نوشابه‌هاي انرژي‌زا همان نوشيدني‌هايي هستند که اين روزها طرفداران بسياري دارند.
جوان هايي که امروزه به باشگاه هاي ورزشي مي شوند تا به اصطلاح خودشان، هيکل بسازند، معمولا يکي از اين نوشابه‌هاي انرژي‌زا در دستشان وجود دارد. برخي از آنها هم که بدون نوشيدن هر روزه آنها نمي‌توانند زندگي کنند يا حتي آنان که دوست دارند تمام طول شب و روز را يک سره سرحال و پر انرژي باشند، به شدت به اين قوطي ها وابسته‌اند.
بد نيست بدانيم اين نوشابه‌ها که به تازگي بسيار پر طرفدار شده‌اند از کجا آمده اند و از چه چيز تشکيل شده‌اند؟

نوشابه ي انرژي ‌زا همانطور که از اسمش پيداست، بايد به شما انرژي مضاعف بدهد، اما دقت در اجزاي تشکيل دهنده آن حقايق ديگري را هم آشکار مي‌کند.
اين نوشابه‌ گرچه حاوي انرژي است، اما به طور خاص از کافئين و شکر تشکيل شده‌ است و در واقع اين انرژي به بدترين شکل موجود براي افراد توليد مي‌شود.
يک قوطي نوشابه‌ي انرژي‌زا معمولا 80 ميلي گرم کافئين (دقيقا به اندازه کافئين موجود در يک فنجان قهوه) دارد که بسيار زياد است، در حالي که يک قوطي سودا(نوشابه گازدار) به طور متوسط 18 تا 48 ميلي گرم کافئين دارد.
نوشابه هاي انرژي‌زا مقدار زيادي کافئين و شکر دارند تا بتوانند به اصطلاح انرژي توليد کنند و براي افرادي ساخته شده اند که مي خواهند در سر تا سر روز، بيش از حد انرژي داشته باشند.
بر اساس گزارش انستيتو مارين هيچ دليل علمي براي يافتن اين موضوع که المانهاي بدون کافيين در اين نوع نوشابه‌ها به بالا بردن فعاليت مغزي يا فيزيکي کمک کنند وجود ندارد. بنابراين کافيين تنها مورد يافت شده در اين نوع نوشابه‌ها مي‌باشد که به بالا بردن فرايندهاي مغزي و جسمي کمک مي‌کند.

تاريخچه

نوشابه‌هاي انرژي زا اولين بار در اسکاتلند در فرمي به نام Irn-Bru در سال 1901 ساخته شد.
در کشور ژاپن قدمت اين نوشابه ها به سال1960 برمي گردد، در آن زمان اين نوشيدني در بطري هاي دارو به فروش مي رسيد. آندسته از کارگران ژاپني که مجبور بودند شب ها بيدار بمانند از آن استفاده مي کردند. لازم به ذکر است که اوايل قرن21، افزيش تعداد و نوع اين نوع نوشابه ها، بازار نوشابه هاي الکلي را تحت تاثير قرار داد.

در کره جنوبي محصول genki drinks نوعي نوشابه انرژي زا مي‌باشد که در مجموعه salaryman قرار داده شده و به فروش مي‌رسد.
در انگلستان، Lucozade Energy در سال 1929 به عنوان يک داروي بيمارستاني براي احيا به کار مي‌رفته که در اوايل دهه 1980 اين نوع دارو به مدلي از مايع تحت عنوان بازيافتن انرژي از دست داده شده تغيير داده شد.
در سال 1994، اولين نوشابه انرژي زاي اروپايي، با نام Power Hourse ساخت يک کمپاني اتريشي وارد بازار شد. اين نوشابه در بسياري از کشورها هنوز به فروش مي رشد، اگرچه رقيب اين کمپاني که ان نيز اتريشي مي‌باشد Red Bull را وارد بازار کرد و Power Hourse فروش سابق خود را از دست داد. در سال 1995، کارخانه Pepsi نوشابه‌اي با نام Josta که اولين نوشابه انرژي زاي آمريکايي بود را وارد بازار کرد. Red Bull در سال 1997 به آمريکا معرفي شد و حدوداً 47% از سهم بازار اين نوع نوشابه‌ها در آمريکا را در دست گرفت. در سال 2001، فروش نوشابه‌هاي انرژي زا در آمريکا به 8 ميليون در سال (فقط خورده فروشي) رسيد. 5 سال پس از ان در هر سال رشدي 5% ايي براي اين نوع نوشابه وجود داشته و در سال 2005 ،3 ميليارد دلار از اين نوع نوشابه در اين کشور به فروش رفته است. نوشابه‌هاي انرژي زاي رژيمي نرخ فروشي دو برابر انواع عادي خود دارند که تخمين شده شده که در سال 2006 اين ميزان به 4 ميليارد دلار برسد. Goldman Sachs و Mintel پيش بيني نموده اند که بازار فروش نوشابه‌هاي انرژي زا در سال 2010 به 10 ميليارد دلار برسد.کمپاني هاي عظيمي مثل Pepsi،Coca-Cola, Molsonو Labatt کوشش کرده اند که از ابداعات کمپاني هاي کوچک در اين رابطه بهره بگيرند. نوشابه‌هاي انرژي زا همچنان به عنوان ادغام شونده با محصولات الکلي رايج هستند. اين نوع نوشابه‌ها معمولاً برا ي اقرا جوان بسيار جذب کننده مي‌باشند. حدوداً 65% از کساني که از اين نوع نوشابه‌ها استفاده مي‌کنند زير 35 سال سن دارند، 65% از مردان خريدار اين نوع نوشابه‌ها هستند.

بسته بندي

در سال 2002 ، CCL Containerو Mistic Brands با همکاري يکديگر مدلي از Mistic R?™ ارائه دادند. نتيجه کار نوعي قوطي هاي قابل بازيافت از نوع الومينيوم بود. از ان به بعد، بسياري از نوشابه ا ي انرژي زا در اين نوع بسته بندي به بازار ارئه شدکه توسط کمپاني CCL ساخته مي‌شوند.Coca-Cola دو نوع ازاين بسته بندي ها به شکل گلوله تفنگ و پيچ در قالبهايي الومينيومي وارد بازار کرد.

محتويات

1. کافئين :

نوشابه هاي انرژي زا بطور متوسط حاوي 60 تا 80 ميلي گرم کافئين هستند که بطور نمونه نوشابه هاي کولا حاوي 50 ميلي گرم و يک فنجان قهوه حاوي 60 تا 90 ميلي گرم کافئين مي باشد. کافئين علاوه بر اينکه يک محرک است. بعنوان يک چربي سوز نيز به حساب مي آيد و در بيش از 60 گياه يافت مي شود. اين ماده در گياهان نقش آفت کش را دارا بوده و باعث مرگ يا فلج شدن حشراتي که از گياهان حاوي کافئين تغذيه مي کنند ، مي شود.
کافئين يک محرک براي سيستم عصبي مرکزي است و بطور موقت باعث رفع خواب آلودگي مي شود. از ساير اثرات کافئين بر روي بدن مي توان به رفع خستگي، افزايش تمرکز، اتساع عروق خوني. افزايش عملکرد جسمي و ذهني، افزايش استقامت و ادرار آوري. شل کردن عضلات صاف نايچه ها و افزايش اسيد معده اشاره نمود.
نکته جالب در مورد کافئين اين است که اين ماده اثر داروهاي تجويز شده براي تشکيل سردرد را تا 40 درصد افزايش مي دهد. اما با توجه به اثرات مثبت کافئين بر روي بدن بايد در مصرف آن اعتدال را رعايت نمود زيرا مصرف بيش از اندازه کافئين باعث ايجاد وابستگي به کافئين با کافئينيسم مي شود که علايمي نظير اضطراب، تحريک پذيري، انقباض عضلات، عصبي بودن، بي خوابي، تپش قلب و زخم معده را به همراه دارد.

2. تائورين:

تائورين از گروه آمينو اسيدهاي غير ضروري است. آمينو اسيدهاي غيرضروري آمينو اسيدهايي هستند که بدن نيازي به دريافت آنها از محيط خارجي نداشته و خود توانايي ساختن آنها را دارد. البته ساخت تائورين در بدن، بسته به شرايط آن متفاوت است و در بعضي از مواقع مثلاً در زمان استرس، خستگي و بيماري ها نياز بدن به تائورين افزايش مي يابد و در آن هنگام بدن قادر نخواهد بود اين ماده را به اندازه کافي و مورد نياز توليد نمايد.
از جمله نقش هاي تائورين در بدن مي توان به ساخت بافت عضلاني اشاره نمود. تائورين از اجزاي اصلي صفرا است که به منظور هضم چربي ها، کنترل کلسترول خون و جذب ويتامين هاي محلول در چربي به آن نياز داريم. تائورين به همراه روي براي سلامتي چشم ها و حس بينايي لازم است. تائورين نقش سم زدايي از بدن را دارد، زيرا بعنوان يک آنتي اکسيدان نيز محسوب مي شود. همچنين اين ماده باعث کاهش فشار خون در بدن شده و براي درمان اضطراب، بيش فعالي، فعاليت ضعيف مغز، صرع و آب رساني به مغز نيز مفيد است. مصرف تائورين موجود در نوشابه هاي انرژي زا باعث تحريک سيستم عصبي، افزايش انرژي، رفع خستگي، نشاط آوري، افزايش استقامت و رفع استرس مي شود. برخي از پژوهش ها حاکي از آن است که تائورين احتمال مصرف الکل را در مصرف کنندگان افزايش مي دهد.

3. عصاره گوارانا :

گوارانا از گياهان منطقه آمريکاي جنوبي است. اين گياه نيز از جمله گياهان حاوي کافئين است. عصاره اين گياه خاصيت محرک سيستم عصبي مرکزي، افزايش گوش بزرگي، افزايش انرژي، چربي سوزي و ادرارآوري را دارد.

4. عصاره جين سينگ :

يک گياه آسياي شرقي است که مصرف آن باعث افزايش مقاومت بدن نسبت به استرس، تقويت حافظه، تقويت سيستم ايمني و عصبي و افزايش شادابي و انرژي، رفع خستگي کاهش قند خون و کاهش عوارض پيري مي شود. عوارض مصرف بيش از حد آن شامل بي خوابي، تهوع، سردرد، اسهال، افزايش يا کاهش فشار خون مي شود. البته ميزان جين سينگ در نوشابه هاي انرژي زا کمتر از آن است که موجب اين عوارض گردد.

5. عصاره جينگو بيلو يا Ginko Biloba :

يک گياه بومي کشور چين است که اثرات مصرف آن شامل بهبود يادگيري و حافظه، بهبود تمرکز، بهبود گردش خون، ضدافسردگي، خاصيت آنتي اکسيداني و ضدسرطاني دارد.

6. ال- کارنتين ( l-Carnitine ) :

يک نوع آمينو اسيد است که توسط کبد توليد مي شود و در متابوليسم چربي ها نقش دارد.

7. Glucuronolactine :

يک نوع کربوهيدارت است که بطور طبيعي از متابوليسم گلوکز در کبد ساخته مي شود و يک محرک بوده و در تقويت حافظه افزايش تمرکز و رفع خستگي مفيد است.

8. قندها ( Sugars ) :

نوشابه هاي انرژي زا حاوي مقادير زيادي از قندهاي طبيعي و يا شيرين کننده هاي مصنوعي هستند.

9. متيل زانتين ها ( Metul Xanthines ):

يک الکالوتيد است که بعنوان محرک سيستم عصبي فعاليت مي کند.

10. ويتامين هاي گروه B :

اين ويتامين ها در متابوليسم و افزايش سطح انرژي بدن نقش دارند.

11. اينوسينول ( Inositol ):

يکي از اشکال ويتامين B است.

12. آنتي اکسيدان ها:

ويتامين هاي A.B.C و سلنيوم بعنوان آنتي اکسيدان ممکن است در نوشابه هاي انرژي زا وجود داشته باشند.

13. کراتين :

يک اسيد آمينه است که در بدن انسان در طي سوخت و ساز پروتئين توليد مي شود و انرژي مورد نياز عضله را تأمين مي کند.

14. طعم دهنده ها و رنگ هاي غذايي

تفاوت نوشابه هاي انرژي زا با نوشابه هاي ورزشي :

نوشابه هاي انرژي زا با نوشابه هاي ورزشي ( brinks sports ) متفاوت هستند. اکثر نوشابه هاي انرژي زا شکر و کافئين فراوان دارند، در حاليکه نوشابه هاي ورزشي براي متعادل کردن ميزان مواد قندي، آب و مواد مغذي مصرف مي شوند و درصد به کار رفته اين مواد در آنها معادل مقداري است که در بدن موجود است.

عوارض جانبي

با وجود آن که سازندگان اين نوشابه ها مدعي هستند که آنها کاملا بي خطر هستند، اما پزشکان عقيده ديگري دارند. آنها معتقدند آنچه که اين انرژي کاذب را در بدن افراد به وجود مي‌آورد، تنها به دليل وجود مقدار بسيار زيادي شکر و کافئين است که براي بدن بسيار ضرر دارد.
از نظر آنها وجود کافئين در اين نوشيدني باعث مي‌شود که خواب افراد به شدت به هم بريزد و در واقع آنها بي خواب شوند. وجود فعاليت‌هاي شيميايي و اختلال در هورمون ها در مغز نيز که به همين خاطر پديد مي‌آيند، سبب بالا رفتن ضربان قلب شده و فعاليت چشم را مختل مي‌کنند.
همچنين کبد مقدار بيشتري قند را به جريان خون مي‌فرستد تا انرژي بيشتري توليد شود و اين اتفاقات ناخوشايند در واقع همان هايي هستند که به انرژي دار شدن شما کمک مي‌کنند.
بررسي «كميته علمى غذاى كميسيون اروپا" ( SCF ) در مورد خطر كافئين موجود در نوشابه هاى انرژى زا نشان مي‌دهد كه گرچه اين نوشابه ها در مقدار متعادل براى مصرف عمومى بى خطر هستند، اما كودكان و نوجوانانى كه دو قوطى يا مقدار بيشترى از اين نوشابه ها مصرف مى كنند ممكن است دچار تحريك پذيرى و اضطراب شوند.
همچنين اين کميته توصيه کرد زنان باردار اين نوشابه ها را مصرف نكنند چرا كه اثرات كافئين بر روى جنين نامعلوم است.
در کنار اين مشکلات، مختل شدن کار کليه باعث مي شود مقدار بيشتري آب بدنتان از دست برود که اگر در حال ورزش کردن هم باشيد و عرق کنيد، به سادگي ممکن است به خاطر اين دو علت دچار افت شديد آب در بدنتان شويد.
سکته قلبي و مغزي در افرادي که مبتلا به صرع يا بيماريهاي مغزي يا قلبي مي‌باشند از عوارض جانبي نوشابه‌هاي انرژي زا است. فرانسه پس از مرگ راس کاني قهرمان 18 ساله واليبال که بر اثر استفاده 4 قوطي از red bull رخ داده بود، اين نوشابه را ممنوع اعلام کرده است. کميته علمي فرانسه اعلام کرد که Red bull ميزان بيش از حد نرمالي کافيين دارا مي‌باشد. دانمارک نيز اين نوع خاص از نوشابه انرژي زا را ممنوع اعلام کرد. همچنين انگلستان بازرسي هايي در اين رابطه انجام داد و پس از ان در مورد استفاده از اين نوع نوشابه براي زنان باردار هشدارهاي جدي اعلام نمود.
کودكان كم سن، افرادى كه به كافئين حساسيت دارند، مبتلايان به بيمارى هاى قلبى و زنان باردار (به خصوص در سه ماه اول حاملگى) نبايد از اين نوشابه‌ها استفاده كنند.
در نهايت بايد گفت نوشيدن اين نوشابه‌ها براي مقدار بسيار کم بي خطر است، اما مصرف روزانه ي آن با وجود کافئين بسيار در آن، مطمئنا شما را به مشکلات بسياري دچار خواهد کرد که اعتياد به آن يکي از آنهاست.

نوشابه هاي انرژي زا براي دندانها مضر هستند

آنچه توليد کنندگان نوشابه هاي انرژي زا در مورد تاثيرات اين نوشابه ها عنوان مي کنند غير واقع بينانه است و درصد بالايي از مواد فاسد کننده دندان در آنها وجود دارد.
اين نوشابه ها به تقويت انرژي براي مدت کوتاهي کمک مي کنند اما به دليل دارا بودن اسيد براي سلامت دندانها مضرند.
متخصصان دندانپزشک معتقدند که مواد بکار رفته در اين نوشابه ها نه تنها براي سلامت دندانها بلکه براي سلامت دهان و لثه ها مضر بوده و موجب ابتلا افراد به پرفشاري خون نيز مي شوند.
تحقيقات اخير نشان داده استفاده از موادي که به سلامت دندانها اسيب مي زند تا حد زيادي مسئول بروز پوکي استخوان در افراد نيز مي باشد.
مشخص شده اگر تا 30 دقيقه پس از مصرف اين نوشيدني ها مسواک زده نشود مواد موجود روي دندانها سخت تر شده و به راحتي از روي دندانها و لثه ها پاک نخواهند شد.

آيا نوشابه هاي انرژي زا اعتيادآور هستند؟

تنها مواد اعتيادآوري که در اين نوشابه ها وجود دارند، «کافئين» و گياه «گوارانا» ( guarana ) است که مصرف زياد و طولاني مدت آن ها باعث عادت مي شود.(درصد اين مواد در نوشابه هاي انرژي زا تقريبا با مقدارشان در قهوه برابراست، البته ميزان کافئين در انواع مختلف قهوه ها بسته به ميزان برشته شدن دانه هايش، متفاوت است) و از آنجائي که ترک اين مواد، کار سختي نيست و سردرد از اصلي ترين عواقب آن است، بايد گفت که اعتياد به نوشابه هاي انرژي زا معمولا جنبه رواني دارد.

تاثير بر کارکرد ورزشي

شكى وجود ندارد كه كافئين كاركرد ورزشى را در ورزشكاران نخبه افزايش مى دهد و براى همين است كه كميته بين المللى المپيك مصرف كافئين از حدى به بالا را ممنوع كرده است و آن را دوپينگ مى شمارد. ( با آزمايش ادرار مى توان ميزان كافئين مصرفى را تعيين كرد ) بنابراين ورزشكاران نخبه بايد به خصوص در حوالى زمان مسابقه در مورد ميزان مصرف كافئين احتياط به خرج دهند.
مسئله مهم‌تر خطراتى است كه ممكن است ورزشكار را به علت مصرف زياد كافئين تهديد كند.
همانطور كه گفته شد مصرف زياد كافئين باعث افزايش تعداد ضربان قلب مى‌شود و ممكن است به وجود آمدن ريتم‌هاى نامنظم قلبى را باعث شود.
مواد محركى مانند كافئين مى‌توانند باعث از دست رفتن هماهنگى عضلانى شوند و توانايى بدن را در حفظ يك درجه حرارت معين دچار اختلال كنند.
اين اثر به علاوه اثر ادرارآور كافئين به خصوص هنگامى كه ورزش در آب و هواى گرم انجام مى شود ممكن است باعث گرمازدگى و كم آبى شود.به طور خلاصه به جز افرادى كه مصرف كافئين براى آنها نامناسب است و در بالا ذكر شد، نوشابه‌هاى انرژى زا را در مقدار متعادل مى‌توان مصرف كرد.

مصرف دوز بالاي نوشابه‌هاي انرژي زا

مصرف اين نوشيدني‌هاي حاوي كافئين هرچند راهي براي كسب انرژي بيشتر است اما اگر به مقدار زياد استفاده شود پيامدهاي نامطلوبي در پي خواهد داشت.
دكتر دي رولنيز، متخصص تغذيه در مركز پزشكي منطقه‌اي بايلور در گراپوين‌ تصريح مي کند: مصرف كننده‌هاي نوشيدني‌هاي انرژي زا بايد مراقب مقدار كافئيني كه در روز مصرف مي‌كنند باشند چون مقدار بيش از حد اين ماده مي‌تواند باعث بروز حالت تهوع، دلشوره و عصبانيت شود.
‌زماني بود كه ما مقدار كافئين مورد نياز خود را از قهوه و نوشابه كولا مي‌گرفتيم اما امروزه تعداد زيادي نوشابه‌هاي حاوي كافئين زياد به بازار آمده‌اند و بايد مراقب باشيم كه در صورت استفاده از آنها طي يك دوره 24 ساعته چقدر از اين ماده وارد بدنمان مي‌شود.
اگر بدانيد كه حداكثر مصرف روزانه 400 ميلي گرم است پس بايد به برچسب روي قوطي نوشابه توجه كرده و اطمينان حاصل كنيد كه بيشتر از اين مقدار در طول يك روز مصرف نكنيد.
به گفته اين متخصص بهداشتي ؛400 ميلي گرم تقريبا معادل فقط يك قوطي نوشابه انرژي زا و يا دو فنجان قهوه است. بيشتر از اين مقدار مي‌تواند باعث بروز حالت تهوع، دلهره و نگراني، تپش قلب و در موارد نادر علايم شديدتر شود.
هم چنين ممكن است شما به دليل مصرف زياد كافئين كارتان به بيمارستان بكشد و علائم شبه آنفلوآنزا داشته باشيد اما بايد بدانيد كه اين علايم در واقع بخاطر دوز بالاي كافئين در بدنتان است. به همين خاطر هرچند ما در مورد كافئين مانند يك دارو احتياط نمي‌كنيم اما بايد بدانيم كه اين ماده هم مثل داروها اگر بيش از حد استاندارد استفاده شود عوارض جانبي در پي خواهد داشت.
وي مي گويد: در حين ورزش كردن از مصرف نوشابه‌هاي انرژي زا پرهيز كنيد چون آب بدن شما به ميزان زيادي از دست خواهد رفت.
او تاكيد كرد: علاوه بر كافئين بيشتر اين نوشيدني‌هاي انرژي زا حاوي مقادير بسيار زيادي قند و سديم هستند كه براي افراد مبتلا به ديابت و يا داراي فشار خون بالا بسيار خطرناك هستند. از سوي ديگر، گروهي از كارشناسان اعلام كردند كه رشد نرخ مصرف اين نوشيدني‌ها در بين نوجوانان باعث تشديد نگراني مسوولان مدارس و كاركنان مراقبت‌هاي بهداشتي شده است.
پژوهشگران مي‌گويند: مصرف زياد اين نوشابه‌ها با افزايش پرخاشگري و رفتارهاي پرخطر در بين نوجوانان در ارتباط است.
هنوز كسي نمي‌داند كه اين نوشيدني‌ها بتوانند باعث بروز چنين پيامدهايي شوند اما والدين بايد آگاه باشند كه نوجواناني كه تمايل به سوء مصرف كافئين دارند احتمال اين كه به رفتارهاي پرخطر دست بزنند بسيار بيشتر است.
طبق آمار ثبت شده در سالهاي اخير چندين مورد اورژانس و خطرناك از بستري نوجواناني گزارش شده كه به دليل مصرف زياد اين نوشابه‌ها دچار تپش قلب شديد، دلواپسي و دلشوره شديد و تعرق زياد راهي بيمارستان شدند.
در حال حاضر هيچ تعريف قانوني براي اين نوشيدني‌ها وجود ندارد. هر چند برخي از آنها حاوي ويتامين و مواد گياهي مفيدي هستند اما مصرف كافئين زياد موجود در آنها مي‌تواند تهديد كننده و خطرناك باشد.
طبق آمار، مردم اروپا بيش از 17 ميليارد دلار صرف خريد نوشابه‌هاي انرژي زا در سال 2007 كرده‌اند.

منابع :

salamatnews.com
almahdi25.blogsky.com
ebtekarnews.com
www.iranhall.com
hamshahri.net
khanevadeyema.com
خبرگزاري مهر
ويکي پديا
فاينال شوت
پايگاه اينترنتي وب مد
تبيان
ايسنا

/س