انعکاس عقايد محمد بن عبد الوهاب در ميان علماى اسلامى
کتابها و رسالههايى که معاصران محمد بن عبد الوهاب و علماى متاخر از عامه در رد عقايد يا به عنوان نصيحت او نوشتهاند، خيلى بيشتر از آن است که در اينجا ذکر شود از جمله در کتاب «التوسل بالنبى و بالصالحين» تاليف: ابى حامد بن مرزوق نام چهل و دو کتاب در اين باره ذکر گرديده است که در اينجا فهرستوار نقل مىکنيم:
1- شيخ محمد بن سليمان کردى شافعى استاد محمد بن عبدالوهاب در تقريظى که به رساله سليمان بن عبدالوهاب (برادر محمد بن عبدالوهاب) نوشته، او را ضال و مضل خوانده است.
2- استاد ديگر وى، عبدالله بن عبداللطيف شافعى کتابى در رد محمد بن عبدالوهاب نوشته و آن را «تجريد سيفالجهاد لمدعىالاجتهاد» ناميده است.
3- «الصواعق والرد فى عشرين کراسا» تاليف: علامه عفيف الدين عبدالله بن داود حنبلى. بر اين کتاب علماى بصره و بغداد و حلب و احساء و بلاد ديگر تقريظهائى نوشتهاند و محتويات کتاب را تاييد کردهاند و اين کتاب را محمد بن بشير قاضى راسالخيمه تلخيص کرده است.
4- علامه محقق «محمد بن عبدالرحمن بن عفالق» حنبلى در رد پسر عبدالوهاب کتاب بزرگى نوشته و آن را «تهکمالمقلدين بمن ادعى تجديدالدين» ناميده است و در آن اقوال و نظريات محمد بن عبدالوهاب را به بهترين وجه رد کرده است.
5- رسالهاى که علامه احمد بن على قبانى بصرى شافعى نوشته است.
6- رساله عبدالوهاب بن احمد برکات شافعى احمدى مکى.
7- رساله شيخ عطاء مکى موسوم به «الصارم الهندى فى عنق النجدى» .
8- رساله شيخ عبدالله بن عيسى مويسى.
9- رساله شيخ احمد مصرى احسائى.
10- يکى از علماى بيتالمقدس رسالهاى نوشته، موسوم به «السيوف الصقال فى اعناق من انکر على الاولياء بعد الانتقال» .
11- السيف الباتر لعنق المنکر على الاکابر» تاليف: سيد علوى بن احمد الحداد.
12- رساله شيخ محمد بن شيخ احمد بن عبداللطيف احسائى.
13- «تحريص الاغبياء على الاستغاثه بالانبياء و الاولياء» تاليف: علامه عبدالله بن ابراهيم مير غنى، مقيم طائف.
14- سيد علوى بن احمد الحداد گفت که در مکه در مقام ابراهيم شيخ محمد صالح زمزمى شافعى را ديدم که در اين باره کتابى جمعآورى کرده است.
15- همان سيد علوى مذکور گفت که در طائف طاهر حنفى را ديدم که کتابى بنام «الانتصار للاولياء الابرار» در اين باره تاليف کرده بود.
16- باز همان سيد گفت که جوابهاى علماى بزرگ از مذاهب اربعه از اهل حرمين شريفين و احساء و بصره و بغداد و حلب و يمن و ديگر شهرهاى اسلامى، چه به نثر و چه به نظم، بىشمار بود که همه آنها را مردى از آل ابن عبدالرزاق از حنبليهاى بحرين است، نزد من آورد که چون در سفر بودم استنساخ آنها برايم ممکن نشد، اما همه آنها را مطالعه کردم.
17- همان سيد علوى گفت: شيخ محدث صالح فلانى مغربى با يک کتاب پرحجم که در آن نامهها و رسالهها و جوابها جمعآورى شده بود، پيش ما آمد، همه آنها از علماى مذاهب اربعه: حنفى; مالکى; شافعى و حنبلى در رد محمد بن عبدالوهاب بود.
18- هنگامى که محمد بن عبدالوهاب جمعى را که سرهايشان را نتراشيده بودند، بىرحمانه کشت. علامه سيد منعمى قصيدهاى در رد او سرود که مطلع آن اين است:
افى حلق راسى بالسکاکين والحد حديث صحيح بالاسانيد عن جدى
19- علامه سيد عبدالرحمن يکى از علماى بزرگ احساء نيز در رد او قصيدهاى طولانى دارد که تعداد ابيات آن بالغ بر 65 بيت است، سروده که با بيت زير آغاز مىشود:
بدت فتنه کالليل قد غطت الافقا و شاعت فکادت تبلغ الغرب و الشرقا
20- مصباح الانام و جلاء الظلام، فى رد شبه البدعى النجدى، التى اضل بها العوام، تاليف: علامه سيد علوى بن حداد.
21- الصواعق الالهيه فى الرد على الوهابيه، تاليف: شيخ سليمان بن عبدالوهاب نجدى.
22- رساله در رد رساله ابن عبدالوهاب، تاليف علامه محقق شيخالاسلام تونس، شيخ اسماعيل التميمى مالکى (متوفى 1248) .
23- رساله علامه محقق شيخ صالح کواش تونسى.
24- رساله علامه محقق سيد داود بغدادى حنفى.
25- شيخ ابن غلبون الليبى در رد قصيده صنعانى که در آن ابن عبدالوهاب را مدح کرده، به همان وزن قصيدهاى سروده که تعداد ابيات آن 40 بيت است که مطلع آن اين است:
سلام على اهل الاصابه والرشد وليس على نجد و من حل فى نجد 26- سيد مصطفى مصرى بولاقى نيز در رد قصيده صنعانى، قصيدهاى سروده که مجموع ابيات آن 126 بيت است و قصيده مزبور با بيت زير آغاز مىگردد:
بحمد ولى الحمد لا الذم استبدى وبالحق لا بالخلق للحق استهدى
27- سيد طباطبائى بصرى نيز در رد قصيده صنعانى، قصيدهاى گفته که صاحب کتاب «سعادهالدارين» ابياتى را در کتاب خود آورده است. و همين قصيدهها سبب شد که صنعانى از عقيده خود برگشت و در رد قصيده خود قصيده ديگرى سرود و گفت: «رجعت عن القول الذى قلت فى النجدى...» .
28- کتاب «سعادهالدارين فى الرد على الفريقين الوهابيه: و مقلده الظاهريه» تاليف: علامه شيخ ابراهيم سمنودى منصورى، در دو جلد چاپ شده است.
29- زينى دحلان مفتى مکه (متوفى 1304) در رسالهاى موسوم به «الدرر السنيه فى الرد علىالوهابيه» عقايد وهابيان را رد کرده است.
البته سيد احمد زينى دحلان مفتى مکه علاوه بر رساله «الدرر السنيه» فصلى را هم در کتاب معروف «الفتوحاتالاسلاميه» زير عنوان «فتنهالوهابيه» به همين موضوع اختصاص داده و در آن به شيخ محمد و عقايد او سخت تاخته است. وى در همين کتاب، قسمتى از سخنان محمد بن سليمان کردى را نيز که در رد عقايد محمد بن عبدالوهاب و خطاب به وى مىباشد، ذکر کرده است (1) .
30- «شواهد الحق فى التوسل بسيدالخلق» تاليف: شيخ يوسف نبهانى که اين کتاب، هم در رد ابن تيميه و هم در رد محمد بن عبدالوهاب است.
31- «الفجر الصادق فى الرد على منکرى التوسل و الکرامات و الخوارق» تاليف: علامه عراق جميل افندى صدقى زهارى.
32- «اظهار العقوق ممن منع التوسل بالنبى والولى الصدوق» تاليف: شيخ مشرقى مالکى جرائرى.
33- مرحوم علامه مفتى فاس شيخ مهدى وازتانى رسالهاى در جواز توسل نوشته که در آن محمد بن عبدالوهاب را رد کرده است.
34- «غوث العباد ببيان الرشاد» تاليف: شيخ مصطفى حمامى مصرى.
35- «جلال الحق فى کشف احوال اشرار الخلق» تاليف: شيخ ابراهيم حلمى قادرى اسکندرى.
36- «البراهين الساطعه» تاليف: علامه شيخ سلامه غرامى (متوفى 1379) .
37- «النقول الشرعيه فى الرد على الوهابيه» شيخ حسن شطى حنبلى دمشقى.
38- رسالهاى نيز در تاييد مذهب صوفيه و رد معترضين آنها.
39- رسالهاى در حکم توسل به انبياء و اولياء نوشته شيخ محمد حسنين مخلوف.
40- «المقالات الوافيه فى الرد على الوهابيه، تاليف: شيخ حسن خزبک.
41- «الاقوال المرضيه فى الرد على الوهابيه» تاليف شيخ عطا الکسم دمشقى از فقهاى حنفى.
42- علامه شيخ عبدالعزيز قرشى علجى مالکى احسائى در رد ابن عبدالوهاب قصيدهاى گفته که 95 بيت است و مطلع آن اين است:
الا ايها الشيخ الذى بالهدى رمى سترجع بالتوفيق حظا و مغنما
و من يک سماهالنفيس لربه سعى النصر فى مسعاه ايان يمما (2)
گذشته از اينها، کتابهاى ديگرى در رد عقايد محمد بن عبدالوهاب تاليف يافته که يک يک عقايد او را مطرح و با دليل رد کردهاند از جمله :
43- کتاب «الاصول الاربعه فى ترديد الوهابيه» تاليف: خواجه محمد حسن جان صاحب سرهندى مجددى (به زبان فارسى) خواجه در اين کتاب به نقل ازکتابها و رسالههاى طرفداران وهابيت در هند و برخى از رسالههاى ديگر، گويد که: عقايد وهابيان متجاوز از 250 مورد است و قسمتى از آنها را ذکر کرده است (3) . سپس در مقام رد آنها بر آمده است.
44- «تطهير الفؤاد من دنس الاعتقاد» تاليف: شيخ محمد نجيب مطيعى حنفى از بزرگان علماى ازهر.
45- کتاب «ضياءالصدور لمنکرالتوسل باهل القبور» تاليف: ظاهرشاه ميان سيان بن عبدالعظيم سيان مدينى.
46- «المنعه الوهبيه فى الرد على الوهابيه» تاليف: داود بن سليمان بغدادى نقشبندى.
47- «اشدالجهاد فى ابطال دعوى الاجتهاد» تاليف: شيخ داود موسوى بغدادى که همراه با کتاب منحهالوهبيه به چاپ رسيده است.
48- «کشف النور عن اصحاب القبور» تاليف: عبدالغنى افندى نابلسى.
49- «سيف الابرار على الفجار» تاليف: محمد عبدالرحمن حنفى (به زبان فارسى) .
50- «سيف الجبار المسلول على الاعداء الابرار» تاليف: شاه فضل رسول قادرى (به عربى و فارسى) .
51- «مدارج السنيه فى رد على الوهابيه» به کوشش عامر قادرى، معلم دارالعلوم کراچى.
52- «کشف النقاب عن عقايد ابن عبدالوهاب» تاليف: سيد علينقى هندى.
53- «ازهاق الباطل فى ردالفرقهالوهابيه» تاليف: امام الحرمين محمد بن داود همدانى.
54- «اللمعات الفريده فى المسائل المفيده» تاليف: سيد ابراهيم رفاعى.
55- رساله «الاوراق البغداديه فى الحوادث النجديه» تاليف: سيد ابراهيم راوى رفاعى.
56- «صالح الاخوان فى الرد على من قال على المسلمين بالشرک والکفران» نوشته: داود بن سليمان بغدادى.
57- «علماء المسلمين و الوهابيون» تاليف: حسين حلمى بن سعيد استانبولى.
58- «فصل الخطاب فى الرد على محمد بن عبدالوهاب» تاليف: شيخ سليمان، برادر محمد بن عبدالوهاب (4) .
59- «فصل الخطاب فى رد ضلالات ابن عبدالوهاب» تاليف: احمد بن على بصرى مشهور به قبانى (5) .
60- «الوهابيه فى نظر علماء المسلمين» تاليف: احسان عبداللطيف بکرى.
61- «البراده من الاختلاق فى الرد على اهل الشقاق و النفاق فى الرد على الفرقه الوهابيه الضاله» شيخ على زينالعابدين سودانى.
62- «التوسل» تاليف: شيخ علامه مفتى محمد عبدالقيوم قادرى هزاروى.
63- «الدولهالمکيه بالماده الغيبه» تاليف: احمد رضا، خان صاحب قادرى.
64- «البصائر لمنکرى التوسل باهل المقابر» تاليف: شيخ حمدالله داجوى هندى.
در اين موقع علماء شيعه نيز در نقد آراء ابن عبدالوهاب دوشادوش علماء اهل سنت تلاشهاى فراوانى نموده و کتابهاى ارزشمندى نوشتهاند از جمله:
65- «الآيات البينات فى قمع البدع و الضلالات» تاليف: شيخ محمد حسين کاشفالغطاء بن حسين (متوفى 1373) .
66- «منهجالرشاد» تاليف: شيخ جعفر کاشفالغطاء (متوفى 1228) و اولين کتابى است که از طرف علماء شيعه بر رد عقايد محمد بن عبدالوهاب نوشته شده (6) نويسنده محقق اين کتاب را در پاسخ به مسالهاى که يکى از امراء آل سعود به نام «عبدالعزيز بن سعود» براى او فرستاده بود، نوشت و در آن رساله قسمت عمده عقايد محمد بن عبدالوهاب جمعآورى شده بود.
67- «الآيات الجليه فى رد شبهات الوهابيه» تاليف: شيخ مرتضى کاشفالغطاء (متوفى 1349ه) .
68- «البراهين الجليه فى دفع شبهات الوهابيه» تاليف: سيد محمد حسن قزوينى (متوفى 1380ه) چاپ نجف، مطبوعات النجاح، 1346ه. اين کتاب تحت عناوين زير به فارسى برگردانده شده است:
1- فرقه وهابى و پاسخ به شبهات آنها، ترجمه على دوانى، چاپ وزارت ارشاد اسلامى.
2- نقدى بر انديشه وهابيها، ترجمه حسن طارمى، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
69- «ازاحهالوسوسه عن تقبيل الاعتاب المقدسه» تاليف: شيخ عبدالله بن محمد حسن مامقانى (متوفى 1351ه) در نجف به ضميمه کتاب «مخزنالمعانى» چاپ شده است.
70- «دعوى الهدى الى الورع فى الافعال والفتوى» تاليف: شيخ محمد جواد بلاغى (متوفى 1352ه) طبع نجف، 1344 و نيز «انوارالهدى» چاپ نجف در سال 1340ه از همين مؤلف.
71- «الرد على الوهابيه» تاليف: شيخ محمد على غروى اردوبادى، که در سال 1345ه چاپ شده است.
72- «الرد على الوهابيه» تاليف: سيد حسن صدر کاظمى (متوفى 1354ه) طبع بغداد 1344ه.
73- «کشف الارتياب فى اتباع محمد بن عبدالوهاب» تاليف: علامه سيد محسن امين شامى (متوفى 1373ه) اين کتاب گرانقدر که مکرر چاپ شده است، از جامعيتخاصى برخوردار است که هم تاريخچه و هم عقايد و افکار آنها را به صورت بسيار گسترده و مشروح مطرح کرده و مورد نقد و بررسى علمى قرار داده است. و در سال 1962م توسط فرزند فاضل مؤلف تجديد چاپ و فصلهاى تازه و پاورقيهاى مفيدى بر آن افزوده شده است. اين کتاب به وسيله سيد ابراهيم سيد علوى و تهرانى و سيد حسن افتخارزاده بهطور جداگانه ترجمه و تلخيص شده است.
74- «هذه هى الوهابيه» تاليف: شيخ محمد جواد مغنيه (متوفى 1400ه) در اين کتاب وهابيگرى آنطور که در کتابهاى آنهاست، مورد بحث قرار گرفته است و تناقض و اختلال سخنان و افکار آنان را خاطرنشان ساخته است و اين کتاب توسط: سيد ابراهيم سيد علوى به نام «اين است آئين وهابيت» به فارسى ترجمه شده و به وسيله انتشارات غدير تهران چاپ شده.
75- «الدعوهالاسلاميه» تاليف: محمد خنيزى نجفى، اين کتاب در رد کتاب «الصراع بين الوثنيه والاسلام» به تاليف: عبدالله قصيقى نويسنده وهابى مصرى است که وى آن را در رد «کشف الارتياب» نوشته است و تاکنون چند مجلد آن چاپ شده است.
76- «التبرک» تاليف: شيخ على احمدى ميانجى، چاپ مؤسسه البعثه، تهران. اين کتاب محور و موضوع اصلى خود را پيرامون تبرک جستن صحابه و تابعين به آثار پيامبر صلى الله عليه وآله و صالحان اختصاص داده است و در اين نوشته ثابتشده است که تبرک جستن به آثار رسول خدا صلى الله عليه وآله به خلاف ادعاى وهابيان نه تنها شرک نيست، بلکه نشانه ايمان و يقين نيز هست.
77- «المواسم والمراسم» تاليف: سيد جعفر مرتضى عاملى که در تهران چاپ شده و درباره مشروعيت اقامه مراسم جشن در اعياد و سوگوارى و حزن در ماتم.
78- «صفحه عن آل سعودالوهابيين و آراء علماء السنه فى الوهابيه» به قلم: سيد مرتضى رضوى.
79- «وهابيان» نوشته على اصغر فقيهى، از انتشارات صبا، تهران. بررسى و تحقيقگونهاى درباره عقايد و تاريخ فرقه وهابيت است که تاکنون سه مرتبه چاپ شده است.
80- «آئين وهابيت «تاليف: شيخ جعفر سبحانى، اين کتاب مکرر چاپ شده است.
مؤلف کتاب غير از «آئين وهابيت» کتابهاى ديگرى نيز در رد وهابيت نوشته که از جمله «معالوهابيين فى خططهم و عقائدهم» ، «الوهابيه فى الميزان» و «اخيرالردود لآخرها» در رد وهابيت نوشته است.
غير از اينها، کتابها و رسالههاى ديگرى نيز توسط علماى شيعه و سنى در رد وهابيت نوشته شده است که ذکر اين تعداد در اينجا کافى است. ولى ناگفته پيداست وهابيان متعصب غالبا حاضر نيستند حتى يک صفحه از اين کتابها را مطالعه کنند، اعم از آنچه از سوى علماى اهل سنت نوشته شده باشد يا علماى شيعه. آنها نه تنها اين کتابها را کتب ضلال مىپندارند، بلکه مطالعه بسيارى از آثار اسلامى، حتى کتب فقهى که از سوى علماى اهل سنت نوشته شده، راموجب کفر مىشمارند زيرا آنها همه مردم را جز خودشان کافر و مشرک خيال مىکنند و طبعا آثار آنها را آثار ضلال و گمراهى مىپندارند.
پي نوشت :
1) الفتوحات الاسلاميه ج2، ص 260.
2) التوسل بالنبى، از صفحه 249 تا 254.
3) الاصول الاربعه، ص 6.
4) ايضاح المکنون، ج2، ص 190.
5) الذريعه: ج23، ص 186- آقاى فقيهى اشتباها نسبت اين کتاب را به شيخ محمد حسين کاشفالغطاء داده (وهابيان، ص 195) .
6) مدرک قبل.
منبع: پايگاه اطلاع رساني سبطين
/س