استرس، اصطلاحا به دو دسته «خوب» و «بد» تقسيم‌بندي مي‌شود چرا که اصل استرس، واکنش طبيعي و خودکار بدن براي آماده کردن ما جهت انجام کارهاي فوري و ناگهاني است. آن چيزي که باعث مي‌شود استرس، بد يا خوب باشد، اين است که اين پاسخ خودکار بدن، بيش از حد باشد يا نباشد. به هر حال، داشتن درجاتي از استرس به فرد کمک مي‌کند فعاليت‌هايي را که بايد انجام دهد، به نحو بهتري به سرانجام برساند.
در اين مقاله قصد داريم درباره اين موضوع بيشتر صحبت کنيم که آيا استرس، به خودي خود مي‌تواند نقشي در موفقيت فرد در زندگي، کار و تحصيل داشته باشد يا خير.
«استرس خوب» آن شکل از واکنش بدن به محرکهاي بيروني است که بدن را به آمادگي بيشتر وامي‌دارد. ترشح هورمون‌هاي مرتبط با استرس که اصلي‌ترين آنها دو هورمون اپي‌نفرين و نوراپي‌نفرين هستند، اثرات زير را به صورت فيزيولوژيک و به شکل مستقيم يا غيرمستقيم در بدن موجب مي‌شوند.
• افزايش ضربان قلب: اين اتفاق باعث مي‌شود که جريان خون بيشتري توسط قلب پمپاژ شود و به همين دليل، رگ‌ها آماده رساندن خون و غذاي کافي به اعضاي بدن باشند.
• تنگ شدن رگ‌هاي پوست: با اين اتفاق، خون موجود در رگ‌هاي پوست و سطح بدن و همچنين بعضي از اعضاي داخلي بدن به سمت اعضاي حياتي‌تري مثل مغز و قلب که در پاسخ به محرک بيروني بايد به خوبي فعاليت کنند، جا به جا شود.
• آزاد شدن ذخاير قند خون از کبد به داخل خون: يکي ديگر از اتفاقاتي که مي‌افتد، آزاد شدن ذخاير قندخون از شکل ذخيره شده آنها (يعني گليکوژن) به شکل قند آماده به مصرف (گلوکز) در داخل خون است تا سلولهاي بدن آمادگي مصرف آن را به سرعت پيدا کنند. اين قضيه خصوصا درباره مغز که سوخت اصلي آن گلوکز است، اهميت دارد.
• آزاد شدن انواع سلولهاي ايمني بدن به داخل رگ‌ها: اين سلولهاي دستگاه ايمني، به صورت ذخيره شده در بخش‌هايي از بدن و رگ‌ها وجود دارند.
با ترشح هورمون‌هاي استرس، اين سلول‌‌ها به داخل خون آزاد مي‌شوند و به حالت آماده باش درمي‌آيند تا از بدن در مقابل مخاطرات احتمالي محافظت نمايند.
استرس بد چيست؟
هر وقت پاسخ هورموني بدن به محرکهاي بيروني که باعث ترشح‌شان مي‌شوند، بيش از حد باشد يا اينکه با محرکهاي ساده و پيش‌پا افتاده‌تري، اين هورمون‌ها ترشح شوند، آن وقت است که استرس بيش از حد (و به تدريج، اضطراب) و يا استرس نابجا ايجاد مي‌شود. آنچه در موفقيت فردي و اجتماعي انسان دخيل است، آن است که شرايطي را که او را دچار استرس بد و نامطلوب مي‌کند، بشناسد و مهارت‌هايي را کسب نمايد که بتواند استرس بد را به تدريج به استرس خوب تبديل کند.بهتر است با ذکر مثال‌هايي سعي کنيم مواردي را که استرس باعث ايجاد مشکل در سر راه موفقيت فرد مي‌شود، بهتر بشناسيم. هر کدام از اين مثال‌ها، در شرايط سني خاصي يا در تمام سنين ممکن است براي هر کدام از ما يا اطرافيان‌مان به وجود آيند:
استرس بيش از حد، موقع رفتن به مدرسه
استرس بيش از حد، موقع سخنراني در يک جمع
استرس بيش از حد، موقع کنکور يا امتحانات بزرگ
استرس بيش از حد، موقع آمدن مهمان و يا رفتن به مهماني
استرس بيش از حد، موقع رانندگي يا امتحان رانندگي.
اما چگونه بايد اين موارد را شناخت؟ پاسخ به اين سوال خيلي کار راحتي نيست اما لازم است که همواره توجه خودمان به اين «بيش از حد» بودن‌ها باشد و يا اگر اطرافيان متوجه آن شدند، از آنها بخواهيم نظرشان را به ما منتقل کنند. خيلي وقت‌ها پيش مي‌آيد که دوستان يا آشنايان، از بيرون مي‌توانند به شکل آيينه عمل کنند و نقايص رفتاري را که نشان از «استرس»دار بودن ماست، بهتر به ما نشان دهند. به عنوان مثال، وقتي يک دانشجو براي موفقيت‌اش موظف به ارايه يک سخنراني است، اين نشانه‌ها مي‌تواند دليلي بر حضور استرس بد باشد: لرزيدن صدا، عرق کردن بيش از حد، قورت دادن مکرر آب دهان و صاف کردن صدا، نگاه نکردن به چهره شنوندگان، گم کردن صحبت و کلمات، حذف بخشي از سخنراني و عدم تمرکز روي صحبت‌ها و سوال‌ها. همه اين واکنش‌ها، به خاطر ترشح بيش از حد هورمون‌هاي استرس ايجاد مي‌شوند، که در شرايط ديگري مثل شرکت در امتحانات بزرگ يا کوچک، مواجهه با غريبه‌ها و ميهمان‌ها، داشتن مسووليت‌هاي خاص و... هم ممکن است اتفاق بيفتد.
نقش استرس خوب در موفقيت
هرچقدر واکنش بدن به استرس، منطقي‌تر و متعادل‌تر باشد، تاثير آن بر موفقيت و فايق آمدن بر مشکلات و مسايلي که جلوي پاي فرد به وجود آمده‌اند، بيشتر مي‌شود. با توجه به ميزان استرسي که در حالت طبيعي به افراد وارد مي‌شود، آدم‌ها به صورت کلي به دو تيپ شخصيتي زير تقسيم‌بندي مي‌شوند:
• تيپ شخصيتي A: اين گروه افرادي هستند منظم‌تر، جدي‌تر، پرتلاش‌تر و حساس‌تر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسايل شخصي و کاري‌شان. (اصطلاحا جوشي‌اند!)
• تيپ شخصيتي B: اين گروه افرادي هستند آرام‌تر، راحت‌تر و با حساسيت کمتر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسايل شخصي و کاري‌شان. (اصطلاحا خونسردند!)
افرادي که تيپ شخصيتي آنها از نوع A است، عموما در رسيدن به اهدافي که برايشان مهم است و براي دستيابي به موفقيت‌هاي بالاتر تلاش بيشتري انجام مي‌دهند و آمادگي بالاتري از خود نشان مي‌دهند. اما از آن طرف، احتمال ايجاد اضطراب و استرس بيش از حد هم در آنها بيشتر است.
در عوض، افراد داراي تيپ شخصيتي B، با مسايل و اتفاقات راحت‌تر برخورد مي‌کنند و کنار مي‌آيند و نسبت به محرکهاي محيطي، حساسيت کمتري از خود نشان مي‌دهند. اين افراد معمولا به همان سطحي از کارايي و رشد که رسيده‌اند، قناعت مي‌کنند و کمتر پيش مي‌آيد که به دنبال ارتقاي ناگهاني و حرکت به سمت پله‌هاي دست‌نيافتني‌تر باشند.
چگونه استرس بد را به خوب تبديل کنيم؟
براي دستيابي به موفقيت‌هاي بيشتر، فرد لازم است هم استرس از نوع خوب را داشته باشد و هم مهارت‌هايي را ياد بگيرد که استرس بد را به استرس خوب تبديل کند. برخي از مهارت‌هايي که مي‌توانند در تبديل استرس بد به خوب کمک کنند در زير آمده است. البته استفاده از اين مهارت‌ها بايد به تدريج و همراه با تداوم و تکرار باشد تا تاثير آن در درازمدت مشخص شود:
• مواجهه و تمرين: يکي از رايج‌ترين راه‌هاي غلبه بر استرس بد، مواجهه با شرايطي است که فرد را دچار استرس مي‌کند؛ يعني «دل به دريا زدن» و «تمرين» براي مواجهه با شرايط بد، باعث مي‌شود که فرد در دفعات بعدي، دچار استرس کمتري شود. مثلا شرکت کردن در امتحانات آزمايشي يا امتحاناتي که شبيه امتحان اصلي و نهايي است، باعث مي‌شود که به تدريج فرد بتواند خود را براي مواجهه با استرس بزرگ‌تري آماده کند يا به عنوان نمونه، تمرين يک سخنراني قبل از ارايه نهايي آن، باعث مي‌شود موقع سخنراني اصلي، کمتر دچار استرس شويد.
• آشنايي با روش‌هاي آسوده‌سازي: خوشبختانه امروزه روش‌هاي گوناگوني براي مقابله با استرس از طريق آسوده‌سازي يا ريلکسيشن در دسترس است و آموزش داده مي‌شود. اين روش‌ها به افراد کمک مي‌کنند تا در شرايط استرس‌زا بتوانند خود را آرام کنند و پاسخ غيرطبيعي بدن را به حالت طبيعي درآورند.
• استفاده يا کمک گرفتن از يک راهنما: در بعضي گروه‌هاي سني که فرد خودش متوجه حالت غيرطبيعي هست، مي‌تواند از والدين، خواهر يا برادر، معلم يا استاد، دوستان و آشنايان مورد اعتماد بخواهد تا نشانه‌هاي غيرطبيعي استرس را در وجود او شناسايي کنند و مانند آيينه‌اي به او کمک کنند تا بتواند بر خصوصيات نامناسب‌اش غلبه کند و آنها را تغيير دهد.
• دسترسي به خوردني‌هاي شيرين: همراه داشتن آب‌نبات يا شکلات در مواقع استرس کمک مي‌کند تا بتوان با سرعت بيشتري، قند مورد نياز براي سوخت و ساز اعضاي حياتي بدن مثل مغز را که نيازمند تمرکز و فعاليت صحيح و دقيق است، فراهم کرد.
• مطالعه: مطالعه، چه درباره روش‌هاي کنترل استرس و چه درباره هر چيز ديگر، روشي است که علاوه بر کاهش استرس، به تقويت تمرکز در شرايط استرس کمک مي‌کند. ضمن آنکه به يادگيري هم کمک مي‌کند.
• ورزش و فعاليت بدني: از روش‌هاي شناخته‌‌‌‌شده کاهش استرس بد و افزايش استرس خوب، ورزش و فعاليت جسماني است.
• مشاوره: مشاوره، فرهنگي است که به تدريج در کشور ما دارد بيشتر جاي خودش را باز مي‌کند. مشاوره با فرد دانا، آگاه يا يک روان‌شناس و روان‌پزشک، خصوصا اگر بتواند توصيه‌هاي تخصصي‌تري با توجه به گروه سني افراد ارايه کند، در تقويت استرس خوب بسيار کمک کننده خواهد بود.
• شرکت در فعاليت‌هاي اجتماعي: کودکان بايد با هدايت والدين وکمک آنها و افراد بزرگسال بايد به صورت خودجوش، سعي کنند تا هر چه بيشتر در فعاليت‌هاي اجتماعي مناسب سن و روحيات‌شان شرکت کنند. شرکت در اين فعاليت‌ها، علاوه بر اينکه مهارت‌هاي کار گروهي را در افراد افزايش مي‌دهد، به آنها کمک مي‌کند تا در شرايط بروز مشکلات بتوانند تصميم‌گيري منطقي‌تر و بهتري داشته باشند و به تدريج ياد بگيرند که چگونه با مسايلي که آنها را دچار استرس مي‌کند، کنار بيايند.
در دنياي امروز، براي دستيابي به موفقيت‌هايي در سطوح بالاتر، بايد ياد بگيريم که چگونه، استرس مضر و بيش از اندازه را به استرس مفيد و در حد اندازه تبديل کنيم. راه‌هايي که ارايه کرديم، براي اکثر افرادي که با اين موضوع سر و کار دارند، کمک کننده و مناسب خواهد بود، به شرط آنکه به جا و صحيح مورد استفاده قرار گيرند.
منبع: www.salamatiran.com /س