آيا وقتي بيماري به سراغمان مي‏آيد، مي‏توان بدون مراجعه به پزشك و مصرف دارو فقط به وسيله سوره‏ها و آيات قرآن و نيز ادعيه و توسل به ائمه (ع) شفا پيدا كرد . چه موقع مي‏توان و چه موقع نمي‏توان .
خداوند عالم هستي را براساس نظام اسباب و مسببات استوار كرده است . بر اين اساس، تحقق هر پديده‏اي معلول علت تامه آن است . اعتقاد به قانون عليت امري مشترك بين ماديون و الاهيون است‏بااين تفاوت كه از ديد الاهيون، اسباب وعلل در امور مادي منحصر نيستند و در كنار آن‏ها اسباب معنوي مانند دعا، صدقه، احسان به خلق و . . . نيز تاثير گذارند . در حقيقت، عالم هستي مجموعه‏اي زنده و با شعور است و اعمال ما به آثار و عكس العمل‏هاي گونه‏گون مي‏انجامد . البته بايد توجه داشت علت تامه موجب تحقق معلول است . علت تامه يعني مجموعه مقدمات، مقتضي شرط و عدم مانع . هر يك از اين امور جزء علت‏شمرده مي‏شوند . چنان كه برخي امور مادي جز علت تامه تحقق شي‏ء هستند، گاه امور معنوي مانند دعا هم نقش جزء العلة را ايفا مي‏كنند . بنابراين، مقصود از روايت‏هايي كه آثار خاصي براي برخي از دعاها ذكر كرده‏اند، «جزء العلة‏» و اقتضاي اثر است نه «علت تامه‏» . تاثير «علت تامه‏» بر معلول حتمي و ضروري است و به هيچ وجه تخلف بردار نيست; در حالي كه مقتضي و «جزءالعلة‏» در صورت فقدان موانع مي‏تواند اثر كند . مثلا اگر گفته مي‏شود: «آتش سبب سوختن چوب است‏» ، به نحو مقتضي است; يعني، تا ديگر شرايط پديدار نشوند و موانع بر طرف نگردد، عمل سوختن صورت نخواهد گرفت . بنابراين، اگر كسي چوب تر در آتش اندازد و احتراق تحقق نيابد، نبايد در آن گزاره ترديد كند . بايد جست و جو كند آيا آن گزاره مشروط به شرايطي نيز هست‏يا نه؟ و آيا مانعي براي تاثير آتش در چوب وجود دارد يا خير؟ آنگاه خواهد ديد اين گزاره، ضمن دارا بودن ارزش صدق، مشروط به شرايط متعددي چون وجود اكسيژن و عدم موانعي چون رطوبت در چوب و تناسب ميزان حرارت آتش با مقدار مقاومت چوب است . البته اگر تمام شرايط فوق و هر شرط مفروض ديگري پديد آمد; يعني علت تامه محقق شد، حتما چوب آتش خواهد گرفت و تخلف آن، به معناي كذب گزاره فوق است .
تاثير دعا نيز به نحو «جزءالعلة‏» و «مقتضي‏» است و همراه با ديگر شرايط عمل مي‏كند . آن شرايط دقيقا چيست؟ سهم هر يك چه اندازه است؟ آيا تاثير دعا و هر شرط ديگر در همه موارد يكسان است‏يا ممكن است دعا در موردي نقش اصلي‏تر ايفا كند؟ مكانيسم تاثير دعا چگونه است؟ آيا ديگر ابزارها را در اثرگذاري تقويت مي‏كند يا خود مستقيما اثر مي‏گذارد؟ اين‏ها و ده‏ها سؤال ديگر، مسائلي است كه فكر بشر هنوز نمي‏تواند به طور كاملا دقيق به آن‏ها پاسخ گويد . يكي از خدمات بزرگ انبيا نيز، آگاه ساختن انسان از وجود اين عامل است; زيرا عقل به تنهايي هرگز نمي‏تواند چنين عواملي را بشناسد . به طور كلي با ژرف‏كاوي فلسفي و تحقيق در نصوص ديني در مي‏يابيم دايره عليت‏به علل و معلولات مادي منحصر نيست و علل طبيعي مقهور ماوراي طبيعت هستند . بنابراين، براساس آموزه‏هاي ديني، دعا يكي از عوامل و علل مؤثر در عالم هستي است; اما «علت تامه‏» نيست . از برخي روايات مي‏توان بعضي از شرايط و موانع تاثير دعا و بخشي از حكمت‏هاي عدم اجابت دعا را به اجمال به دست آورد; اما همه شرايط و حكمت‏ها براي ما معلوم نيست و علم تجربي نمي‏تواند در اين زمينه انسان را ياري دهد . در پايان تذكر اين نكته مفيد است كه دعا در حقيقت درخواست عاشق از معشوق است و نفس خواست عبد، تجلي عبوديت عبد و ربوبيت رب به شمار مي‏آيد .