چرا چهارده معصوم (عليهم السلام) ائمه مي‏شوند و ما انسان‏هاي معمولي نمي‏توانيم به آن مقام برسيم؟ با توجه به اين كه مقدمات اين امر اكتسابي است، آن هاچه عملي انجام مي‏دهند كه الگو مي‏شوند؟
براي پاسخ به اين پرسش بايد به سه واقعيت معرفت پيدا كرد .
1 . پيامبران و امامان (عليهم السلام) داراي اراده بشري‏اند; مانند ديگر مردم زندگي مي‏كنند; براي تحصيل هر چه بيش‏تر مقامات معنوي مي‏كوشند و اهل صبر و جهاد و زهد و تقوايند .
2 . خداوند متعال به قابليت ممتاز پيامبران و امامان براي تحصيل مقامات معنوي و شايستگي آنان براي به عهده گرفتن مسؤوليت هدايت جامعه علم دارد . درحقيقت همان قابليت و شايستگي آنان موجب گزينش آنان مي‏شود .
آيات و روايات فراواني بر اين دو واقعيت گواهي مي‏دهد:
«وجعلنا منهم ائمة يهدون بامرنا لما صبروا و كانوا بايتنا يوقنون; و چون شكيبايي كردند و به آيات ما يقين داشتند، برخي از آنان را پيشواياني قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت مي‏كردند .» (7)
«الله اعلم حيث‏يجعل رسالته; خداوند بهتر مي‏داند رسالتش را كجا قرار دهد .» (8)
3 . سپردن هر مسؤوليتي با دادن امكانات لازم همراه است . امامت جامعه از اين قاعده مستثنا نيست . از اين رو، خداوند آنان را از علم لازم براي به عهده گرفتن مسؤوليت امامت‏بهره‏مند مي‏گرداند . اين ويژگي هنگام به عهده گرفتن مسؤوليت‏براي امامان (عليهم السلام) محسوس مي‏شود; چنان كه درباره امام هادي (عليه السلام) مي‏خوانيم: «يكي از ياران ايشان به نام «هارون به فضيل‏» در كنارشان بود كه ناگاه امام فرمودند: «انالله و انا اليه راجعون‏» ابي جعفر [امام جواد (عليه السلام) در گذشت . به حضرت عرض شد: از كجا دانستيد؟ فرمود: در برابر خدا فروتني و خضوعي در دلم افتاد كه برايم سابقه نداشت . (9)
در اوايل دعاي ندبه به مجموع اين سه واقعيت نوراني اشاره شده است: «بعد ان شرطت عليهم الزهد في درجات هذه الدنيا الدنيه و زخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذكر العلي و الثناء الجلي و اهبطت عليهم ملائكتك و كرمتهم بوحيك و رفدتهم بعلمك; [آنان را برگزيدي . . .] بعد از آن كه بر آن‏ها شرط كردي نسبت‏به دنيا و زينت زيورها زهد بورزند، آنان نيز اين شرط را پذيرفتند و دانستي كه آنان به آن شرط وفا دارند . پس آن‏ها را پذيرفتي و به خود نزديك ساختي و ياد بلند و ستايش ارجمند را براي ايشان پيش فرستادي و فرشتگانت را بر آنان فرو فرستادي و به وحي خود آنان گرامي داشتي و آنان را به بخشش علم خود ميهمان كردي . . . .»
البته اين امتياز (علم و عصمت موهبتي) پايه و شرط اوليه امامت است و معصومان با اراده خويش و تلاش و عبادت به مقامات عالي‏تري از علم و عصمت دست مي‏يابند; چنان كه در قرآن مجيد از زبان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مي‏خوانيم: «و قل رب زدني علما; و بگو پروردگارا بردانشم بيفزاي .» (10)
و همين عبادت‏ها و صبر و جهادهاي بيش‏تر كه با اختيار و اراده انجام مي‏شود، موجب برتري برخي از پيامبران برديگر پيامبران مي‏گردد:
«تلك الرسل فضلنا بعضهم علي بعض; برخي از آن پيامبران را بر برخي ديگر برتري بخشيديم . . . .» (11)
ناگفته نماند، دسترسي به مقام «عصمت‏» و راه‏يابي به مقامات «علمي و معنوي‏» به پيامبران و امامان اختصاص ندارد و براي همگان ميسر است; چنان كه حضرت زينب (س) تا مرز عصمت پيش رفت; حضرت عباس (عليه السلام) به مقامات عالي معنوي دست‏يافت و بسياري از علما و اوليا را «تالي تلو معصو» (نزديكان به مرز عصمت) مي‏خوانند .