«سيد بن طاووس‏» از عالمان وارسته و عارفان دانشمندي است كه پاكي و طهارت نفس، همراه با اعلميت او مورد اتفاق همه‏ي كساني است كه يا با او هم‏عصر و معاشر بوده، يا در محضرش زانوي شاگردي زده و يا بعدها از طريق آثار علمي و معنوي او به حالات عرفاني و معنوي صاحب اثر پي برده‏اند . (در ادامه‏ي همين نوشتار به نظر برخي از اين شخصيت‏ها اشاره خواهيم كرد) سيدبن طاووس در روز پنج‏شنبه، نيمه‏ي ماه محرم پانصد و هشتاد هجري در «حله‏» متولد شد، در نقلي ديگر در نيمه‏ي محرم الحرام پانصد و هشتاد و نه و به قولي ديگر در پانصد و هشتاد و هفت هجري قمري . اسم او «علي‏» است و به خاطر ضرورت تقيه، نام «عبدالمحمود بن داودالمضري‏» را براي خود برگزيده، در توجيه اين انتخاب گفته است: «محمود يكي از اسم‏هاي خداوند است . تمام مردم نيز بندگان خداوند هستند» (عبدالمحمود) .
داوود، يكي از اجداد من است و مَضَر نيز به آن دليل كه بني هاشم همگي از بني مضر مي‏باشد . براساس اين مطلب، نام «عبدالمحمودبن داوود المضري‏» را به عنوان تقيه براي خود برگزيده . اگر چه در تاليفات و حتي قرن‏ها پس از زندگي‏اش عنوان سيد همواره او را به اذهان تداعي مي‏كند . معروف‏ترين كنيه‏ي او «ابن طاووس‏» است . در علت اين كنيه (ابن طاووس) گفته شده است كه يكي از اجداد بزرگوارش به نام «محمدبن اسحاق‏» بسيار زيبا رو بوده . به همين جهت‏به طاووس - كه در بين پرندگان مظهر زيبايي است - ناميده شده و فرزندانش به ابن طاووس معروف شده‏اند . اين عنوان به سيدبن طاووس رسيده است .
نسبت‏سيدبن طاووس، به امام حسن مجتبي از ناحيه‏ي پدري و به امام حسين از ناحيه‏ي مادري مي‏رسد . دوران كودكي و نوجواني «سيدبن طاووس‏» در زادگاهش حله گذشت . مراتبي از علم و دانش را در اين شهر پيمود، و ظاهرا در چهل سالگي به بغداد مهاجرت نمود . حوزه‏ي علميه‏ي نجف از ديگر مراكزي است كه سيدبن طاووس چندي را در آن‏جا به تحصيل اشتغال داشته است .

از بعد علمي

اگرچه سيدبن طاووس عمدتا به كسي معروف و مشهور است كه به توفيق الهي و توجهات ولي عصر (عج) پلكاني از مراتب معنويت را طي كرده; اما از لحاظ علمي نيز در محافل علمي درميان صاحبان راي و نظر، مقامي والا به خود اختصاص داده است . به طوري كه تا شصت اثر كتبي به وي انتساب داده‏اند . متاسفانه بسياري از آثار اين عالم رباني درگذر زمان از بين رفته‏اند . از جمله ويژگي‏هاي تاليفات سيدبن طاووس عنايت‏خاصي است كه از ناحيه‏ي پروردگار به آن‏ها شده است .
مرحوم حاج آقا بزرگ تهراني در خصوص يكي از تاليفات سيد مي‏گويد: «... كتاب ... الحق اسمي است كه از آسمان نازل شده ... اين كتاب با (حجم) كوچكي كه دارد، بركتاب‏هاي بزرگ كه در اخلاق سير و سلوك نوشته شده است، فضيلت و برتري دارد .»

از منظر ديگران

مرحوم علامه بحرالعلوم - كه خود از اوتاد و ستون‏هاي علم و معنويت و از شاگردان برجسته‏ي سيد است - در خصوص مقام معنوي او مي‏گويد: «ورضي الدين علي - كه رحمت‏خدا براو باد - داراي كراماتي بود كه برخي از آن‏ها را خودش براي من بيان كرد و پاره‏اي از آن‏ها را پدرم بازگو كرد و من از او شنيدم .»
مرحوم علامه مجلسي پارساتراز سيدبن طاووس سراغ ندارد . او مي‏گويد: «سيدبن طاووس صاحب كرامات و مقاماتي بوده و در اصحابمان عابدتر و اورع (پارساتر) از او يافت نمي‏شود .

از بعد معنوي

سيدبن طاووس به دليل مبارزات طولاني با نفس و به لطف و عنايت‏خداوند، به مراتب بالايي از كمال و معرفت نايل شده و كرامات عديده‏اي از آن مرد بزرگ صادر گرديده است اگرچه آن مرد الهي همواره درصدد كتمان اين مقامات و كرامات بوده است، اما به منظور بيان برخي از واقعيت‏هاي معتبر و به عنوان الگو مواردي را از خود مطرح مي‏كند . از جمله گفته است كه از نعمت‏هاي خداوند برمن معرفت الهي است، به طوري كه خطر اشتباه و تاريكي در آن راه ندارد . هم‏چنين در برخي از موارد، كرامات و حالات خوش معنوي را كه برايش پيش آمده است، را بيان مي‏كند . كمالات معنوي سيدبن طاووس را مي‏توان مهم‏ترين وجه از شخصيت وي به شمار آورد; و البته مهم‏تر از اين، عنايات خاصي كه از سوي پروردگار متعال و حضرت ولي عصر (عج) به آن بنده‏ي پاك و وارسته ارزاني شده است .

پاسخ منفي به حاكمان باطل

از نكاتي كه در زندگي سيدبن طاووس قابل تامل و توجه است، گرايشي است كه حاكمان زمان به وي داشته و در پي آن بوده‏اند كه به نحوي او را به دستگاه حكومتي وارد كنند . بدون ترديد، هدف آن‏ها از اين تلاش، اين بوده است كه حاكميت آن‏ها و عمل‏كردشان در نزد مردم - با حضور سيدبن طاووس - موجه ومقبول گردد . بديهي است كه شخصيتي هم‏چون سيدبن طاووس، هرگز حاضر نيست در حاكميت كساني كه از بيخ و بن باطل‏اند، پاي بگذارد و شريك مظالم و ستمگري‏هاي آن‏ها باشد . نخست مستنصر كه از خلفاي بني‏عباس بود، مقام شيخ الاسلامي را به او پيشنهاد كرد، اما سيد حاضر به پذيرش اين منصب نگرديد، زيرا اين كار، موجب تحكيم پايه‏هاي حكومت عباسي مي‏گرديد . حتي مقام نقابت را - كه رسيدگي به امور سادات بود - قابل پيش بيني - است كه پاسخ منفي به حاكمان قلدر و ستمگر عباسي چه پيامدهايي خواهد داشت . و اگر نبود عنايات خاصي الهي در نگه داشتن سيد از شر و بدي حكومت عباسي، معلوم نبود كه او چه سرنوشتي پيدا مي‏كرد .

از جمله ابتكارات

از جمله ابتكارات سيدبن طاووس كه مي‏توان آن را بي‏سابقه دانست، آن بود كه رسيدن به بلوغ را به عنوان جشني مهم و مبارك قلمداد مي‏نمود، دليل وي آن است كه انسان با رسيدن به سن بلوغ، اجازه‏ي راه‏يابي به محضر پروردگار پيدا مي‏كند و تكليف بر او بار مي‏شود .
سيدبن طاووس در ضمن سفارش‏هاي خود به فرزندش يادآوري مي‏شود كه هرسال و زماني كه به سالگرد بلوغ مي‏رسي، آن را افضل و برترين اوقات خود به حساب بياور .
به راستي چقدر تفاوت است ميان كساني كه رسيدن به بلوغ و تكليف را نوعي اجازه‏ي پروردگار به برقراري ارتباط با او قلمداد مي‏كنند، با كساني كه رسيدن به بلوغ را آغاز محدوديت‏ها عنوان مي‏دارند .

فرزندم!

از ديگر اقدامات سيدبن طاووس سفارش‏هايي است كه به فرزند خود دارد . روشن است كه سفارش و توصيه‏هاي افرادي هم‏چون سيدبن طاووس به فرزند، سفارشي به همه‏ي نسل‏ها و در همه‏ي عصرهاست . مضمون سفارش‏هاي آن بزرگ مرد الهي، ضرورت معرفت‏خداوند و تامل ودقت در گفتار مولاي پرهيزكارن «حضرت علي ( عليه السلام)» و مطالب امام صادق ( عليه السلام) است كه در باب خلقت عنوان كرده‏اند و در مجموعه‏اي به نام «توحيد مفضل‏» جمع آوري شده است .
تضرع در پيشگاه پروردگار و اميد به استجابت دعا و عدم ياس از تاخير در اجابت‏خواسته‏ها، از ديگر سفارش‏هاي او به فرزندش مي‏باشد . نكاتي در خصوص نبوت و امامت و مطالبي در خصوص احكام نيز در ضمن مطالبي كه به فرزندش گفته است، وجود دارد .
از جمله سفارش‏هاي آن مرحوم به فرزندش، عدم معاشرت با گنهكاران است . او مي‏گويد:
«بدان كه بدترين معاشرت، آميزش با گنهكاران است، هركه باشد . خواه از واليان باشد، يا از غير آن .»
از ديگر سفارش‏هاي او به فرزندش ضرورت معرفت‏به امام عصر (عج)، دعا براي حضرت مهدي و دعا براي برآورده شدن حاجت‏هاي آن حجت الهي مي‏باشد و براي اين مهم تا آن مقدار اهميت قائل است كه دعا براي آن حضرت را مقدم بردعا براي خودش مي‏شمارد .»
سيدبن طاووس، از جمله عالمان وارسته و عارفاني است كه هيچ شك و شبهه در خلوص و طريق عرفاني او وجود ندارد . پاك متولد شد و پاك زيست و همواره مورد تاييد خداوند و اوصيا و اولياي او بود . گويي دستي از غيب، همواره او را هدايت مي‏كرد .
اين عارف عالم در سال شش صدو شصت و چهار هجري قمري چهره در خاك كشيد . آرامگاه او در نجف اشرف و در جوار مرقد مطهر مولايش امام علي ( عليه السلام) زيارتگاه شيعيان است .

منابع:

سيدبن طاووس در عرصه‏ي علم و عمل «نوشته‏ي عبدالعلي محمدي شاهرودي‏»
امام زمان و سيدبن طاوور «نوشته‏ي سيدجعفر رفيعي‏»
گنجينه‏ي وصايا «نوشته‏ي سيدمحمد نحوي‏»