داشتن اميد به تنهايي ، عادتهاي بد کودکتان را از بين نمي برد. براي از بين بردن عمل غيرارادي عادت ، به يک برنامه مشخص نياز خواهيد داشت. در اين چند مقاله قصد داريم شش روش را که ما به طور موفقيت آميزي در طي سالها از آنها استفاده کرده ايم، تشريح نماييم.
? اين روشها عبارتند از:
ـ شکل دهي
ـ شناسايي محرک
ـ «خودآگاهي
ـ پيشگيري پاسخ
ـ پاسخ جايگزين
ـ و «نظارت»
هر روش به تفصيل توضيح داده خواهد شد . در اين مقاله به بررسي روش اول يعني "شکل دهي " مي پردازيم و در مقالات بعد ، مابقي روش ها را مورد بررسي و شرح قرار خواهيم داد .

شکل دهي

عادتها به تدريج و تقريباً ناآگاهانه شکل مي گيرند. ترک دادن آنها هم بايد آرام و به تدريج انجام پذيرد. اين روش تدريجي تغيير رفتار، شکل دهي ناميده مي شود و کودکانتان را قدم به قدم به طرف هدفشان نزديک مي کند.
همان طور که «مارک تواين» مي گويد: «عادت، عادت است و آدم نبايد آن را بگيرد و از پنجره پرتش کند بيرون، بلکه با زبان خوش ، پله پله آن را پايين بياورد و از در بيرونش کند.»
اکثر والدين زماني که شکيبايي خود را از دست داده اند ، به روشهاي ترک عادت رو مي آورند. آنان به من مي گويند :
«بس است! ديگر اجازه نمي دهم بچه ام مايه ي خنده و مسخره ي هم مدرسه اي هايش قرار بگيرد. چه کار بايد بکنم که اين مسئله دوباره تکرار نشود؟»
متأسفانه مجبورم به اين والدين خوش نيت بگويم که درمان فوري ثابتي براي عادتهاي بد وجود ندارد. ترک عادت ، روندي تدريجي و کند است که ذره ذره تعداد دفعات تکرار عادت را تقليل مي دهد تا اين که نهايتاً آن را از بين مي برد ، يا به نوع مطلوبتري تبديل مي کند .
انتظار نداشته باشيد کودکانتان از همين فردا عادتهاي بدشان را ترک نمايند، در اين صورت هر دوي شما نااميد و سرخورده خواهيد شد. ابتدا تلاش کنيد تا هر روز از دفعات تکرار عادت بکاهيد:
کاهش دوازده بار ناخن جويدن به ده بار، نشانه ي پيشرفت و سزاوار تشويق است، نه نا اميدي.
براي مثال به جاي اين که به کودکانتان بگوييد که «ديگر» ناخنشان را نجوند، بهتر است بگوييد موقع انجام تکاليف مدرسه اين کار را نکنند. زمان انجام تکاليف که زماني محدود و کوتاه است بهترين موقعيت براي پدر و مادر است که از نزديک ، پيشرفتهاي بچه را زير نظر بگيرند، موفقيتهايش را تحسين کنند و گوش به زنگ برگشت احتمالي عادت باشند و آن را گوشزد کنند.
زماني که کودکان قادر شدند بدون ناخن جويدن تکاليفشان را انجام دهند، آن وقت مي توان هدف جديدي را تعيين کرد. مثلاً مي توان اين عادت را موقع تماشا کردن تلويزيون نيز منع نمود. بعداً مي توان با کمک معلم اين عادت را طي ساعتهايي که بچه در مدرسه است محدودتر کرد، و از هر فرصتي براي اين کار استفاده نمود تا اين که کودک بر عادت غلبه کند.
شکل دهي رفتار يک جزء جدايي ناپذير از تشکيل عادت و همچنين يک عامل حياتي در فرايند ترک عادت است. به هر حال به ندرت «شکل دهي» به تنهايي قادر به از بين بردن يک عادت تثبيت شده و ريشه دار خواهد بود.
اين روش را بايد همراه با ساير روشهايي که در اين سلسله مقالات شرح داده مي شود، به کار برد. اين روشها ، آگاهي هاي بيشتري به کودکان در ارتباط با عادتشان مي دهد، فعاليتهاي ديگري را به عنوان جايگزين پيشنهاد مي کند و سيستم مبتني بر پاداش و تنبيه را ارائه مي دهد. /س