مهمترين اساتيد علامه مجلسي

شکي نيست که استاد نقش بسيار مهمي درپرورش و شکوفايي استعداد هاي شاگردان خود دارد و هر چه مقام علمي استاد بالاتر باشد و از جهت پرورش و کمالات نفساني و ارزش هاي اخلاقي کاملتر باشد امکان پيشرفت علمي و عملي شاگردان او هم بيشتر مي شود. بخصوص اگر در مقابل استاد عاليقدر ، شاگردي باشد که از استعداد خدادادي ويژه اي برخوردار باشد.
در ميان اساتيد علامه مجلسي ، که مرحوم محدث نوري در فيض قدسي آن ها را هيجده نفر مي شمارد،پدر علامه يعني مجلسي اول بالاترين سهم را در پرورش علمي و عملي فرزندش علامه مجلسي به خود اختصاص داده است.

الف_ ملا محمد تقي مجلسي مشهور به مجلسي اول:

مجقق ارجمند آقاي علي دواني در کتاب خود،«بزرگمرد علم و دين» مي نويسد:
اگر اين مرد هيچ آثاري از علم و فضل و تقوي و فضيلت و کتب سودمند به فارسي و عربي و تعليم و تربيت شاگردان ناموري،جز آموزش و پرورش فرزندش علامه مجلسي نداشت،در شناخت عظمت او کافي بود.
در حقيقت وجود علامه مجلسي که بيشترين استفاده علمي اش نيز در خدمت پدر بزرگوارش مجلسي اول بوده است،سند گوياي مقام عالي مجلسي اول در علم و عمل و ايمان و اخلاص او نسبت به اسلام و تشيع مي باشد.تولد او به سال 1003 يا 1004 هجري قمري بوده است.

گزيده اي از اجازه روايت او به فرزندش علامه مجلسي :

مي دانيم که نقل حديث در مکتب ما آداب و رسوم ويژه اي دارد که مهمترين آن ها اجازه حديث است که پيش از اين از اهميت خاصي برخوردار بوده ولي در عصر ما متاسفانه توجه شاياني به آن نمي شود.کسي که قصد نقل روايت داشت بر او لازم بود قبل از انجام اين کار از شيخ خود،اجازه نقل حديث بگيرد که به دو صورت کتبي و شفاهي اين عمل انجام مي شده است.
علامه مجلسي در اجازاتي که به شاگردانش داده ،آنجا که از استادانش نام مي برد قبل از همه از پدر علامه اش نام برده است،و پس از وي از ديگران.
پدر علامه اش در قسمتي از اجازه نامه طولاني اش ، به فرزندش علامه مجلسي مي نويسد:
پس از ثنا و درود ،بايد دانست فرزند عزيزم محمدباقر که خداوند تاييدات او را پايدار بدارد ،براي رسيدن به بالاترين راه هاي ،يقين در دين و رهروي راه هاي پرهيزکاران توفيق دهد،از کساني که با تمام وجود خود را آماده ساخته تا به مقامات عالي نائل گردد،و بيداري روزها را با شب زنده داري هماهنگ سازد.
او بيشتر علوم عقلي و نقلي خصوصا اخبار نبوي و احاديث مصطفوي را نزد من خوانده ، و معاني آن ها را با کاملترين تحقيق و تدقيق ،تحقيق نموده است.
در کنار مطالب مربوط به اجازه حديث ،که اسامي مشايخ اجازه و راه هاي ا جاز و... ، مجلسي اول هم در اين اجازه و هم در اجازه ديگري که به فرزندش علامه مجلسي مي دهد نصيحت ها و پند و اندرزهاي فراواني به او مي دهد که چون مفصل است نمي توانيم آن را در اينجا بيان کنيم ولي خواندن آن را به شما سفارش مي کنيم چون بسيار پرفائده و سودمند است . رجوع کنيد به علامه مجلسي بزرگ مرد علم و دين نوشته علي دواني صص 69 تا 77.

ب – ملا محمد صالح مازندراني:

ملا محمد صالح مازندراني داماد بزرگ مجلسي اول و شوهر خواهر علامه مجلسي،که سرآمد شاگردان مجلسي اول هم بوده است،از استادان علامه به شمار رفته است.
فرزندان مجلسي، پسر و دختر، همه از انديشمندان پارسا و با اخلاص بوده اند.ايشان داراي سه پسر و چهار دختر بوده است که علامه مجلسي کوچکترين پسر ايشان بوده،دو پسر ديگر بنام ملا عزيزالله و ملا عبدالله از ملا محمدباقر يعني علامه مجلسي بزرگتر بوده اند.
در ميان دختران مجلسي اول آمنه بيگم از فضل و کمال بالاتري برخوردار بوده که از او به عنوان بانوي دانشمند و صاحب کمال در کتابها ياد شده و به شرح حال و زندگي او جداگانه پرداخته شده است. ملا محمد صالح مازندراني در ميان همه شاگردان مجلسي اول چون خيلي باهوش و با استعداد بوده نظر استاد خود را جلب کرده است و جالب اينکه مجلسي اول خود پيشنهاد ازدواج با دخترش را به ملا صالح مطرح کرده است و اين خود حکايتي است جالب و عبرت آموز که انشاء الله در بخش حکايات آن را بيان خواهيم کرد. از مهمترين آثار ملا محمد صالح مازندراني شرح کافي مرحوم کليني ،شرح من لايحضره الفقيه شيخ صدوق و حاشيه بر شرح لمعروف مي باشد.

ج – ملا محسن فيض کاشاني:

ملا محسن فيض کاشاني از مفاخر دانشمندان معاصر علامه مجلسي و استاد اجازه او و نامي ترين علماي ذو فنون ما در آن عصر بوده است. نامش محمدبن مرتضي مشهور به ملا محسن،و تخلصش فيض بوده است. در تمامي رشته هاي علوم و فنون عقلي و نقلي دست داشته ،بلکه استاد بوده و کتاب نوشته است ،او از پرکارترين دانشمندان ما است. ملا محسن شاگرد ملا صدراي شيرازي و داماد بزرگ او بوده است. در فقه و اصول و فلسفه و کلام و حديث و تفسير و شعر و ادب ،توانا و در تمامي اين ها و رشته هاي ديگر آثار گرانقدري از خود به يادگار گذارده است.
تاليفات مشهور:کتاب هاي: وافي در حديث،صافي و اصفي و مصفي(نام سه کتاب است) در تفسير،مفتاح الشرايع در فقه،محجة البيضاء در اخلاق،و حقايق در احاديث اخلاقي از تاليفات مشهور فيض کاشاني است.که همگي چاپ شده است.
او بعلاوه پنج ديوان شعر دارد:
شوق المهدي او که تضميني است از غزليات حافظ شيرازي که با اين بيت شروع مي شود:
الا يا ايها المهدي مدام از وصل ناول ها
که در دوران هجرانت بسي افتاد مشکل ها
محقق توانا جناب آقاي علي دواني اين کتاب را تحقيق و منتشر کرده است و در مقدمه آن شرح حال فيض را با تاليفاتش به طور مشروح بيان کرده است.

د- سيد علي خان شيرازي:

سيد عليخان فرزند سيدنظام الدين احمد بن معصوم شيرازي ،از نوابغ نامي اسلام و تشيع است.او در سال 1057 ه.ق درمدينه منوره تولد گرديد و در همانجا نشو و نما يافت لذا به سيد عليخان مدني مشهور شده است.
او پس از تحصيل علوم ديني و نگارش کتاب هايي به هند رفت و سالها در آنجا اقامت داشت آنگاه به مکه معظمه بازگشت. از آن پس به ايران و اصفهان امد . در اصفهان علامه مجلسي که خود جايگاه بزرگ در علم و فضل داشت ،ازوي اجازه حديث مي گيرد.
سيد عليخان پس از مدتي اقامت در اصفهان که شاه وقت،سلطان حسين صفوي،پيشنهاد وزارت به او مي کند و او نمي پذيرد،به شيراز مي رود در بيضاي فارس اقامت مي کند و همانجا به سال1120 ده سال بعد از علامه مجلسي زندگي را وداع مي گويد.
تاليفت مشهور:1.سلافة العصر در شرح حال دانشمندان 2.شرح صحيفه سجاديه 3.انوار الربيع در فنون و انواع شعر 1. الدرجات الرنيعه که همگي اين آثار خود حکايت از تبحر و استادي او در تالف و حديث و تاريخ و شعر و ادب است.

استادان ديگر:

ملا محمد طاهري قمي،مير فيض الله قهپاني،شيخ علي عاملي نواده شهيد ثاني،شيخ عبدالله عاملي و... .
مجلس درس و حوزه علمي علامه مجلسي:
دوران طولاني که علامه مجلسي در اصفهان با تدريس و تاليف و امامت جمعه و جماعت پرشکوه و نفوذ و اقتدار منصب عالي شيخ الاسلامي پشت سر نهاد.و توجه خاصي که به تعلم و تربيت شاگردان داشته است ،و اسم و رسمي که خاندان اصيل و ريشه دار او را در آن شهر دانش پرور داشته اند،همه و همه دست به دست هم داد و علامه مجلسي را به عنوان مشهورترين استاد حوزه اصفهان در 35 سال آخر سده يازدهم و 10 سال اول سده دوازدهم هجري زبانزد خاص و عام کرد.
با اين که در اين سالها استادان نام آور بسياري بوده اند که در معقول و منقول و فقه و اصول و حديث و تفسير و رجال در حوزه پر رونق اصفهان سمت استادي داشته اند ، و بعضي از آن ها از استادان علامه مجلسي و بعضي معاصران و بعضي هم شاگردان او بوده اند،اما هيچ کدام در دلسوزي و جذب شاگرد و تدريس مداوم و مدت طولاني آن وپشت کار و حوصله زائد والوصف ،به پاي علامه مجسي نمي رسند.
انبوه تاليفات علامه مجلسي ، خصوصا بحارالانوار و مرات العقول علت ديگري است که دانش پژوهان ،و حتي علماي نامي ،چه در اصفهان و چه در شهرهاي ديگر ايران و عراق و هند و سواحل خليج فارس از عرب و عجم براي ديدار علامه مجلسي و شرکت در حوزه درس او و گرفتن اجازه از وي مسابقه مي دادند.
دو شاگر نامدار او ،يعني ميرزا عبدالله اصفهاني در رياض العلماء و سيد نعمت الله جزايري در انوار نعمانيه مي نويسند:«شاگردان استاد بالغ بر هزار نفر بوده اند»
چند تن از مولفان در آثار خود به شماري از شاگردان علامه مجلسي پرداخته اند.بيش از همه محدث نوري در فيض قدسي 49 نفر از زبدگان آن ها را شناسانده است و آقاي سيدمصلح الدين مهدوي در زندگينامه علامه مجلسي نام 181 نفر و آقاي سيد احمد اشکوري در تلامذة الامة المجلسي نام 221 نفر از آنها را بر مي شمرند.

مهمترين شاگردان علامه مجلسي:

الف _ سيد نعمت الله جزايري:

و محدث عالي مقام،متولد سال 1112 که ازمفاخر و شاگردان علامه مجلسي بوده و استاد به او نظر خاصي داشته است . او چندسالي در خانه علامه مجلسي اسکونت مي کرده و چندسال شب و روز در خدمت استادش بوده است.
محدث جزايري در تاليف کتاب بحارالانوار و شرح کافي موسوم به مرآت العقول،که هر دو از مهمترين آثار علامه هستند به علامه کمک مي کرد. لذا علامه او را از ميان شاگردانش با الطاف زيادي امتياز داده بود،و در مجالس مورد ستايش قرار مي داد و بر ديگران مقدم مي داشت.
تاليفات: الانوار النعمانيه،تحفةالابرار،حواشي صحيفه سجاديه،حاشيه شرح جامي برکانيه،زهر الربيع
شرح کتاب هاي: توحيد صدوق،تهذيب الاحکام،نهج البلاغه،روضه کافي،قصيده بينه ابن سينا،عيون الاخبار صدوق،استبصار طوسي و...نهج الصواب را در مقابل از پانزده سالگي نوشته است.

ب – مير محمد صالح خاتون آبادي:

مير محمد صالح پسر مير عبدالواسع خاتون آبادي اصفهاني داماد علامه مجلسي و شاگرد بزرگ اوست.وي در اصفهان بسال1058 متولد شد.
محدث نوري در فيض قدسي صفحه148 نسب او را تا امام زين العابدين عليه اللسلام ذکر مي کند و مي افزايد : وي داماد علامه مجلسي و صاحب تاليفات شگفتي است،چون:شرح من لايحضرة الفقيه،شرح استبصار،الذريعة و... وي در سال 1116 وفات يافت.

ج _ حاج محمد اردبيلي:

حاج محمد اردبيلي از علما و فقهاي مقيم نجف اشرف و کربلاي معلا در نيمه دوم سده يازهم هجري است.تاريخ تولد و وفاتش روشن نيست،او مولف کتاب گرانقدر جامع الروات است که 25 سال از عمرش را مشغول تدوين و تاليف آن کرده است.او در اواخر سده يازدهم به اصفهان مي آيد،و اين در اوج شهرت و اقتدار علامه مجلسي بوده است و حدود ده سال از محضر پر فيض علامه بهره مي برد.
محدث نوري قدس سره در خاتمه مستدرک مي گويد:
کتابش جامع الروات بي نظير است،و در اين کار بر همگان پيشي گرفته است.وقتي آن را به اتمام رسانيد،علماي عصر آن را به خوبي تلقي به فبول کردند.شاه سليمان صفوي دستور داد آن را پاک نويس کنند،چون خواستند استنساخ کنند،مولف جمعي ازبزرگ علماي عصر را در حجره اش در مدرسه مبارکه جمع کرد و هريک با خط خود قدري از کتاب را به عنوان تقدير از کار وي نوشتند. نخست علامه مجلسي با خط خود نوشت:«بسم الله الرحمن الرحيم» سپس محقق آقا جمال خوانساري نوشت:« الحمدالله»سپس هريک از علما مقداري نوشتند. علامه مجلسي با خط خود در پشت نسخه پاکنويس شده مزبور نوشته است که:اين نسخه در سال1100 وقف شده است(علامه مجلسي بزرگ مرد علم و دين ص 397).
متن آخر اينکه:اين کتاب مشتمل بر پنجاه هزار بيت(سطر) است و خود مولف تصريح کرده است که: بواسطه اين کتاب ممکن است نزديک به دو هزار حديث يا بيشتر از روايتي که بنابر مشهور در بين علماي ما مجهول،ضعيف و مرسله بوده،معلومة الحال و صحيح گردد(فيض قدسي،ص149).

د _ ميرزا عبدالله افندي تبريزي اصفهاني مولف رياض العلما:

ميرزا عبدالله افندي تبريزي که بواسطه اقامت زياد در اصفهان جهت تحصيل نزد علامه مجلسي و ديگر علماي بزرگ اين شهر به اصفهاني نيز شهرت دارد و افندي هم خوانده مي شود، شايد بعد از سيد نعمت الله جزايري نامي ترين شاگرد علامه مجلسي است.
سبب شهرت او تاليف کتاب رياض العلما و حياض الفضلاء است که شامل شرح حال علما ء خاصه و عامه شيعه و اهل سنت که به قول محدث نوري در ده جلد است و جايگاه اين کتاب در علم رجال همچون جايگاه جواهر الکلام در فقه است.از ديگر تاليفات وي صحيفه ثالثه سجاديه است.

شاگردان ديگر:

مير محمد حسين خاتون آبادي،ملا رفيعا گيلاني،سيدابوالقاسم خوانساري و علاء الدين محمد گلستانه شارح نهج البلاغه نام برد.
منبع: تبيان اصفهان
/خ