علاّمه تهرانى در کتاب گران سنگ خود «الذريعه» کتاب‏هاى متعدّدى از عالمان شيعه را نام مى‏برد که در پاسخ به کتاب منهاج السنّه ابن تيميّه نوشته شده است، مانند:
کتاب «الإنصاف فى الانتصاف لأهل الحق من الإسراف» تأليف يکى از علماى بزرگ قرن هشتم است که در سال 757 ه. به پايان رسيده که متأسّفانه نام نويسنده آن ثبت نشده است(1) و نسخه‏اى از اين کتاب در کتاب‏خانه بزرگ ايران موجود است(2). «إکمال المنّه فى نقض منهاج السنّه» از شيخ سراج الدين حسن يمانى مشهور به فدا حسين.
«منهاج الشريعه» تأليف دانشمند مجاهد، سيّد مهدى موسوى قزوينى متوفّاى 1358.
«البراهين الجليّه فى کفر ابن تيميّه» تأليف دانشمند فرزانه سيّد حسن صدر کاظمى متوفّاى 1354.
«الإمامه الکبرى والخلافه العظمى» در 8 جلد، تأليف سيّد محمّد حسن قزوينى متوفّاى 1380.
و ايشان کتاب ديگرى نيز دارد به نام «البراهين الجليّه فى رفع تشکيکات الوهابيّه» که به تازگى آن را نويسنده توانمند جناب آقاى دوانى ـ رضوان اللّه عليه ـ به نام فرقه وهّابى و پاسخ شبهات آن‏ها ترجمه کرده است.
حدود بيست کتاب مستقلّ از سوى علماى شيعه بر ردّ کتاب ابن تيميّه تأليف گرديده است(3).

کتاب‏هاى اهل سنّت در بطلان عقايد ابن‏تيميّه

برخى از شخصيّت‏هاى بزرگ اهل سنّت و معاصر ابن تيميّه، مطالب وى را به نقد کشيده و برخى ديگر کتاب‏هايى مستقل در بطلان نظريّات او تأليف کردند، مانند:
تقى الدين سُبکى متوفاى 756، دو کتاب به نام‏هاى «الدرّه المضيّه فى الردّ على ابن تيميّه» و «شفاء السقام فى زياره خير الأنام» در نقد افکار وى نوشته است.
بر کتاب «شفاء السقام» ملاّ على قارى فقيه مشهور حنفى مقيم مکه‏متوفّاى 1014، شرح محقّقانه‏اى نوشته که «شرح شفاء السقام» نام گرفته است.
محمّد بن ابى بکر اخنايى متوفّاى 763 کتابى به نام «المقاله المرضيّه فى الردّ على ابن تيميه» نوشت و با احاديث معتبر و ادلّه محکم، نظريّه ابن تيميّه را ردّ کرد و ابن تيميّه وقتى آن کتاب را ديد پاسخى به نام «ردّ أخنائى»، بر او نوشت.
على بن محمّد سَمْهُودى شافعى مصرى متوفّاى 911، شيخ الاسلام مدينه، کتاب گران سنگى به نام «وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى» نوشت و در باره زيارت، شفاعت، توسّل و استغاثه به حضرت رسول اکرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بحث مفصل و محقّقانه‏اى کرد.
افزون بر کتاب‏هاى ياد شده، کتاب‏هاى ديگرى را هم عالمان اهل سنّت در نقد افکار ابن تيميّه نوشته‏اند که به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود:
«خير الحجّه فى الردّ على ابن تيميه فى العقايد» تأليف احمد بن حسين بن جبريل شهاب الدين شافعى.
«الدره المضيئه فى الرد على ابن تيميه» تأليف محمّد بن على شافعى دمشقى کمال الدين معروف به ابن زملکانى متوفّاى 727.
«دفع شبه من شبّه و تمرّد» نوشته تقى الدين ابوبکر حصنى دمشقى متوفّاى 829 ه. اين کتاب از مکتبه الازهريه للتراث به صورت افست چاپ شده است، و در سال 1418 با تحقيقات و فهارس به نام «دفع الشبه عن الرسول (ص)» چاپ شده است.
«الردّ على ابن تيميّه» تأليف عيسى بن مسعود منکاتى.
«الردّ على ابن تيميّه فى الاعتقادات» تأليف محمّد حميد الدين حنفى دمشقى فرغانى.
«ردّ على الشيخ ابن تيميّه» تأليف شيخ نجم‏الدين بن ابى الدر البغدادى.
«رساله فى الردّ على ابن تيميّه فى التجسيم و الاستواء والجهه» تأليف شيخ شهاب الدين احمد بن يحيى کلابى حلبى، متوفّاى 733، معاصر ابن تيميّه.
«رساله فى الردّ على ابن تيميه فى مسأله حوادث لا أوّل لها» تأليف شيخ بهاءالدين عبد الوهّاب بن عبد الرحمن اخمينى شافعى، معروف به مصرى متوفّاى 763. اين کتاب با تحقيقات و شرح عبارات سعيد عبد الطيف از عمان اردن، دار السراج در سال 1419 ه. / 1998 م چاپ شده است.
«رساله فى مسئله الزياره فى الردّ على ابن تيميه» تأليف محمّد بن على مازنى.
«سيف الصقيل فى ردّ ابن تيميّه و ابن قيّم» تأليف تقى‏الدين السبکى، متوفّاى 756، اين کتاب هم در مصر چاپ شده است.
«شرح کلمات الصوفيه أو الردّ على ابن تيميّه» تأليف محمود الغراب. و موضوع آن ردّ گفته‏هاى ابن تيميّه درباره ابن عربى و صوفيّه است.
«فتاوى الحديثيّه» تأليف احمد شهاب الدين بن حجر هيثمى مکى، متوفّاى 974، به صورت افست از استانبول تاريخ 1414 ه ./ 1994 م، چاپ شده است.
در ردّ اين کتاب، ابن آلوسى نعمان بن محمود آلوسى بغدادى، متوفّاى 1317 ه . کتابى به نام «جلاء العينين فى محاکمه الأحمدين» نوشته است.
«المقالات السنيّه فى کشف ضلالات ابن تيميّه» تأليف شيخ عبد اللّه بن محمّد بن يوسف هروى معروف به حبشى مفتى هرو (يکى از مناطق صومال آفريقا) متوفّاى 1328. اين کتاب در دار المشاريع بيروت چهارمين بار در سال 1419 ه . / 1998 م چاپ شده است.
«نجم المهترين برجم المعتدين فى رد ابن تيميّه» تأليف: فخر ابن معلم قرشى.

پي نوشت:

(1) شيخ آغا بزرگ تهرانى مى‏نويسد: «لم يذکر المؤلف اسمه بل ذکر فى أوّله ابن تيميّه تعصب في القول والخطاب فى نقضه لمنهاج الکرامه وقال بالهوى المحض وهو دأب المفلس العادم للحجه، الذاهب التايه عن المحجه.» الذريعه، ج 11، ص 122.
(2) کتاب‏خانه آستان قدس رضوى در مشهد، به شماره 5643، کتاب‏خانه ملّى تهران، به شماره 485 ع؛ کتاب‏خانه دانشکده حقوق تهران، به شماره 130، به نقل از مجلّه تراثنا، شماره 17، ص 153.
(3) ر. ک: کتاب شناسى توصيفى تأليفات علماى شيعه در پاسخ به شبهات و کتاب‏هاى اهل سنّت، که رساله کارشناسى ارشد دانش پژوه گرامى جناب آقاى طاهر عباس از کشور پاکستان است که اين جانب (نگارنده) به عنوان استاد داورِ اين رساله بودم و به حقّ از بهترين رساله‏هايى بود که در سال‏هاى اخير مشاهده کردم.

منبع:پايگاه اطلاع رساني موسسه جهاني سبطين
/خ