . (15) » وي در برابر تمام مظاهر ترويج طاغوت مقاومت مي‏کرد و گزارشهاي ساواک، گوياي اين واقعيت است: «برابر سوابق موجود، شيخ محمد صدوقي . . . در 22/8/41 با شرکت نسوان در انجمنهاي شهرستان و استان مخالفت و مردم را از دادن راي به بانوان منع نموده است . . . به آقاي محمد علي صدوقي تذکر دهند چنانچه در آينده نسبت‏به جشنهاي شاهنشاهي اظهار نظر منفي کند، از منطقه طرد خواهد شد . . . نامبرده از شرکت در مراسم نيايش 15 بهمن سال 1351 و 21 فروردين سال جاري نيز خودداري و يک روز قبل از مراسم مزبور به منظور عدم شرکت در نيايش به بهانه‏هاي مختلف منطقه را ترک نموده که عمل وي توسط مردم تعبير به تفسيرهاي مختلفي گرديده است . خواهشمند است دستور فرماييد با توجه به مراتب فوق و اين‏که امکان دارد ادامه رفتار شخص مزبور باعث تجري ساير روحانيون افراطي گردد; به هر نحو که صلاح باشد با نامبرده رفتار نمايد . (16) »

شيوه‏هاي اطلاع‏رساني

آيت الله صدوقي از طرف رژيم به عنوان عنصر خطرناک شناخته شده بود، ولي معظم له با کمال شجاعت، برنامه‏هاي مبارزاتي خود را به شيوه‏هاي مؤثر ادامه مي‏داد و مردم را به انحاء مختلف در جريان خيانتهاي خاندان پهلوي قرار مي‏داد . رهبر انقلاب حضرت آيت الله خامنه‏اي «مدظله العالي‏» ضمن نقل خاطره‏اي از آن دوره، مي‏فرمايد: «بنده از تبعيد برمي‏گشتم، از طريق يزد آمدم، رفتم مسجد ايشان، ديدم مثل اينکه اينجا جزء محيط اختناق کشور ايران نيست . توي مسجد اعلاميه‏هايي زده بودند . خيلي آزاد همه مي‏آمدند و مي‏خواندند . اين اعلاميه‏ها، داراي مضامين فوق العاده تحريک‏آميز بود، مثل اينکه مقايسه‏اي شده بود ميان بهاي تانکها، هواپيماها، وسايل نظامي که سردمداران رژيم پهلوي از پول ملت مي‏خريدند و بر عليه ملت استفاده مي‏کردند، با بهاي ساختن مدارس و بيمارستانها . . . که به سود ملت‏بود . . . (17) »

شهادت براي دين

بعد از به خاک و خون کشيدن مردم در قيام 19 دي قم و 29 بهمن 56 تبريز; آيت الله صدوقي به رغم جو خفقان و تدابير شديد امنيتي، ضمن پيامي، نوروز 57 را عزاي عمومي اعلام کرد: «سال نو با سفره‏هاي آغشته به خون بيگناهان قم، تبريز و ساير شهرستانها که براي دفاع از حريم مقدس قرآن و روحانيت قرباني شده‏اند; لذا مناسب است از برگزاري مراسم نوروز خودداري فرموده و به سوگ و ماتم شهيدان بنشينند . (18) »
پس از اين اعلاميه، وي مجلس شهداي تبريز را در دهم فروردين 57، در مسجد روضه محمديه يزد برگزار کرد که طي آن، سرکردگان دژخيمان شاه، مردم را به خاک و خون کشيدند . آيت الله صدوقي در عکس العمل به اين موضوع، با شجاعت تمام به سخنراني پرداخت و گفت: «از شهرباني تلفن زده و به من گفتند: «اين صحبتها را نکنيد» ، مرا تهديد کرده‏اند که چه‏ها مي‏کنيم! بفرماييد! اما چهار راه بيشتر نداريد; يا مرا تبعيد مي‏کنيد که هرجا بروم همينم! يا در خانه‏ام محاصره‏ام مي‏کنيد يا به زندانم مي‏بريد يا مرا مي‏کشيد و اگر مرا بکشيد بدانيد که هر قطره خون من; صدوقيها خواهد شد . (19) »
وي اين صلابت را همواره در مقابل دستگاه حاکم به کار مي‏برد . يک بار مي‏گفت: «از طرف ساواک يک کسي پيش من آمد و گفت که مامور مراقبت‏شما هستم، شما چه نقشه‏اي داريد؟ ! و ما هم علنا نقشه خود را گفتيم و کارهايي را که انجام داده بوديم و اطلاعيه‏ها و تلگرافات را همه نشان داديم و گفتيم در اين راه تا آخر هستيم . هر اقدامي که قرار است از طرف ساواک نسبت‏به ما بشود، زودتر انجام بدهيد . (20) »

مبارزه با تهاجم فرهنگي طاغوتيان

رژيم شاه مي‏کوشيد با ايجاد مراکز مختلط، مانند دانشسراي هنر و . . . روح غيرت و شرف مردم مسلمان را نابود کند . از اين رو شهيد صدوقي خود را موظف به ابراز عکس العمل مي‏ديد . طبق گزارش ساواک، او بيان داشت: «به تازگي دانشسراي هنر در يزد ثبت نام مي‏کند . هنرشان اين است که دخترها و پسرها را به بي‏عفتي بکشانند» و توصيه کرد «جوانها ثبت نام نکنند . (21) » از سوي ديگر وي به تشکيل گروه فرهنگي علوي همت گمارد که چندين مدرسه دخترانه و پسرانه را با نظارت هيات امنا اداره مي‏کرد و به عنوان الگويي عملي، بخش بزرگي از جوانان را به خود جذب کرد . اين مدارس همواره از حيث علمي در رتبه‏هاي ممتاز قرار داشتند (22) .

مبارزه منفي

شهيد صدوقي به تمامي راههاي مبارزه آشنا بود; از اين روي‏گاه به جاي مبارزه رو در رو به مبارزه منفي روي مي‏آورد . نمونه‏اي از آن را مي‏توان در موضوع سالگرد 15 خرداد مشاهده کرد . وي از مردم خواست از هر نوع تظاهرات شديد بر عليه دولت پرهيز کنند . «15 خرداد روزي که عفريت استعمار، پرده از چهره کثيف خود بالا زد و . . . به طوري که گزارش داده‏اند جمع کثيري از جوانان غيور و مبارز و مدافع از حريم قرآن و تشيع که مورد تجاوز قرار گرفته‏اند، بنا دارند هيئتي با شکوه و جلوه‏اي مخصوص با ترتيب دادن پرچمها و عکسها، مسافت زيادي را با شعارهاي کوبنده مذهبي راه‏پيمايي نمايند و از هرگونه پيشامدي نهراسند .
و از آنجا که بيم آن مي‏رود که اين عمل موجب خرداد ديگري; بلکه شديدتر از آن شود و توپها و مسلسلها و تانکها را براي آماج گرفتن آنها آماده و مهيا نموده‏اند و کوچک و بزرگ را به نام خرابکار، مارکسيست‏به رگبار مسلسل و زير تانکها خواهند گرفت و بر احدي رحم نخواهند نمود و خونهايي را خواهند ريخت و مجوز شرعي نخواهند داشت، بهتر بلکه مقتضي است که از اين رويه منصرف و همگان از اداري و بازاري و روحاني و مردمان عادي، آنان که به دين و آيين علاقه دارند و فرامين مراجع بزرگ را لازم الاتباع مي‏دانند، همان رويه عقلايي را که مبارزه منفي و موافق نظر بزرگان از مراجع است اتخاذ و پيروي نموده، روز دوشنبه 15 خرداد سال 57 در خانه نشسته احدي بيرون نيايد . . . .»

مخالفت‏با سازش

حکومت طاغوتي که تمام توان خود را در نابودي خوشه‏هاي خشم ملت مسلمان به کارگرفته و ناکام مانده بود، در ماههاي آخر سال 57، با يک طرفند سياسي از بازاريان - که ستون اقتصادي خيمه انقلاب بودند - خواست تا با انتخاب نماينده‏اي، با دولت‏به مذاکره بنشينند . شهيد صدوقي با تيزبيني ويژه‏اي، متوجه اين طرفند شد و چنين اعلام کرد: «دولت‏سرنيزه اتحاد ملي . . . اينک به اين تجربه تلخ دست‏يافته که ديگر قدرت سرنيزه به هيچ وجه، نمي‏تواند صفوف متراکم و همبستگي پولادين اين ملت را درهم بشکند . . . . مجددا به پيروي از سلف خود دست مزورانه خويش را از آستين خيانت‏به درآورده و به سوي اصناف و بازاريان که قدرت مبارزه مثبت و منفي آنها ستون فقرات رژيم را در هم شکسته است، استمداد مي‏جويد; استمدادي خائنانه و عاجزانه و آن اين‏که کليه اصناف و بازاريان بدون دخالت هيچ يک از مامورين دولتي، نمايندگاني از بين خود انتخاب نموده تا با رئيس دولت‏به مذاکره بنشينند . . . خيالي واهي و پندار پوچي که از مغزهاي آدم کش تراوش کرده . . . اين جانب . . . اخطار مي‏کنم که اگر چنانچه معدودي ساده لوح هنوز در بين آنها حاضر به اجراي نقشه شوم دولت ضد اسلامي و ضد ملي ايران گردد، با رساترين استدلال آنها را از خطر پشت پرده آگاه ساخته و به آنها تفهيم کنند که اين حيله شيطاني دولت وسيله‏اي است که مي‏خواهد بوسيله آن بين صفوف محکم اصناف تفرقه انداخته و از اين تفرقه نتيجه‏گيري نمايد . (23) »

مبارزه با جنگ رواني

طاغوتيان که تاب مقاومت در برابر مبارزات مخلصانه مردم ايران را نداشتند، به جنگ رواني و تخريبي روي آوردند . از جمله در مجلس سنا، تظاهر کنندگان و ناراضيان را لامذهب و کمونيست ناميدند و کوشيدند با ترويج اين ادعاها مردم را از مسيري که در پيش گرفته بودند، منحرف کنند . آيت الله صدوقي در اين‏باره هم ساکت ننشست و طرفند تبليغي آنان را خنثي کرد . ساواک در اين‏باره چنين گزارش داد: «روز 21/2/37 [25] اظهار داشته . . . مجلس سنا ما را لامذهب خطاب کردند; راست مي‏گويند; ما لامذهب هستيم و آنها مذهب دارند . کسي که در طول عمرش حتي يک رکعت نماز نخوانده و يک روز روزه نگرفته; مذهب دارد؟ ! (24) »

پي نوشت ها:

1) پاسداران اسلام، ص‏12 .
2) گنجينه دانشمندان، ج‏7، ص‏443 .
3) مجله نور علم، ش‏7، ص‏74 - 78، ش‏6، ص‏98 .
4) مجموعه اطلاعيه‏هاي شهيد صدوقي، ص‏30; آثارالحجة، ص‏392 .
5) صحيفه نور، ج‏16، صص‏20 و 219 .
6) روزنامه اطلاعات، 13/4/1361، ص‏2 .
7) شهيد صدوقي، صداقت محراب، صص‏93 - 94 .
8) شهيد صدوقي، عملکرد . . . ص‏109 و 110 .
9) فاجعه دهم رمضان، ص‏148 .
10) شهيد صدوقي، صداقت محراب، ص‏102 .
11) تشييد المطاعي، و . . ص «ر» مقدمه .
12) زندگينامه شهيد آيت الله صدوقي، سيد محمد موسوي، صص‏10 - 11 .
13) همان، ص‏12; اسناد شهيد آيت الله حاج شيخ محمد صدوقي، ص ت . به نقل از فرزند وي .
14) همان .
15) مجله شاهد، ش‏21، صص‏6 - 13 .
16) شهيد صدوقي، عملکرد . . . ، ص‏107 .
17) فاجعه دهم رمضان، صص‏43 - 44 .
18) مجموعه اطلاعيه‏هاي شهيد محراب آيت الله صدوقي، ص‏33 .
19) کيهان فرهنگي، ش‏4، تير64، صص‏32 - 35 .
20) اطلاعيه‏ها . . . ، ص‏30 .
21) مجله شاهد، ش‏21، صص‏6 - 13 .
22) فاجعه دهم رمضان، ص‏147 .
23) شهيد صدوقي، عملکرد . . . ، ص‏255 .
24) همان ، ص 203 و 204 .

منبع: http://www.hawzah.net
/خ