بازي نقش مهمي در رشد جسمي، تقويت حواس، بالا بردن سطح هوش و خلاقيت دارد. نوزاد و کودک به وسيله ي بازي چيزهاي زيادي ياد مي گيرد. در سنسين پايين هر نوع يادگيري بوسيله ي بازي انجام مي شود و کودک از هر وسيله اي به عنوان اسباب بازي استفاده مي کند و خود را به وسيله ي آن سرگرم مي کند.
هر چه والدين وسايل بازي متنوع تري در اختيار کودک قرار دهند و بازي هاي مختلفي براي او طراحي کنند،هوش و استعداد کودک را بيشتر مي کنند. براي بازي و اسباب بازي هر چيزي را مي توانيد به کار ببريد و خلاقيت زيادي داشته باشيد. نيازي نيست که بازيهاي منظم و با قاعده طرح ريزي کنيد بلکه هر کاري را به عنوان بازي انجام دهيد. کم کم که سن کودک بالاتر مي رود به بازيهاي خود قاعده و قانون بيشتري دهيد. مطالبي که در اين قسمت گفته مي شود، جنبه ي راهنمايي دارد بنابراين فقط به اينها اکتفا نکنيد و تا مي توانيد آنها را بيشتر کنيد.

اهميت بازي

بازي در نگاه کودک قسمتي از زندگي است و مانند غذا خوردن يکي از مسائل اصلي زندگي محسوب مي شود. بزرگسالان بازي را يک فعاليت اصلي نمي دانند و آن را سرگرمي و کاري که خستگي کارهاي اصلي را برطرف مي کند، مي دانند. والدين بايد بدانند که بازي براي کودک مانند بزرگسالان نيست، بلکه بخش اصلي زندگي آنان مي باشد.
کودک از بازي لذت مي برد و از ان خسته نمي شود. کودک حتي حاضر است غذا نخورد، نخوابد ولي به بازي بپردازد. کودک در بازيهاي خود وسايل گوناگون و کارهاي مختلف را آزمايش مي کند و به اين شکل محيط اطراف خود را مي شناسد. بنابراين شايد بايد گفت کار کودک اصلا بازي نيست بلکه او مانند يک دانشمند کوچک به آزمايش مي پردازد. به اين شکل مهمترين قسمت زندگي کودک بازي نيست بلکه تحقيق و آزمايش است. کارهاي ساده اي که براي يک بزرگسال شکل بازي دارد براي کودک چنين نيست.به طور مثال کودکي توپ را مي غلطاند ولي او از اين کار قصد سرگرم شدن را ندارد بلکه مي خواهد بداند در صورتي که به توپ ضربه بزند چه اتفاقي مي افتد. او بارها اين کار را انجام مي دهد تا ببيند آيا هميشه چنين است و يا يک بار به طور اتفاقي اين جريان انجام شده است.سپس نوع ضربه، شدت آن و... را تغيير مي دهد بعد از ان به چيزهاي مختلفي ضربه مي زند و در هر حرکتي مشغول يادگيري است.
بازي مهمترين عامل رشد جسمي، اجتماعي، اخلاقي، شخصيتي، عاطفي، اخلاقي و هوشي کودک است.کودک بوسيله ي بازي تجربه هاي زندگي را انجام مي دهد و وروش برخورد با محيط و خواص اشياء را مي آموزد. بسياري از مربيان، بازي را بهترين راه يادگيري و پرورش کودک مي دانند.
يکي ديگر از نقش هاي بازي، رشد عواطف و روابط اجتماعي کودک مي باشد. بازي، مخصوصا بازي با ساير کودکان باعث مي شود که کودک روش ايجاد ارتباط با ديگران را بياموزد. کودک توان خود را به کار مي گيرد تا خود را با محيط و ساير هم بازيها، هماهنگ کند. او از طريق بازي، احساسيت خود را بيان مي کند، ترس ها، نگراني ها، دوستي ها و... خود را آشکار کرده و مسائل خود را حل مي نمايد.
کودک در بازي خود، نقش هاي مختلفي را بازي مي کند و از اين طريق شناخت بيشتري از خودش و استعدادهايش به دست مي آورد. او به اين وسيله تمرين مي کند تا بتواند نقش هاي بزرگسالي را بهتر انجام دهد. همچنين علاقه ها و توانايي هاي خود را مي شناسد تا متوجه شود در آينده چگونه مي تواند پيشرفت بيشتري انجام دهد. بنابراين والدين بايد توجه کنند که:
1- به باي نوزاد و کودک خود اهميت زيادي بدهند و آن را کاري بيهوده ندانند. بازي را وقت تلف کردن ندانند و از بازي کودکان خسته نشوند.
2- وسايل مختلفي جهت بازي کودکان فراهم کنند. شرايط را طوري فراهم نمايند که کودک بيشتر به بازي بپردازد. والدين نبايد به شکلي عمل کنند که کودک از ترس يا خجالت بازي را کنار بگذارد.
3- در بازي کودک دخالت نکنند، روش و مقررات بازي را به کودک تحميل نکنند، تا کودک به روش دلخواه خودش بازي کند.
4- به اين بهانه که بازي کودک مسخره ساده يا خيلي تکراري است سعي در عوض کردن بازي کودک نکنند. البته مي توانيد بازيهاي جديد را به کودک پيشنهاد کنند وسايل جديد تهيه کننند و خودشان به يک بازي بپردازند، تا کودک به انجام آن بازي عادت کند.
5- در بازيهاي دسته جمعي سعي کنيد خود کودکان متوجه شوند که نياز به قوانين و مقرراتي دارند و خودشان آن قوانين را وضع کنند. اگرکودکان از شما خواستند آنها را راهنمايي کنيد در غير اين صورت براي آنها قانون وضع نکنيد. اگر قوانين کودکان با قوانين معمول فرق دارد مهم نيست به طور مثال اگر در فوتبال قوانين غير از قوانين واقعي وضع کرده اند نگران نشويد چرا که منظور شما اوست. اين کودک چنانچه بخواهد بعدها فوتباليست شود مطمئن باشيد که در چند جلسه قوانين صحيح را ياد مي گيرد.

بازي در دوران خردسالي

کودک تا حدود دو سالگي خردسال است.تقريبا در سه ماه اول کودک فعاليت زيادي انجام نمي دهد بعد از آن تا حدود دو سالگي دوست دارد که تنها يا همراه يک فرد بزرگ بازي کند.پس از دو سالگي است که کودک به بازي با ساير کودکان علاقمند مي شود. بنابراين در دوران خرد سالي والدين بايد همبازيهاي او باشند. در اين زمان نوزاد از هر وسيله اي براي بازي استفاده مي کند بنابراين سعي کنيد هر چه بيشتر وسايل مختلف در اختيار او قرار دهيد.يک عدد تسبيح، تکه اي دستمال کاغذي، پارچه اي رنگي، جغجغه، توپ، حلقه هاي لاستيکي، ليوان،فنجان، عروسک، حيوانات پلاستيکي و... مي توانند وسايل جالبي جهت بازي خردسال باشند. نوزاد قبل از اينکه بتواند از دستهايش استفاده کند هم بازي مي کند. براي بازي او از عروسکها و اسباب بازيهايي استفاده کنيد که نرم هستند. عروسکهاي پشمي سبک، مناسب هستند. کنار تخت و بالاي سر کودک انواع کاغذ، پارچه، آينه و اشياء رنگي آويزان کنيد. اشياء را با دست خود به نوزاد نزديک کرده و از او دور کنيد آنها را تکان دهيد، چرخ دهيد.
لباس، جوراب، پتو و... کودک را در رنگهاي شاد و متنوع انتخاب کنيد. براي نوزاد وسايلي که صدا توليد مي کنند تهيه کنيد. اين وسايل را گاهي خودتان به صدا در آوريد و گاهي طري قرار دهيد که نوزاد با دست زدن به آن يا پرتاب کردن ان صدا ايجاد کند.
نوزاد را در آغوش گرفته و بالا و پايين بپريد، بچرخيد، بدويد و حرکات مختلفي انجام دهيد وقتي نوزاد بزرگتر شد مي توانيد دراز بکشيد و او را روي شکم خود قرار داده و شکم خود را بالا و پايين ببريد و صداي اسب درآوريد. وقتي نوزاد قادر به کنترل سر و گردن خود شد مي توانيد او را روي گردن يا پشت خود بنشانيد و حرکت کنيد.
براي نوزاد وسايلي که حرکت کنند تهيه کنيد.يک فرفره که با فوت کردن شما مي چرخد، بازي جالب توجهي براي نوزاد است. مي توانيد توپ در قندان، کاسه، استکان و... را جلوي نوزاد روي زمين بغلتانيد و به اين شکل نوزاد را سرگرم کنيد. وقتي سن نوزاد بالاتر رفت او هم در بازي شرکت مي کند و اشياء مختلف را مي غلتاند.
انداختن اشياء بازي جالب ديگري است.چيزي را براشته و آن را رها کنيد تا بيفتد. بعضي وقتها آن را کمي بالا بيندازيد يا به اين طرف و آن طرف پرتاب کنيد. نوزاد هم اين کار را انجام مي دهد. مي توانيد اشياء نرم يا توپ را به طرف نوزاد پرتاب کنيد تا به او برخورد کند و او هم اين کار را تقليد نمايد.
زدن اشياء به هم يکي ديگر از بازيها است. دو قاشق را به هم بزنيد يا قاشق به کاسه بزنيد در قابلمه را به قابلمه بکوبيد يا يک تکه کاغذ لوله کرده به زمين يا به سر نوزاد بزنيد و... سپس به نوزاد اجازه دهيد که اين کارها را انجام دهد.
بازي جالب ديگر پنهان شدن است. پشت چيي پنهان شويد و سر خود را بيرون اورده و صدايي در آوريد،مثلا بگوييد(هتي) يا (دالي). سر خود را چندين بار پنهان کرده و بيرون بياوريد. مي توانيد پارچه اي را روي يک عروسک زيبا بيندازيد و بعد پارچه را همراه با عروسک برداريد و بگوييد کجا رفت؟ دوباره پارچه و عروسک را روي زمين گذاشته و پارچه را برداشت تا عروسک پيدا شود سپس بگوييد آهان اينجاست.
چيزي را در دست خود پنهان کنيد که به شکلي نوزاد متوجه شود در کدام دست شما است.سپس از او بپرسيد در کدام دست من است؟ وقتي نوزاد جواب درست گفت او را تشويق کنيد.
ماشين، گاري و... کوچکي تهيه کنيد تا نوزاد آن را به وسيله ي نخ بکشد و آنها را با دست هل دهد.بعدا چيزهايي مثل يک تکه چوب، يک فنجان کوچک و... روي آنها بگذاريد و آنها را آرام بکشيد به طوري که نيفتد. گاهي يک حرکت ناگهاني بدهيد تا اشياء از روي ماشين بيفتد. نوزاد هم اين کارها را انجام مي دهد و مدتها با اين کارها سرگرم مي شود.
مکعبها، حلقه هاي لاستيکي و... تهيه کنيد تا نوزاد آنها را روي هم بچيند. شما هم وارد بازي نوزاد شويد و سعي کنيد قطعاتي کمي بيشتر از نوزاد روي هم بچينيد. گاهي پس از چيدن قطهات روي هم با دست يا به وسيله ي پا به آنها بزنيد و آنها را بريزيد. بعضي وقتها يک قطعه را برداشته و به قطعات روي هم چيده بزنيد تا بريزند.
بازي با وسايل روان از بازيهاي بسيار جالب براي نوزاد مي باشد.خمير بازي، يک ظرف شن، يک تشت آب، مقداري آرد و... مي تواند موجب شود تا نوزاد مدتها سرگرم شده و مشغول بازي شود.
عمو زنجير باف، اتل متل توتوله، کلاغ پر و... را با نوزاد انجام دهيد.
البته موضوع سرگرم کردن نوزاد است به همين جهت در کلاغ پر، اگر نوزاد نمي تواند درست دست خود را روي زمين گذاشته يا بالا ببرد، اشکالي ندارد.
از ساير مادران، تلويزيون و... بازيهاي ديگري ياد بگيريد و آنها را با کودک خود انجام دهيد. به طور مثال يک بازي به نام (مِلو مِلو) در بين اهالي بختياري وجود دارد که براي نوزاد و حتي کودک بسيار سرگرم کننده و جالب است. شما مي توانيد اين بازيها را با همان زبان انجام دهيد و يا با تغيير مختصري در آن به زبان محلي خودتان برگردانيد. به طور مثال همين بازي (ملو ملو) با کمي تغيير چنين مي شود. دست کودک را گرفته و در حالي که انگشت اشاره ي خود، را کف دست نوزاد حرکت چرخشي مي دهيد مي خوانيد (مِلوُ مِلوُ آش پلو يه سيخ کباب گنجشک اومد کنار آب)
سپس انگشتهاي نوزاد رابه ترتيب از انگشت کوچک به طرف انگشت شصت مي گيريد. وقتي انگشت کوچک را گرفتيد، مي گوييد. (اين گرفتش) سپس انگشت دوم را گرفته و مي گوييد(اين سرش را بريد).
سپس انگشت سوم را گرفته مي گوييد (اين پرهاش را کند.) سپس انگشت چهارم را گرفته و مي گوييد (اين کبابش کرد). سپس انگشت شصت را گرفته و مي گوييد.(اين خوردش) حالا يک بار ديگر از انگشت کوچک يکي يکي گرفته و اين حرفها را مي زنيد. (اين گفت پس قسط من کو؟ که گرفتمش) ( اين گفت پس قسط من کو؟ که سرش را بريدم) (اين گفت پس قسط من کو؟ که پرهاش را کندم) (اين گفت پس قسط من کو؟ که کبابش کردم) در آخر شصت را گرفته و مي گوييد (اين گفت، رفت اينجا) و در اين حالت شکم نوزاد را قلقلک مي دهيد. اين بازي و بازيهاي مشابه بسيار سرگرم کننده هستند بنابراين سعي کنيد از اين بازيها ياد بگيريد و با نوزاد خود اجرا کنيد.
هنگام بازي با کودک خردسال توجه کنيد:
1- هر بازي که نوزاد را جلب کرد انجام دهيد و تا زماني که نوزاد از آن خسته نشده است ادامه دهيد.بدانيد بازي بهتر است که نوزاد آن را بيشتر مي پسندد.
2- از هر فرصت و هر وسيله اي براي بازي کردن استفاده کنيد.
3- بازي با نوزاد تقريبا تمام وقت شما را مي گيرد بنابراين به ساير اعضاي خانواده هم ياد دهيد که چگونه با نوزاد بازي کنند.
4- نوزاد دراين سن از بازي کردن با بچه هاي کوچک خوشش نمي آيد بنابراين سعي کنيد که خودتان يا يک شخص بزرگسال با نوزاد بازي کند.
5- در بازي به هيچ وجه باعث عصباني شدن نوزاد نشويد. بنابراين به زور نخواهيد او را مجبور به يک بازي کنيد.همچنين به زور نخواهيد که نوزاد با کسي که دوست ندارد بازي کند. بهتر است به شکلي عمل کنيد که آن بازي با ان شخص براي نوزاد جالب شود و خودش به آن بازي علاقه پيدا کند.
6- در صورتي که بازي باعث آسيب رسيدن به نوزاد يا از بين رفتن وسايل خانه مي شود و يا ديگر حوصل? انجام ان بازي را نداريد به زور بازي کودک را قطع نکنيد بلکه حواس کودک را به سوي چيزي ديگر جلب کنيد و ان وسيله ي خطرناک را از کودک دور نمائيد.

بازيهايي براي تقويت حواس

قوي بودن حسهاي کودک، در رشد عقلي او نقش زيادي دارد. البته منظور از تقويت حواس،بالا بردن ادراک توسط حسها مي باشد نه اينکه صرفا آن حس قوي شود. به طور مثال منظور از اينکه حس بينايي تقويت شود اين نيست که چيزهاي ريزتر را ببيند بلکه مقصود اين است که چگونه با دقت بيشتري از اين حس استفاده کند به جزئيات توجه کند و اکنون متوجه شويد که چرا تقويت حواس باعث تقويت هوش مي شود.
همچنين مشخص مي شود که اگر کودکي چشمان ضعيف يا گوشهاي سنگين داشته باشد،کم هوش نيست و اين کودک هم مي تواند اين حواس خود را تقويت کند.
قسمتي از بازيها در بخش (تحريک حسهاي نوزاد) گفته شده است که از بازيگويي مجدد آنها خودداري مي شود. در اين قسمت بازيهايي جهت تقويت حواس گفته مي شود ولي پيش از آن به چند نکته توجه کنيد:
1- ممکن است بازيهاي بخشهاي ديگر هم به نحوي مربوط به تقويت حواس باشند.
2- به اين بازيها قناعت نکنيد و بازيهاي ديگري ياد بگيريد يا خودتان طراحي کنيد.
3- بازيهاي گفته شده رابه شکلهاي مختلف تغيير دهيد و آنها را به کار ببريد.
4- بازيها را تا حد توان کودک خود انتخاب کنيد، با زيادتر شدن سن کودک مي توانيد بازي را مشکلتر کنيد.به شکلي عمل کنيد که کودک تلاش کند و پس از موفقيت او را تشويق کنيد.
5- بعضي از بازيهاي تقويت حواس در قسمت تقويت دقت مي آيند.
اکنون چند بازي براي تقويت حواس گفته مي شود:

1- بازي پيدا کردن اشياي با صدا

چيزي مانند ساعت که صدا مي کند را پنهان کنيد و از کودک بخواهيد تا از روي صدا آن را پيدا کند.
چيزي را مخفي کنيد و از کودک بخواهيد تا آن را پيدا کند. شما هم با يک قاشق به کاسه بزنيد و يا به شکل ديگري صدا درآوريد.به کودک بگوييد هر وقت که به ان شيء نزديک شد صداي بلندتري ايجاد مي کنيد و هر وقت که از آن دور شد صداي کودچکتري ايجاد مي کنيد.کودک بايد با تغيير بلندي صداي ضربه زدن شما شيء را پيدا کند.
در جمعي از کودکان به ترتيب چشم کودکي را ببنديد. کودکان ديگر در اطراف او را صدا مي زنند و يا با دست زدن به هم صدا توليد مي کنند.کودک بايد جاي آنها را متوجه شود و به آنها دست بزند وقتي کودک توانست اين کارها را بکند چشمهايش باز مي شود.

2- تقليد صدا و آهنگ

چند ضربه به ميز بزنيد و از کودک بخواهيد که او هم همان تعداد ضربه به ميز بزند.ابتدا تعدادي ضربه به سادگي بزنيد.مي توانيد به ضربه ها آهنگ بدهيد مثلا دو ضربه کمي مکث، سه ضربه ي ديگر، کمي مکث، دوضربه ي ديگر، سپس از کودک بخواهيد که به همين شکل عمل کند. فاصله ي بين ضربه ها را کم و زياد کنيد و به اين شکل مانند يک آهنگ عمل کنيد و بازي را مداوم سختتر نمائيد.
با کودک مسابقه ي تقليد صدا بگذاريد.مي توانيد اين مسابقه را در بين کودکان برقرار نمائيد. صداي حيوانات، صداي باد، صداي وسايل نقليه، صداي فيلمها و... ر ابه مسابقه بگذاريد.
کلمات يا جملات بي معني بگوييد و از کودک بخواهيد تا آن کلمات را تکرار کند.
/س