مد شده است كه براي بيدار ماندن در شب‌هاي كنكور دانشجويان از داروي ريتالين استفاده مي‌كنند.
اما اين دارو چقدر به بدن ضرر مي‌رساند؟
تصورش را بكنيد، آقاي دكتري كه رفته‌ايد مطبش و تمام اميدتان را نذر تخصص و مهارت و كاربلدي او كرده‌ايد ، آقاي مهندسي كه آورده‌ايدش تا پي و ستون هاي خانه تان را با يك فوت كوزه‌گري و دانش ، سه‌سوته علم كند، آن يكي كه قرار است بنشيند توي صفحة چهارگوش تلويزيون و برايمان از معضلات و مشكلات اجتماعي داد سخن بدهد و نسخة درد ما را بپيچد ، آن متخصص ، آن كارشناس ، آن... تصورش را بكنيد كه اين آدم‌هاي كار درست، كارشان درست نباشد.
يعني با دانش خودشان، با تلاش و كوشش خودشان به تنهايي به اين جايي كه هستند، اين جايي كه بايد باشند، نرسيده‌اند. يك عامل ديگر غير از دانش و مهارت و ذهن و استعداد خودشان هم در كار بوده. وحشتناك است. نه؟ درست مثل اين كه بشنويم قهرمان ملي مان دوپينگ كرده است.
وحشتناك نيست؟ ماجرا وقتي ترسناك‌تر مي‌شود كه بدانيم اين قضيه، اين دوپينگ، از حد فكر و تصور جلوتر رفته و واقعا هست. واقعا بعضي‌ها دارند دوپينگ مي‌كنند؛ دوپينگ دارويي در آزمون‌هاي علمي. اين‌كه چرا دوپينگ مي‌كنند، اين‌كه چرا بايد دوپينگ بكنند، اين، بحث ما نيست.
بايد مسؤولان آموزش عالي ما بگويند كه چرا جوان‌هاي ما افتاده‌اند توي اين بازي‌ها. حرف ما و گزارش ما، اين است كه دارند دوپينگ مي‌كنند. دوپينگ با ريتالين.
شيطان از لابراتوار آمد
متيل فنيديت ، ( MPH ) ( Methgl phenidate ) با نام تجاري ريتالين يا نوارتيس در سال1954 به بازار دارويي دنيا عرضه شد. و در ابتدا قرار بود دارويي براي درمان افسردگي ، خوابآلودگي در طول روز و سندرم خستگي مزمن باشد ، اما به تدريج بعضي مطالعات نشان دادند كه مي‌شود از اين دارو در درمان بچه‌هايي كه دچار اختلال بيش فعالي و كم توجهي هستند ( ADHD ) استفاده كرد.
تجويز ريتالين توسط پزشک متخصص باعث مي‌شود تا 75 درصد اين کودکان قدرت فکر کردن مداوم به موضوعي واحد را در حد کودکان عادي داشته باشند. قسمت قابل توجهي از اين افراد در سنين نوجواني و حتي بزرگسالي نيز نبايد قرص‌ها را ترک کنند چون با کنار گذاشتن دارو تمرکز فکري خود را نيز از دست ميدهند.
کاربرد دوم ريتالين براي افراد مسني است که به علت کهولت ، قسمت عمده شبانه‌روز را در خواب به سر مي‌برند. آنها با خوردن يک قرص در ابتداي روز هوشياري خود را حفظ مي‌کنند. معمولاً به عوارض مصرف قرص در اين گروه سني چندان توجهي نمي‌‌شود مخصوصاً که اين افراد در سال‌هاي آخر عمر خود هستند.
غير از اين 2 کاربرد اصلي ، پزشکان متخصص اعصاب و روان ريتالين را به صورت محدود براي بيماراني که دچار خوابآلودگي شديد باشند نيز تجويز مي‌کنند. ريتالين ازجمله داروهايي است که هنوز مطالعه کافي بر روي آثار و عوارض آن انجام نشده است و به عنوان مثال فرضياتي در مورد ارتباط آن با درمان پارکينسون وجود دارد.
دوز اين دارو براساس نيازها و عکس العمل‌هاي فردي تعيين مي‌گردد. درکودکان ( 6 سال و بالاتر ) بادوز 5 تا 10 ميلي گرم سه بار در روز شروع شده و درهفته 5 تا 10 ميلي گرم در دوز روزانه افزوده مي‌شود. حداکثر دوز روزانه 60 ميلي گرم است. در بالغين دوز روزانه 30-20 ميلي گرم مي‌باشد.
مدت هاست پزشكان و بعضي محققان مخالف دارو به دنبال اثبات عوارض جانبي مصرف اين دارو هستند، اما سال 1998 گروه مصرف‌كننده جديدي براي اين دارو معرفي شد ؛ دانشجويان ، دانش‌آموزان دبيرستاني و نوجواناني كه مي‌خواستند شب‌هاي امتحان كمي بيشتر بيدار بمانند.
تمام امتحان مرا گرم كن !
ماجرا اول از كالج‌هاي آمريكايي و استراليايي شروع شد. ريتالين خواصي شبيه آمفتامين ( همان دارويي كه اكستازي يا قرص‌هاي اكس از آن مي‌آيد ) دارد و دانشجويان به خاطر تأثير آن در درمان خوابآلودگي در طول روز، براي مهماني‌هاي شبانه‌شان چند تا از اين قرص‌ها را مصرف مي‌كردند، اما با بيشتر شدن اطلاعاتشان در مورد دارو متوجه شدند كه ريتالين مي‌تواند به مقدار بسيار زيادي تمركز را افزايش دهد.
با اين حال اثر دارو، كوتاه‌مدت است و بايد آن را به طور مرتب مصرف كرد. به همين دليل دارو از ليست موارد لازم براي پارتي‌هاي شبانه به يك معجزه نجات‌بخش براي شب‌هاي امتحان تبديل شد.
مصرف دارو در بقيه جاهاي دنيا هم رواج پيدا كرد. آن اوايل هر قرص را مي‌شد تقريبا با قيمت 3 دلار از داروخانهها تهيه كرد، اما با افزايش مصرف آن، ريتالين به عنوان دارويي كه بالاترين مصرف غيرقانوني را در بين دانشجويان دارد، معرفي شد و براي آن بازار سياه شكل گرفت.
الان ريتالين را مي‌شود از طريق اينترنت و با قيمت دوازده تا بيست دلار براي هر قرص، تهيه كرد. دارو جزء ليست ممنوعه وزارت بهداشت آمريكا شده است و فقط با دستور پزشك مي‌توان آن‌را تهيه كرد. عوارض شديد سوءمصرف آن هم شديدا توسط مجلات پزشكي مختلف گوشزد مي‌شود.
پيش از آزمون‌هاي ورود به دانشگاه کشور چين که در سال 2007 برگزار شد پزشکان از مراجعه والديني گزارش مي‌‌دادند که با تظاهر به خوابآلودگي و عدم تمرکز خواستار دريافت قرص‌هايي از ترکيبات متيل فنيدات هستند. ارزش اجتماعي پذيرفته شدن در دانشگاه‌هاي چين دست کمي از موفقيت در کنکور کشور ما ندارد و عجيب نيست که والدين بخواهند فرزندان خود را با اين قرص‌ها تقويت کنند.
كوكائين بچه
اما ريتالين همچنان بين دانشجويان مصرف و با لقب‌هايي مثل ويتامين R و كوكائين بچه ، رد و بدل مي‌شود. با آمدن ريتالين، مصرف قرص‌هاي كافئين ، قرص‌هاي سرعت ( متدرين ) ، نوشابه‌هاي انرژي‌زا ، قهوه‌هاي غليظ و مصرف سيگار در شب‌هاي امتحان ، كنار رفتند و الان شب‌هاي امتحان در كتابخانه‌هاي دانشگاه‌هاي آمريكا ريتالين پارتي برگزار مي‌شود و دارو به روش‌هاي مختلف مانند خوردن قرص ، استنشاق پودر آن يا تزريق مايع استفاده مي‌شود، در حالي كه گفته مي‌شود تزريق ريتالين مايع عوارض شديدي مثل تزريق كوكائين دارد.
با گسترش مصرف، عوارض ريتالين هم خودشان را نشان دادند؛ بي‌خوابي، بي‌اشتهايي، افسردگي، تحريك‌پذيري، درد شكم، سردرد، خشكي دهان، تيك‌هاي عصبي و لرزش، مشكلات كبدي، فشار بالاي خون، تپش قلب، بي‌نظمي قلبي و حتي مرگ. يكي از بدترين عوارض دارو هم ايجاد توهم‌هايي شبيه بيماري رواني اسكيزوفرني است.
در سال1998 فقط در كشور آمريكا 1727 مورد مراجعه به اورژانس به خاطر عوارض ريتالين گزارش شد و نوزده نفر هم جان خود را از دست دادند. اين روزها هم اين آمارها چندين برابر شده است.
پزشكان معتقدند اين دارو همان‌طور كه مي‌تواند فعاليت مغز را افزايش دهد، مي‌تواند تغييراتي هم در شخصيت فرد به‌وجود آورد و حتي مشكلات برگشت‌ناپذير مغزي ايجاد و روند پير شدن مغز را تسريع كند. يك متخصص قلب مي‌گويد: « نمي‌دانم چطور بعضي دوست دارند براي خودشان ضربان قلب غيرطبيعي درست كنند، فقط به قيمت چند شب بيدار ماندن؟»
يكي از دانشجويان غيرايراني كه خود مدت‌ها دارو مصرف مي‌كرده، مي‌گويد: «ريتالين شما را سرپا نگه مي‌داره و متمركز مي‌كنه ولي به چه قيمتي ؟ دير يا زود پدرتون در مي‌آد و از پا مي‌افتين.»
در ابتدا با خوردن يک قرص مي‌توان ساعاتي را بيدار ماند و يکسره مطالعه کرد اگر چه بعداز پاک شدن اثر قرص بايد 12 ساعت خوابيد. با مصرف مداوم، بدن به قرص مقاومت پيدا کرده و نيازمند داروي بيشتري مي‌شود. مصرف ريتالين در کساني که به آن وابسته شده‌اند گاهي به 20 عدد در روز هم مي‌رسد اين افراد ديگر بدون قرص قادر به درس خواندن نخواهند بود.
قرص ريتالين براي مصرف گوارشي طراحي شده است و به همين جهت حدود يک ساعت پس از خوردن آثار خود را نشان مي‌دهد. روش استنشاقي باعث مي‌شود که در مدت زمان کمتري آثار تحريک کننده قرص نمايان شود و فرد بتواند به مطالعه ادامه دهد. گرچه عوارض بعدي آن هم درسال‌هاي بعد بروز مي‌کند و به همان شدت افزايش مي‌يابد.
تازيانه بر اسب خسته
دكتر نبئي، مدير گروه پزشكي اجتماعي دانشگاه تهران مي‌گويد: « ريتالين را قبل از انقلاب به عنوان قرص ضد خواب در داروخانهها مي‌فروختند، اصلا هم نيازي به نسخه نبود، اما بعد از انقلاب با مشخص شدن عوارض دارو، جزء داروهاي خاص طبقه‌بندي شد و فقط با مهر پزشك متخصص داده مي‌شود. تا آنجا هم كه من اطلاع دارم تعداد اين دارو در كشور محدود است و به هر كس مقدار كمي ميدهند. من نمي‌دانم اينها ( دانشجويان ) از كجا اين همه تهيه مي‌كنند.»
در حال حاضر چند تحقيق در مورد سوءمصرف اين دارو بين دانشجويان پزشكي در حال انجام است. اما به نظر مي‌رسد مصرف اين دارو، سوغات تجربه دانشجويان اعزامي به خارج از كشور باشد كه ذره ذره، بين داخلي‌‌ها مد شد.
شب‌هاي امتحان به كتابخانه هر بيمارستاني برويد حداقل يكي دو نفر را پيدا مي‌كنيد كه اين دارو را مصرف كرده باشند. هر از گاهي هم خبري در مورد عوارض اين دارو روي بچه‌‌ها مي‌شنويد. مثلا سال گذشته دو دانشجو در كتابخانه يكي از بيمارستان‌ها ناگهان دچار سردرد شديد شدند كه سريع به اورژانس همان بيمارستان منتقل شدند و مشكلشان فشارخون بالا (حدود بيست) عنوان شد.
داروي ريتالين در آنها فشارخون بالاي مقاوم به درمان، به وجود آورده بود. دكتر نبئي اين عارضه دارو را در بين انواع ايراني‌‌ها خيلي شايع مي‌‌داند و توصيه مي‌كند به غير از موارد خاص بيماري كه لازم است دارو مصرف شود (مثلا در بچه‌‌ها) از اين دارو به عنوان دوپينگ استفاده نشود: «چون مثل تازيانه بر اسب خسته است، مغز ديگر كشش ندارد. بدن فرسوده شده است، آن وقت به ضرب ريتالين آن را سرپا نگه داريم، اصلا منطقي نيست.»
دکتر محمدعلي همتي، روانپزشک و عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي موارد مصرف دارو را اين طور نام ميبرد: « ريتالين موارد مصرف دارويي در درمان کودکان مبتلا به بيشفعالي يا ADHD دارد، همچنين در درمان افراد مبتلا به حملات خواب يا نارکولپسي که گاهي همراه با فلج عضلاني است نيز بهکار مي‌رود؛ از ديگر موارد مصرف آن درمان بعضي از انواع افسردگيها است. بنابراين اين دارو اگر صحيح و بهجا و بنا به تشخيص پزشک و روانپزشک مصرف شود کارايي خوبي دارد و نبايد ديدگاه بدي به آن داشت.»
اين پزشک تاکيد مي‌کند: «مهم اين است که سرخود مصرف نشود. يکي از نگرانيهاي موجود درمورد سوءمصرف اين دارو، خطر ايجاد وابستگي در فرد است، بنابراين دانشجويان بايد توجه داشته باشند که براي افزايش توجه و تمرکز از آن استفاده نکنند و در نظر داشته باشند که اين دارو در افراد مختلف تاثيرات متفاوت دارد يعني در بعضي از افراد نهتنها ايجاد تمرکز نميکند بلکه باعث ايجاد حواسپرتي و اختلال در توجه و تمرکز نيز مي‌شود.»
دکتر کتايون خوشابي، فوق تخصص روانپزشکي کودکان و عضو هيئت علمي دانشکاه علوم بهزيستي و توانبخشي که تجربيات ارزندهاي در درمان کودکان مبتلا به بيشفعالي دارد اين دارو را تاييد شده و مفيد در درمان اين کودکان دانسته و مي‌گويد: « ريتالين اگر به صورت طبي و نسخهاي براي کودکان بيشفعال مصرف شود ؛ صورتي علمي و قانوني دارد ولي متاسفانه خيلي از اوقات به صورت خودسرانه براي ايجاد تمرکز و توجه و مقابله با خواب استفاده مي‌شود.»
به توصيه آموزشگاه ها
ريتالين نيمه عمري بين دو تا چهار ساعت دارد، به همين دليل بعد از مدت كوتاهي تمركز از بين مي‌رود و خستگي مزمن، خشكي دهان، كاهش اشتها و تپش قلب جلو مي‌آيند.
آيدين ي، يكي از دانشجويان پزشكي مي‌گويد به مدت دو هفته ريتالين مصرف مي‌كرد كه به علت سوزش سردل و مشكلات گوارشي با مشورت يكي از استادان، اين دارو را كنار گذاشته است.
اما او مي‌گويد اين دارو به مقدار زياد توسط دانشجويان، خصوصا آن‌هايي كه به كلاس‌هاي كنكور تخصصي مي‌روند، استفاده مي‌شود و اصلا در همان كلاس‌ها خريد و فروش مي‌شود. هر برگ ده تايي قرص هم شش هزار تومان مي‌‌ارزد.
رضا ـ ش، يكي ديگر از دانشجويان، روز بعد از امتحان مي‌گويد، چون خودش در حالت عادي تپش قلب داشته از اين دارو استفاده نكرده است، اما مصرف آن را شايع مي‌‌داند: «دانشجوها با مهر رزيدنت‌هاي اطفال و روان‌پزشكي، قرص را از داروخانهها تهيه مي‌كنند، چون دارو براي درمان شب‌ادراري و ADHD در بچه‌‌ها، مصرف مي‌شود ولي وضعيت روحي آدم به هم مي‌ريزد.» او مي‌گويد در بعضي از كلاس‌هاي كنكور تخصصي، خود اساتيد به دانشجويان اين دارو را ميدهند.
دفعه بعد ، حبس ابد !
با همه اينها، اما هنوز قانوني براي جلوگيري از سوء مصرف اين دارو وجود ندارد. در حالي كه در آمريكا مصرف اين دارو غيرقانوني است و در كانادا خريد و فروش دارو، بار اول هزار دلار جريمه و شش ماه زنداني در پي دارد و در دفعات بعدي حتي مي‌تواند منجر به جريمه حبس ابد شود.
آثار مصرف ريتالين :
از آنجا که ريتالين دارويي است که توسط پزشکان تجويز مي شود, مصرف کنندگان تصور مي کنند اين قرص ها بي خطرند و آن " بد نامي " مواد مخدر را ندارند. در حالي که عوارض مصرف خودسرانه اين قرص ها مي تواند در حد مواد ديگر نظير کوکايين و آمفتامين باشد.
دانشجوياني که در شب امتحان براي بيدار ماندن و درس خواندن ازداروي ريتالين استفاده مي کنند، به علت نخوابيدن دچار خستگي شديد شده که اين خستگي ممکن است سر امتحان به دانشجو برگردد و اين اغتشاش ذهني مانع امتحان دادن وي شود.
پزشکان و روانپزشکان با صراحت اعلام مي‌كنند ترك كردن داروهاي محرك آمفتاميني نظير ريتالين و اكستازي، بسيار سخت‌تر و پيچيده‌تر از كراك، هرويين و ساير مواد مخدر است. استفاده محدود و كنترل شده ريتالين باعث عادت كردن بدن مصرف كننده به دوزهاي پايين و در نتيجه ايجاد علاقه فرد به استفاده از دوزهاي بالاتر و حتي مصرف داروهاي سنگين‌تر و خطرناك‌تر مي‌شود.
شايع ترين عوارض مصرف خود سرانه قرص هاي ريتالين عبارتند از :
• عصبي شدن و بي خوابي
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس سرگيجه و سردرد
• تغييرات ضربان قلب و فشار خون (که معمولا به صورت افزايش است ولي در مواردي نيز به شکل کاهش ديده مي شود(
• خارش و جوش هاي پوست
• دردهاي شکمي, کاهش وزن و مشکلات معده
• مصرف دايمي و اعتياد(وابستگي(
• بروز حالت هاي روان پريشي (جنون) و علايم وابستگي به ريتالين
• بروز افسردگي پس از قطع مصرف
عوارض مصرف مقادير زياد ريتالين:
• از دست دادن اشتها و سوء تغذيه
• لرزش و پرش عضلات
• تب,تشنج و سردرد
• نامنظم شدن ضربان قلب و تنفس که در مواردي مي تواند به شکل خطرناکي ادامه پيدا کند
• تکرار حرکات و اعمال بي هدف
• بروز حالت هاي پارانوييد(سوء ظن), توهم و هذيان
• احساس حرکت و جنبش حشرات در زير پوست
• مرگ (تاکنون در چند مورد سوء مصرف ريتالين منجر به مرگ شده است)
علائم ترک :
علائم ترک مصرف اين دارو بصورت دردهاي عضلاني ، خواب آلودگي و افسردگي ، بي قراري ، احساس ناخوشايند ، خماري ، بي حالي و... است.
منابع تحقيق :
www.dchq.ir
sbmu.ac.ir
hamshahrionline.ir
zoeram.blogsky.com
asrejavan.com
khabaronline.ir
برنا نيوز