تربيت شاگردان و اعطاى اجازه نامه
علاده بر تأليفات بسيار و تحقيقات ارزشمند بانو مجتهده امين كه اكثر آنها جنبه اخلاقى و ضبغهى معنوى دارد و فضاى روح را متعالى مىكند و نورانيت مىبخشد ، اين بانوى بزرگوار همچنين به تدريس و تربيت شاگرانى چند همت گماشت ؛ شاگردانى كه از بانو امين به طور مستمر و يا متناوب بهره جسته و مدارج علمى را طى كردند . وى همچنين با ايجاد فضاهاى آموزشى مناسب ، به ايجاد تحولات معنوى و اخلاق جامعه كمك شايانى نمود . اين اقدامات در چنان فضايى منشأ تحولات اساسى گرديد . ايجاد نهادهاى مبتنى بر معارف معنوى اسلام و تعاليم حياتبخش قرآن ، كمك بسيارى در سرعت گرفتن مبانى ايمانى و رشد اخلاق در آن دوران كرد و اسوههاى بسيارى را در محيطهاى به وجود آمده طاغوتى براى درهم شكستن آن فضاها و محيطها پرورش داد . حتى شخصيت بزرگى مانند فقيه اهل بيت حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى از بانو مجتهده امين كسب اجازه روايى مىكند .
بىشك ، در متن اين اجازهنامه علاوه بر بيان سلسله مشايخ و تبيين جايگاه عالم بزرگوار مرحوم آيت الله العظمى مرعشى ، مهمترين آموزههاى اخلاقى و تربيتى نيز آمده است كه نشان دهنده عظمت روحى و معنوى اين شايستگان تاريخ تشيع در زمان ماست .
يكى ديگر از افرادى كه بانو مجتهده امين به او اجازه روايت مىدهد حجت الاسلام و المسلمين شيخ زهير حسون است كه اهل علم و تحقيق و درايت بوده است . ) همان ، ص 75 )
تأسيس مكتب فاطمه عليهاالسلام
بانوى فاضله و معلم اخلاق و معنويت در سال 1344 شمسى حوزهاى به نام » مكتب فاطمه عليهاالسلام « براى بانوان تأسيس كرد . اين حوزه با حدود 600 تا 1000 شاگرد شروع به فعاليت نمود . تأسيس اين مكتب به صورت يك حركت علمى و فرهنگى در جامعه زنان درآمد ، به گونهاى كه در آن مركز بانوان علاقهمند به كسب علم و فضيلت به تحصيل و تدريس علوم اسلامى در رشتههاى اخلاق ، فلسفه ، اصول ، حكمت ، فقه و عرفان پرداختند و اين حركت هنوز هم ادامه دارد . دستاوردهاى پرارزش و معنوى اين مكتب در تعليم و تعلم بانوان قابل توجه بوده است ، به گونهاى كه بسيارى از خانمهاى اصفهانى كه داراى تحصيلات مذهبى هستند از شاگردان حاجيه خانم امين بودهاند و يا از جلسات اخلاق ، تفسير قرآن و مباحث مذهبى ايشان كه به صورت هفتگى برگزار مىشد بهرهمند شدهاند . شايان ذكر است كه مكتب فاطمه عليهاالسلام از شاگردان شهريه دريافت نمىكرد و كليه هزينههاى مكتب به وسيله بنيانگذار آموزشگاه ، يعنى بانو امين ، پرداخت مىشد و حتى بعد از رحلت ايشان نيز با توجه به پيشبينىهايشان اين روش استمرار يافته است .
از ديگر خدمات فرهنگى بانو امين تأسيس دبيرستانى دخترانه بود . در آن زمان، به سبب اينكه دبيران بسيارى از دبيرستانهاى دخترانه مرد بودند ، خانوادههاى مذهبى به ندرت اجازه مىدادند دخترانشان به دبيرستان بروند . به همين دليل ، ايشان با تأسيس دبيرستان دخترانه راه تحصيل را براى بسيارى از دختران فراهم ساخت . اين بانوى خير و نيكوكار پس از پيرزى انقلاب اسلامى اين دبيرستان را به آموزش و پرورش هديه كرد . ) يادنامه ، 1371 ، ص 35 )
با نگاهى به زندگانى پربركت اين بانوى فاضله متوجه مىشويم كه ايشان با احساس مسئوليتى كه نسبت به جامعه داشت ، سعى كرد با نوشتن كتب و مقالات ، تأسيس مدرسه و مكتب علمى و اسلامى و پاسخگويى به سؤالات و راهنمايى طالبان علم و فضيلت به ويژه جامعه زنان ، گامهاى مؤثرى در تربيت و تهذيب نفس شاگردان مكتبش بردارد ؛ آن هم در زمانى كه مشكلات اخلاقى و تربيتى جامعه زياد بود و موانع بسيارى در راه تحصيل علم و معارف اسلامى وجود داشت . خانم امين به خانمهايى كه قصد اشتغال در محيط خارج از خانه را داشتند ، توصيه مىكرد كه با رعايت كامل حجاب اسلامى و حفظ اخلاقيات و دستورات شرع مقدس در محيط كار حاضر شوند ؛ زيرا در غير اين صورت ، عمل آنها مورد رضاى خداوند نخواهد بود. توصيه بانوى مجتهده امين به بانوانى كه قصد ادامه تحصيل داشتند چنين بود كه مشكلات دوران تحصيل را تحمل كنند و درس را ادامه دهند ؛ زيرا كمبود افراد متعهد و آگاه در بسيارى از جوامع به خوبى حس مىشود .
توصيههاى اخلاقى بانو امين به زنان جامعه قابل توجه بود . ايشان همواره آنان را به دانشافزايى و زدودن جهل توصيه مىكرد . بدينسان ، اين بانويى كه خود كانون مكارم اخلاقى و فضايل به شمار مىرفت پذيراى افرادى بود كه از دور و نزديك نزد او شتافته و از رهنمودها و مواعظش بهرهمند مىشدند . ) همان ، ص 36 - 35 )
حتى زنان بىسواد با عشق و علاقهاى كه نسبت به بانو پيدا كردند راه سوادآموزى را پيش گرفته و از محافل ايشان بهرهمند شدند .
معنويت بانو امين
آن چيزى كه بانو امين را يگانه مجتهده دوران ساخت تنها ياد گرفتن مشتى اصطلاحات علمى و رسيدن به مقام تفقه و اجتهاد نبود ، بلكه قلب سليم بود . اين بانوى بزرگ با دو بال علم و معنويت به سوى خدا حركت كرد ؛ علم را همراه با تزكيه و تصفيه روح تحصيل كرد ، و با قلب سليم سير الى الله نمود و به علم ظاهرى هم اكتفا نكرد و به سلوك پرداخت و به علم اشراقى دست يافت . خانم فردوس مدرس هاشمى درباره عظمت معنوى بانو امين آورده است :
» وجود مقدس و مطهرش آنچنان روحانى و مستغرق در عالم عرفان و معنويت بود كه هر وقت انسان او را مىديد مجذوب جذبه معنويت او شده و در پرتو نورانيت و نفس مطمئنه و قلب سليم او در خود احساس شادى و نورانيت مىكرد . در اثر مجالست و تشرف به محضرش ، روح و روان انسان اوج مىگرفت ، پرواز مىكرد و با جهانى ديگر مأنوس مىشد . سيماى نورانى و ملكوتىاش ، بىاراده انسان را به ياد خدا مىانداخت و به راستى كه مصداق » من يذكركم الله رويته و يزيد فى علمكم منطقه و يرغبكم فى الاخره علمه « بود . ) همان ، ص 215 )
بانو مجتهده طى مصاحبهاى در مورد آموختن علوم و كسب معارف چنين فرمود :
» غير از بحث الفاظ ، بيشتر از همين راهها بوده و در نوشتههايم كمتر از امور خارجى كمك گرفتهام و نمىگويم از غيب خبر دارم، اما اغلب معنويات و معارف را از استاد فرا نگرفتهام و غالب نوشتههايم با ارشاد خدا و كمك او بوده است « ) رياحى ، 1375 ، ص 97 )
و جالب توجه اينكه » وقتى ايشان دست به قلم مىگرفتند و مشغول به نوشتن كتاب مىشدند اصلا قلم خوردگى در آن ديده نمىشد . « ) همايونى ، 1383 ، ص 216 ) و اين روشنگر امدادهاى غيبى براى ايشان بوده است .
ايشان در خلال صحبتهايشان بسيار روى اين حديث تكيه داشتند و مىفرمودند : » ليس العلم بكثرة التعلم انما العلم نور يقذفه الله فى قلب من يشاء من عباده . « بايد ديد خدا چه دلى مىخواهد و دوست دارد كه علم و حكمت را به او افاضه فرمايد ؟ آن دلى را خدا دوست دارد كه قلب سليم باشد ؛ يعنى از رذايل و محبت دنيا و معصيت و هر چه غير خداست پاك شده باشد .
اينها نمونههايى از مظاهر قلب سليم بود كه در رفتار و كردار حاجيه خانم امين ديده مىشد . در هر حال ، ايشان بانوى نمونه و اسوه حسنه بودند و شهر اصفهان بايد افتخار كند كه در مهد خود چنين گوهرى را پرورش داد .
بانو امين معاشران و مستخدمان خود را بسيار تحمل مىنمود ، به گونهاى كه يكى از شاگردان ايشان گفته بود : اخلاق و رفتار ايشان براى من بيشتر از علم و درسشان اثر مىگذاشت .
از روحيات بارز حاجيه خانم امين ، نهايت تواضع ، فروتنى و حلم و آرامش روحى فوق العاده ايشان بود . بانو امين در طول حيات پربارش گاهگاهى بيمارىهايى پيدا نمود ، ولى در برابر آنها حتى يك بار هم شكايت نكرد . ) همايونى ، 1383 ، ص 211 )
رحلت مجتهده
سرانجام اين حكم الهى و عارف به نفحات رحمانى ، نابغه دوران و مجتهده زمان پس از يك عمر خدمت خالصانه و صادقانه در بيست و سوم خرداد ماه 1362 شمسى / اول ماه مبارك رمضان 1403 قمرى سر در نقاب خاك كشيد و پس از تشييع بسيار با شكوه و كمنظير ، در تخت فولاد در تكيه خانوادگى ، جنب تكيه حاج آقا مجلس مقابل تكيه مرحوم بروجردى به خاك سپرده شد .
نتيجه
با توجه به بررسى شخصيت علمى و معنوى بانو مجتهده سيده نصرت امين مىتوان نتيجه گرفت :
1. دوران شكلگيرى شخصيت اين بانو در اواخر دوران قاجار و اوايل عصر پهلوى بوده و با توجه به فضاى سرد ، بىروح و فاقد تحرك و عدم وجود محركهاى مثبت ، به ويژه در جهت توسعه علوم معنوى براى بانوان ، تلاش مجتهده امين در باب فراگيرى علوم اسلامى از محضر علماى نامور زمان خود در حوزهى اصفهان و يا ساير علماى مبرز زمان خود قابل توجه بوده است .
2. اين بانو در كنار همسردارى ، تربيت فرزند و انجام امور منزل ، به مطالعه ، تحقيق ، تأليف و تدريس پرداخته است .
3. وى نه تنها موفق به اخذ اجازه از علما و دانشمندان و مراجع مطرح دوران خود شد ، بلكه فقيه سترگ و رجالى نامور جهان اسلام و تشييع آيت الله العظمى سيد شهابالدين مرعشى نجفى نيز از او اخذ اجازه نموده است .
4. تلاشهاى علمى و عملى بانو امين در آن زمان پاسخى بود بر گفته كسانى كه حجاب را مانع فعاليتهاى علمى ، آموزشى و حضور در عرصههاى اجتماعى مىدانستند . نيز جوابى بود به سخن گروهى كه اعتقاد داشتند بانوان بايد در خانه نشسته و در هيچ فعاليت علمى و اجتماعى شركت نكنند .
5. بانو امين در ابعاد مختلف علمى سرآمد گرديد و در زمينه دانشهايى مانند تفسير ، اخلاق ، عرفان ، اخبار و روايت ، فقه و اصول ، حكمت و فلسفه آثار آثار ارزشمندى بر جاى گذارد .
6. اين مجتهده گران قدر در اوج تهمتها به مقدسات اسلامى و توهينها به ارزشهاى دينى ، با منطق قوى ، مستدل و سرشار از قدرت معنوى ، به شبههها و القائات نشريات و مجامع وابسته به فرهنگ ضد دينى و استعمارى عصر پهلوى پاسخ مىداد .
7. بانو امين نه تنها به پرورش شاگردان بسيارى موفق شد ، بلكه با ايجاد نهادهاى علمى - آموزشى حوزوى و نوين ) كلاسيك ( راه توسعه علوم معنوى و دينى و ترويج فرهنگ حجاب در زمان خود را فراهم نمود .
/خ