مقدمه

در دويست سال گذشته در عرفان شيعي کمتر شخصيتي به عظمت و استواري عارف بزرگوار و فرزانه ، آيت الله العظمي آخوند ملاحسينقلي همداني رسيده است و عرصه معارف اسلامي چنين شخصيتي را ميان استادان سير و سلوک الي الله کمتر به خود ديده است.
شخصيت بزرگواري که عارفان پس از او تا کنون تحت تأثير عميق انديشه هاي بلند و آسماني آن جناب بوده و هستند و همه کساني که پس از او آمده اند در عرفان اسلامي خود را وامدار او دانسته اند. مطالب ذيل عمدتا از کتاب فرزانه قبيله عشق تاليف جناب محمد جواد نورمحمدي نقل شده است .

تولد

آيت الله جناب آخوند ملاحسينقلي همداني در جزيني به سال 1239 ق در روستاي « شوند» از توابع همدان ديده به جهان گشود.
پدرش رمضانعلي نام داشت و پيشه چوپاني برگزيده بود. وي علاقه فراواني داشت که فرزندانش به تحصيل علم بپردازند و در زمره عالمان درآيند. به همين جهت حسينقلي را براي تحصيل به تهران فرستاد.

خانواده ، پدر و مادر

از خانواده ايشان اطلاعات فراواني در دسترس نيست اما اين را ميدانيم که خاندان مرحوم رمضانعلي شوندي که پدر ايشان مي باشد از اعقاب جابربن عبدالله انصاري صحابي معروف رسول خدا بوده اند که قرن ها در اين روستا زندگي مي کرده اند و پيراهني را که حضرت علي عليه السلام به جابر بن عبدالله انصاري عطا کرده بود از او به يادگار داشتند.

استادان

ايشان در تهران در مدرسه مروي از حوزه درس فقيه مشهور شيخ عبدالحسين تهراني معروف به شيخ العراقين استفاده نمود و سپس رهسپار سبزوار شد و از محضر حکيم حاج ملا هادي سبزواري جرعه هاي جانبخشي نوش کرد و از فيض دروس حکمت و اخلاق وي بهره مند شد.
پس از استفاده از محضر حاج ملا هادي سبزواري بار خود را به سوي نجف اشرف بست و در پيشگاه امام همام مولي الموحدين مشغول به تحصيل شد و به درس خاتم فقيهان شيخ مرتضي انصاري حاضر شد.
مدتي در خدمت ايشان بود و اگر چه شيخ انصاري صاحب نفس قدسي و حالات و مشاهدات و کرامات بود اما خداوند براي او چنين رقم زده بود که به محضر صاحب کمالي، راه عبوديت حق را پيمايد و چنين شد که به محضر سيد شوشتري راه يافت.
حکايت اين تشرف مبارک را آيت الله آخوند ملا علي همداني از عين الملک نقل کرده و ايشان از آخوند ملاحسينقلي شنيده است که آخوند فرمود:

در محضر استاد عارف آقا سيد علي شوشتري

روزگاري در نجف به درس شيخ انصاري مي رفتم تا اينکه دريافتم که شيخ انصاري هميشه چهارشنبه ها به منزل آيت الله آقا سيد علي شوشتري که در ظاهر از شاگردان درس شيخ انصاري بود مي رود.
روزي به بهانه استخاره به منزل آقا سيد علي شوشتري رفته و در زدم وچون خادم آمد در را باز کرد، گفتم: استخاره مي خواهم.
آقا سيد علي فرمود: بگوييد بيايد داخل، چون داخل شدم ديدم که شيخ به گونه شاگردان نشسته و آقا سيد علي بسان استادان نشسته و مطالبي مي فرمايند.
من نيز در دل خود گذارندم که از اين پس خدمت سيد برسم. آن روز چون جلسه تمام شد و برخاستم سيد به من فرمود: شيخ سرش شلوغ است و کمتر مي تواند اينجا بيايد اما شما اگر خواستيد مي توانيد ديگر روزها نيز اينجا بياييد.
بدنيسان فرزانه اي را که آخوند ملاحسينقلي به دنبالش بود يافت.

عنايت استاد

حکايتي را که آقا بزرگ تهراني نقل کرده گوياي اين عنايت ويژه سيد به آخوند است:
آخوند ملاحسينقلي در ايام تحصيل در نجف اشرف در مدرسه سليميه حجره داشت و در همان ايام، سخت بيمار شد و در بستر بيماري خوابيد.
اتفاقاً پزشکي از ارادتمندان سيد علي شوشتري به خدمت ايشان رسيد. سيد از دکتر درخواست مي کند که فوراً به مدرسه سليميه برود و آخوند همداني را معالجه کند.
دکتر پس از معاينه آخوند خدمت سيد استاد مي رسد و اعلام مي کند که مريضي وي صعب العلاج است و هزينه سنگين نيازمند است.
سيد مي گويند اگر چه معالجه او صد تومان باشد او را درمان کن.
اين در حالي است که آقا بزرگ نقل مي کند که در آن زمان کمتر ثروتمندي درنجف صد تومان دارايي داشت و مبلغ زيادي بود.

استقامت در راه کمال

آن طور که در زندگي جناب ملاحسينقلي همداني نقل شده است ايشان براي رسيدن به کمال زحمات زيادي کشيده اند و در اوايل کار پس از سالها نتيجه گرفته اند.
آيت الله حسن زاده آملي در همايش بزرگداشت مقام شيخ عارفان آخوند ملاحسينقلي همداني فرمودند:
حضرت آية الله ملاحسينقلي همداني پس از بيست و دو سال نتيجه گرفت و کساني که دير نتيجه مي گيرند، پخته تر، قويتر و بهتر نتيجه ميگيرند؛ چون آمادگي و استعدادشان بيشتر مي شود.
قضيه هم از اين قرار بود که آخوند در نجف در ايواني نشسته بود، چشمش به تکه نان خشکي افتاد که کبوتري براي خوردن آن پر کشيد و آمد، ولي نتوانست با منقارآن را خرد کند.
رفت و بار ديگر بازگشت، چند بار رفت وآمد تا اين که بالاخره تکه نان را خرد کرد و خورد و دلش آرام گرفت و رفت. جناب آخوند از اين واقعه الهام گرفت که بايد صبوري کرد.
به خاطر همين مقام روحي بو که آخوند سيصد تن از اولياء الله را تربيت کرد و آنها را سه دسته کرده بود. يک دسته روزها به محضرش مي آمدند، يک دسته شبها بعد از نماز مغرب و عشا و يک دسته هم سحرها.

تشرف به خدمت حضرت ولي عصر - عج

آيت الله شبيري زنجاني مي فرمودند :
روزي از جناب عارف آخوند ملاحسينقلي مي پرسند آيا شما خدمت حضرت ولي عصر ارواحنا فداه تشرف داشته ايد ؟
ايشان مي فرمايند متاسفانه نه اما در يک زماني به من القا شد که حضرت ولي عصر عجل ا... تعالي فرجه الشريف در مسجد سهله در حجره سيد علي شوشتري هستند ، من خود را به سرعت به مسجد سهله رساندم و چون خواستم به حجره سيد علي شوشتري وارد شوم جناب سيد علي شوشتري صدا زد : همانجا بايست ، من نيز همانجا ماندم تا ايشان اذن ورود بدهند .
من از بيرون صداي همهمه دو نفر را که با هم صحبت مي کردند مي شنيدم اما سخنان آنان را نمي فهميدم که با هم چه مي گويند .
پس از مدتي سيد علي اذن ورود دادند من نيز وارد شدم اما کسي جز سيد علي شوشتري را آنجا نيافتم. آن روز من حضرت ولي عصر را نديدم اما سيد علي شوشتري به ما وعده ها داد .

سيره و روش مرحوم آخوند

آيت الله سيد حسن صدر در تکمله " امل و الآمل " مي فرمايند:
سيره و روش او در قول و عمل و حتي در فتوي ندادن و قبول نکردن رياست رعيه همانند سيره سيد بن طاووس بود به گونه اي که حتي نماز جماعت را به صورت آشکار اقامه نمي کردند. ايشان فقه و اصول را از کتاب تقريرات بحث استادش شيخ انصاري که خود نوشته بود تدريس مي فرمود و همچنين نماز جماعت را در خانه اش با عده اي از خواصش برگزار مي کرد.
آنان که خود در تربيتشان کوشيده بود و آنان را از ظلمت هاي جهل به نور معرفت هدايت کرده و با رياضتهاي شرعي و مجاهدتهاي عملي از هر آلودگي پاک کرده بود تا اينکه از بندگان صالح خدا شدند.
مرحوم ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي که از شاگردان برگزيده مرحوم آخوند بود مي فرمايد:
شيخ و پيشواي من در علوم حقه، برايم حکايت نمود که از طالبان آخرت احدي به مقامي از مقامات ديني نرسيد مگر آنان که اهل تهجد و شب زنده داري بودند.

برخي از شاگردان

1- شيخ محمد بهاري ( وصي ايشان پس از مرگ )
2- سيد احمد کربلايي
3- سيد حسن صدر
4- سيد عبدالغفار مازندارني
5- شيخ علي زاهد قمي
6- ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي
7- سيد جمال الدين اسد آبادي
... ادامه دارد.
منبع: سايت صالحين /س